فقدان فقه در جامعه حس می شود

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت الاسلام احمد مبلغی در چهارمین نشست هم اندیشی فقه حکومتی که صبح امروز در سالن جسات دانشگاه باقرالعلوم پردیسان قم برگزار شد، با اشاره به اینکه این نشست ها به جهت توصیفی از دیدگاه ها به نحو متناظر با یکدیگر صورت می گیرد،اظهار داشت:. امیدواریم که این مسیر را دنبال کنید، نوع قالبی که برای عرضه و طرح دیدگاه ارائه شده است دارای چند بخش است؛ یک بخش، آسیب شناسی فقه موجود است، گویا همگی اتفاق دارند که فقه موجود یعانی من عده مشاکل، که بحث آسیب شناسی آن به میان می آید.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه طبعاً آسیب شناسی به معنای نفی اصالت نیست،افزود: بلکه بدان نظر دارد که وجودی به نام فقه در حال تکامل است و همچنان آنچه فراروی آن است مسیری است که می بایست بپیماید، در غیر اینصورت نمی بایست آسیب شناسی ما، براندازانه باشد.

وی گفت: فقه از آن جهت که نوعی علم و معرفت است، تکامل پذیر است در عین حال پایه ها، اصول و چارچوب های ماندگار و اصیل دارد که تغییر نمی پذیرد. شناخت این عناصر، نیازمند مطالعه و بحث دقیق است و تداوم و پاسخگویی این علم مرهون رد و نقد است.

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه تاکنون حرکت فقه رو به پیش بوده است، بیان کرد:آسیب شناسی گاهی سریع و شتاب زده است که خودش آسیب بزرگی برای آسیب شناسی است، آسیب شناسی بخشی از فلسفه یک علم است و بر اساس این آسیب ها می خواهیم طرحی دراندازیم لذا هرچه بیشتر امعان نظر شود در ارتباط با شناخت این آسیب ها، لازم است.

حجت الاسلام مبلغی با بیان اینکه که فقه و شریعت متفاوت اند ادامه داد: دو فاصله بین فقه و شریعت وجود دارد شریعت آن چیزی است که شارع آورده است و فقه علمی است که ما برای وصول به شریعت طراحی می کنیم و یکسان انگاری میان فقه و شریعت خطا است.

وی ضمن تاکید بر اینکه فاصله کمی به این معنا است که دامنه شریعت وسیع تر از دامنه کنونی فقه است، تصریح کرد: شریعت آن است که در لوح محفوظ یا آنچه بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است که بر دو  بخش  کمی و کیفی تقسیم می شوند،. در شریعت لکل شیء حدّ اما ما به همه اشیاء نپرداخته ایم، برخی اشیاء هنوز حادث نشده است و در حال حاضر نیز کثیری از اشیاء پرداخته نشده است.

عضو مجلس خبرگان رهبری یادآور شد: واقعیت را خداوند آفریده و شریعت را هم خدا داده است و خداوند عالم به این وضع تحول پذیری این واقعیت ها بوده است لذا شریعت برخوردار از انعطاف اساسی استوی با بیان اینکه دغدغه فقیه این نیست که یک منظومه ای از استنباط ها را شکل دهد، اذعان داشت: مکانیزم استنباط ما تفکیک می کند و بریده بریده عمل می کند، خروجی ها هماهنگ نمی شوند.

به گفته وی، شریعت منسجم است و ما با فقه خود آن شریعت منسجم را شناسایی می کنیم پس آنچه عرضه می شود، شیء منسجمی است یعنی صحیح است که در مقام استنباط، در فکر انسجام نیستم، اما با توجه به اینکه استنباط من معطوف به یک شریعت برخوردار از انسجام و هماهنگی است پس آنچه من می فهمم خود به خود هماهنگ است.

استاد درس خارج حوزه های علمیه خاطرنشان کرد: پس نه ما مصیب هستیم به شریعت و نه ما همه خرده موضوعات آن را استنباط می کنیم هماهنگی به این معنا است که اجزا می بایست در جایگاه و اولویت خود قرار بگیرند، در حالیکه ما در استنباط ها نه به آن اولویت ها توجه داریم و نه به همه خرده موضوعات می پردازیم و نه همیشه مصیب هستیم.

حجت الاسلام مبلغی عنوان کرد: علاوه براین دستیابی به یک جزء از منظومه ، نیازمند اشراف به کل مجموعه قرآن و روایات دارد و استنباط ما یک جریان شتاب زده است در حالیکه خیلی از مبانی کلامی و دیدگاه های اسلامی را می بایست بشناسیم تا فهم مناسبی نسبت به موضوع پیدا کنیم لذا فاصله کیفی این است که شریعت منسجم و منعطف است اما فقه ما اینگونه نیست،

وی درباره فاصله فقه با انسان معاصر که به دوسنخ فاصله کمّی و حجمی تقسیم می شود توضیح داد:ابواب وجودی انسان، نیازمندی های او، فصول مربوط به حیات اجتماعی او، سرفصل های زندگی متحول و متطور و درهم تنیده او ،از ابواب ما در فقه خیلی بیشتر است. این ابواب فقه، همه ابواب زندگی را پوشش نمی دهد.

مبلغی اظهار داشت:خروجی فقه ما نسبت به آن ابوابی هم که به آنها پرداخته ایم به نسبت به زندگی انسان معاصر حجم کمتری دارد،  نخست ناظر به ابواب و دوم ناظر به خورده مسائلی است که هردوی اینها فاصله کمی دارد.

استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه آسیب فاصله فقه با انسان معاصرعمدتاً ناشی از مشکل ساختاری است که فقه دارد، بیان کرد: فقه از حیث ساختاری دچار یک وضعیت شبه ایستا شده است صدها سال است که ما این ساختار را داریم و همچنان درون آن حرکت و تجربه فقهی و پژوهش های فقهی را به انجام می رسانیم اما این ساختار زمانی توسط محقق حلی ره آورده شده است هنوز هم زیبایی های این ساختار برجسته است و از حیثی هم شبیه و در مواردی مأخوذ از ساختار اهل سنت است.

وی گفت:این ساختار، شاکله و ظرفیت است که هرچه با آن سازگار نباشد طرد می شود و هرچه با این ساختار، سازگار باشد اولویت پیدا می کند ساختار، امکان و فرصت می دهد، اولویت سازی می کند اما در بحث فلسفه فقه ساختارشناسی خودش یک علم است که این ساختار از پس این انسان معاصر برنمی آید و نمی تواند زندگی متحول و پیچیده انسان را پوشش دهد که طبیعی است این وضعیت سبب شده است که این آسیب پیدا شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی  با اشاره به اینکه ممکن است کسی بگوید این ساختار امری مقدس است و نمی توان به آن دست زد،تصریح کرد: ساختار محصول تجربه علمی بشر است، اهل تسنن جمع شدند و گفتند ما نیازمندعلمی هستیم به اسم فقه، بابی را به اسم صلات و بابی را معاملات و ... وضع کردند. ما هم تجربه ای از زمان امامان داشتیم که کتابهایی می نگاشتند احادیث بود و فصل بندی می کردند این ها تجمیع شد، ساختاری ایجاد کرد، ساختار حاصل تجربه است و قرار نیست ساختار قبلی نابود شود.

حجت الاسلام و المسلمین مبلغی اذعان کرد: فقه ما به سمت یک موضوعاتی می رود یا به سمت حوزه هایی می رود که موضوعاتی در دل آن جای می گیرد و به این حوزه ها اولویت می دهد اشکال این است که ما در بسیاری از موارد معیاری برای اولویت گزینی نداریم بلکه آنچه جاری و ساری است، همه وقتی رساله می نویسند می روند دنبال عناوین شناخته شده ما هم مطابق با عادت سراغ همین ابواب می روم، بی آنکه اولویت گزینی داشته باشیم، در پژوهش  فراتر از آموزش رفته ایم ولی خود پژوهش هم آسیب هایی دارد که نتوانسته است معجزه ای کند. پس اولویت گزینی ما مخدوش و مختل است

استاد حوزه درباره موضوع از حیث کاربردی اندیشی گفت:یعنی فقیه ما در بسیاری موارد در مدار ارائه یک کاربرد نیست، این با حجیت چه نسبتی پیدا می کند در جای خودش باید طرح شود فقهای ماکلیاتی مطرح می کنند و فتوای تقدیری می دهند درصورتی که فتوا می بایست ناظر به واقعیت ها باشد.

وی با بیان اینکه کارامدی باید برای انسان ها محسوس باشد،ادمه داد: کاربردی یعنی نگاه شما به عینیت باشدو این شرط لازم برای کارآمدی است فتوا باید در صحنه جامعه کارآمد باشدو وجدان جامعه بگوید این فتوا، پاسخ واقعی زندگی ما را داد و مشکلی را حل کرد.

حجت لااسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به اینکه فقه فاقد حضوری در خور در جامعه شده است،عنوان کرد:فقه واسطه بین شریعت و انسان است، این فقه به دلیل دو آسیب پیش گفته: آسیب سومی نیز پیدا کرده است که نتیجه آن دو آسیب است اما چون اهمیت دارد نیازمند تحلیل مستقل است و از خاستگاه علم الاجتماع یا جامعه شناسی فقه می بایست این آسیب تحلیل شود.

مؤسس و رئیس مرکز پژوهش‌های دینی تطبیقی التجدید   لبنان غیاب فقه الاجتماع و مباحث فقه الاجتماعی آسیبی دیگر دانست و گفت:تجربه و مطالعات رایج فقهی از پرداختن به فقه رفتارها و  نهادهای دارای شأن پایه ای در مناسبات اجتتماعی مثل کنش های اجتماعی، هویت های اجتماعی، جایگاه های اجتماعی، تجربه فقهی ما خالی از این ممارست و پرداختن فقه الاجتماع است، نبود فقه الاجتماع آسیب بزرگی است. 

حجت الاسلام مبلغی اضافه کرد: ماهیت فقه الاجتماع به رفتارها و نهادهایی که دارای شأن پایه ای در مناسبات اجتماعی می پردازد و تاکنون به رفتارهای بنیادی توجه نداشته ایم و بیشتر به سوی رفتارهای روبنیان رفته ایم.

وی افزود:فقدان این رشته مطالعاتی بسیاری از موضوعات مربوط به فقه اجتماعی یا ناشناخته باقی مانده اند و یا در صورت شناخته شدن مطالعات پیرامون آنها کم عمق و بی مبنا است، چه بسا گاهی یک فقیه فتوایی برخلاف حرکت سنن الهی بدهد./۱۳۲۵//۱۰۲/خ