پژوهش‌ها در صورتی مثمر ثمر واقع می‌شود که واقع‌بینانه باشند

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از فارس، حجت الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا قائمی نیا عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مناسبت هفته پژوهش، درباره اهمیت پژوهش در علوم انسانی و تاثیر آن در زندگی مردم جامعه گفت: علوم انسانی به مدیریت جامعه و بهبود بخشی وضعیت جامعه ارتباط دارد و طبیعی است هر چقدر این علوم پیشرفت کنند جامعه وضعیت بهتری خواهد داشت. بدون اغراق مشکلات جامعه ما به وضعیت علوم انسانی و اجتماعی ما بازمی گردد زیرا نتوانسته راه حلی برای مشکلات امروز مانند مسائل اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی ارائه دهند.

وی بیان کرد: مهم ترین راه حل برای غلبه بر مشکلات پرداختن به تحقیقات و پژوهشها در زمینه علوم انسانی است. پژوهش ها در صورتی مثمر ثمر واقع می شود که واقع بینانه باشند و انتزاعی نباشند و به مشکلات اصلی که جامعه ما با آنها درگیر است، بپردازد.

وی با اشاره به پژوهشهایی که در حوزه علوم انسانی اسلامی انجام شده، گفت: تحقیقاتی که در این حوزه انجام گرفته علی رغم اینکه دارای ارزش اند اما بسیار ایده آلیستی هستند و با واقعیت فاصله زیادی پیدا کرده اند و من به آنها نقد دارم. در این تحقیقات بیشتر آرمان گرایی غلبه دارد تا واقعیت گرایی. من معتقدم هم آرمان ها  باید حفظ شوند و هم واقعیت ها لحاظ شوند.

قائمی نیا اظهار کرد: درهر پژوهش در حوزه علوم انسانی اسلامی اگر فقط آرمانها لحاظ شوند و به واقعیتها توجه نشود تحقیقات شکل انتزاعی می گیرند. تحقیقاتی که امروز در این حوزه انجام می گیرد به دور از واقعیت است و نمی تواند مشکلات جامعه ما را حل کنند. پژوهش های ما بیشتر درباره مباحث نظری است که اهمیت زیادی هم ندارد.   

قائمی نیا با اشاره به عدم ارائه روش در حوزه علوم انسانی اسلامی گفت: این مشکل به گسست تاریخی باز می‌گردد. در طول تاریخ علومی که در تمدن اسلامی رشد کرده اند دارای اهمیت و دقت بودند اما از متن جامعه دور شدند و کمتر با آن ارتباط داشته اند. بعد از انقلاب اسلامی بسیاری از مطالعات دینی با جامعه ارتباط برقرار کرد و ضرورت طرح مباحثی مانند اقتصاد اسلامی و فلسفه سیاسی و امثالهم مطرح می شود. این سنتی که در طول سالیان زیاد به آن پرداخته شده خصلت انتزاعی پیدا کرده و باید جنبه های غیرواقعی آن کنار گذاشته شود تا رشد پیدا کند.

سردبیر فصلنامه ذهن اضافه کرد: در هر جریانی افراد سودجو دخالت دارند درحالیکه در ایران باید تحقیقات علمی روال خود را پیدا کند. اما علم در اینجا مسیر درست خود را پیدا نکرده است. تحقیقات و پژوهش ها باید به صورت روش مند و علمی باشند و ارزیابی ها بر اساس ارزش های علمی صورت بگیرد اما جامعه علمی ما هنوز از روحیه علمی برخوردار نیست و منطق علمی بر آن حاکم نیست.

وی ادامه داد: هنوز در زمینه های علمی سلیقه ای رفتار می شود و بسیاری از سیاست گذاری ها مشکل را دوچندان کرده است. ما زمانی می توانیم به علوم انسانی آرمانی و واقع بینانه دست پیدا کنیم که جامعه علمی ما تصمیم بگیرد ملاحظات غیرمعرفتی و غیرعلمی را کنار بگذارد و فقط بر اساس ملاحظات علمی رفتار کند. روابط و جناح بازی و نگاه خطی باید حذف شود و مراکزی که متکفل تحقیق و پژوهش هستند دارای برخورد علمی باشند و از سودجویی ها جلوگیری کنند.

قائمی نیا اضافه کرد: وزارت علوم و تحقیقات و پژوهشگاه ها و دانشگاه ها هر کدام به نوعی در زمینه تحقیق و پژوهش دخیل هستند البته بعضی از مراکز بدبین و بعضی دیگر خوشبین هستند و این به نگاه تحزبی که در مراکز پژوهشی وجود دارد، برمی گردد. مراکز پژوهشی و پژوهشکده های دانشگاه ها و مراکزی که به صورت مستقل تاسیس شده اند می توانند کار پژوهش را به عهده بگیرند مانند پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و …

وی تصریح کرد: روندی که در زمینه تحقیقات و پژوهش ادامه پیدا کرده به ضرر علوم انسانی تمام خواهد شد و نه تنها مشکلی را حل نخواهد کرد بلکه اگر تحقیقات به این شکل ضعیف پیش برود و ما هم از آن تقدیر کنیم، در آینده قبر علوم انسانی را کنده ایم. روش صحیح علمی بسیار کم است و نگاه ها جانبدارانه و سیاسی است.

قائمی نیا افزود: غرب دارای علم سکولار است و ما مبانی آن را نمی پذیریم و ایراد به علوم انسانی غربی وارد می  کنیم اما تحقیقات علمی غربی دارای چند ویژگی مهم است. ویژگی اول آنها روشمند بودن است. روشی که امروزه در جامعه علمی دنیا نهادینه شده در علوم انسانی غربی به کار گرفته می شود و از روش های دقیقی استفاده می کنند. ویژگی دوم داشتن نگاه پراگماتیک است که عملگرایانه به تئوری ها نگاه می کنند. هر تئوری که در علوم انسانی مطرح می شود پذیرفته شده نیست بلکه تئوری هایی پذیرفته می شود که در مقام عمل در جامعه نتایجی را به بار داشته باشند و نتایج قابل آزمایش شدن باشند و مورد آزمون و خطا قرار بگیرد. نظریات انتزاعی فقط در کتاب ها باقی می مانند.

قائمی نیا در ادامه گفت: ویژگی سوم جامعه غربی علمی بودن است و علم برای علم ارزیابی می شود. اگر بالاترین موافق سیاسی مطلب علمی بیان کند آن را با معیارهای علمی می سنجند همانطور که بالاترین مخالف ها هم مطلب علمی بگوید با ملاک های علمی سنجیده می شود. مادامی که این مساله جدی گرفته نشود مساله تحقیق و پژوهش در علوم انسانی حل نخواهد شد.

وی تاکید کرد: ما به مبانی اسلام معتقدیم و به اشتباهات علوم انسانی غربی واقفیم اما مولفه هایی وجود دارد که برای پیشرفت علوم انسانی اجتناب ناپذیر است. در غرب دانشگاه ها مجد هستند که علمی بودن مسائل را در نظر بگیرند. منظور من مراکزی که زیرنفوذ جریان های صهیونیستی و سکولار در غرب هستند، نیست  بلکه منظور جریان علمی غالب است. جریان غالب غرب در دانشگاه ها برخورد علمی با اندیشه هاست و اگر چنین عملکردی نداشته باشند علم هم به سخره گرفته می شود.

قائمی نیا در پایان با اشاره به تغییر سرفصل های رشته های علوم انسانی گفت: تغییر سرفصل ها کار ضروری و اجتناب ناپذیر است اما کاری صوری است زیرا ما در محتوا دارای مشکل هستیم. مادامی که مشکل محتوا رفع نشود هر چقدر سرفصلها تغییر کنند و رشته های جدید تعریف شوند به جایی نخواهد رسید. محتوا با تقویت مراکز پژوهشی و اهمیت دادن به پژوهش های علمی و تعریف مسیر درست برای ارزیابی آثار تغییر می کنند./۹۶۹//۱۰۲/خ