مؤلفه‌های توحیدمحوری
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، وحدت کلمه اصلی قرآنی و عقلانی است به این معنا که اگر حتی در قرآن و آموزه های اسلامی هیچ نص و یا ظهوری در مورد این اصل شریف نداشتیم، حکم عقل بدان کفایت می کرد، چراکه عقل سلیم همواره اصل وحدت را به عنوان سپری در برابر تهاجمات و فتنه های دشمن و یک مقوله راهبردی و استراتژیک قبول، و در مقابل آن سر تسلیم فرود می آورد. اصلی که در آموزه های اسلامی ریشه در توحید محوری داشته و قرآن در آيات متعددى مسلمانان را به وحدت کلمه، اتّحاد و اخوّت دعوت کرده که به برخى از آن ها اشاره مى شود:
1- آيه اعتصام
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا كَذِلكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ؛ (آل عمران: 103)
و همگی به رشته(دین) خدا چنگ زده و به راه های متفرّق نروید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف و نعمت خدا همه برادر دینی یکدیگر شدید، و در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد. بدین گونه خدا آیاتش را برای(راهنمایی) شما بیان میکند، باشد که هدایت شوید.
دعوت به سوى اتحاد؛ در اين آيه «مسأله اتحاد و مبارزه با هر گونه تفرقه» مطرح شده، مى فرمايد: «و همگى به ريسمان الهى چنگ بزنيد، و از هم پراكنده نشويد» (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا). در باره اينكه منظور از« بِحَبْلِ اللَّهِ»(ريسمان الهى) چيست؟ مفسران احتمالات مختلفى ذكر كردهاند، بعضى مىگويند منظور از آن قرآن است، و بعضى مى گويند اسلام، و بعضى ديگر گفته اند منظور خاندان پيامبر و ائمه معصومين(ع) هستند.
در رواياتى كه از پيامبر (ص) و ائمه اهل بيت نقل شده نيز همين تعبيرات گوناگون ديده مى شود، مثلا در تفسير«در المنثور» از پيغمبر اكرم (ص) و در كتاب «معانى الاخبار» از امام سجاد (ع) نقل شده كه فرمودند:« بِحَبْلِ اللَّهِ» قرآن است، و تفسير« عياشى» از امام باقر (ع) نقل میکند كه فرمود: ريسمان الهى، آل محمد (ص) مىباشند كه مردم مامور به تمسك به آن هستند. ولى نه اين احاديث و نه آن تفسيرها، هيچ كدام با يكديگر اختلاف ندارند، زيرا منظور از ريسمان الهى هر گونه وسيله ارتباط با ذات پاك خداوند است، خواه اين وسيله، اسلام باشد، يا قرآن، يا پيامبر و اهل بيت او، و به عبارت ديگر تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسيع«ارتباط با خدا» كه از معنى« بِحَبْلِ اللَّه» استفاده مىشود، جمع است. (تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازى، ج3، ص: 29)
سپس قرآن به نعمت بزرگ اتحاد و برادرى اشاره كرده و مسلمانان را به تفكر در وضع اندوهبار گذشته، و مقايسه آن «پراكندگى» با اين «وحدت» دعوت مىكند، مى فرماید: وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً؛ و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود به ياد آريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد و او در ميان دلهاى شما الفت ايجاد كرد، و به بركت نعمت او برادر شديد. علامه در المیزان ذیل این آیه شریفه در مورد مسئله اتحاد و اینکه خداوند قرار دادن اتحاد را نعمتی از جانب خود شمرده میفرماید: « «اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ» اشاره دارد به اینکه؛ اگر شما را به اعتصام و عدم تفرقه مىخوانيم بىدليل نيست. دليل بر اينكه شما را بدان دعوت كرده ايم، همين است كه خود به چشم خود ثمرات اتحاد و اجتماع و تلخى عداوت و حلاوت محبت و الفت و برادرى را چشيديد و در اثر تفرقه در لبه پرتگاه آتش رفتيد و در اثر اتحاد و الفت از آتش نجات يافتيد، و اگر ما اين دليل را به رخ شما مى كشيم، نه از اين باب است كه بر خود واجب مىدانيم هر چه مى گوییم، دليلش را هم ذكر بكنيم و اگر ذكر نكنيم دليل بر اين است كه گفتارمان حق نبوده، نه، گفتار ما هميشه حق است، چه دليلش را هم ذكر بكنيم و چه نكنيم بلكه از اين باب است كه بدانيد اين تمسك به حبل اللَّه و اتحاد شما نعمتى است از ناحيه ما.....» (- ترجمه تفسير الميزان، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، ج:3، ص:573).
2- آیه امت واحده
إِنَّ هَـذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ؛ (انبیاء: 92) بى ترديد اين امت شما امت واحده است و من پروردگار شما هستم، پس مرا پرستش كنيد.
مسأله امت واحده که تحقق آن در وحدت امت اسلام و وحدت کلمه است، مسأله ای است که باید مسلمانان بدان آگاه شده، اهمیت این شعار قرآنی(امت واحد و وحدت کلمه) را دریابند و در مجد و عظمت آن تفکر و تدبر کنند، تفرقه و جدایی ها را بزدایند و مطلع باشند که هرگونه حرکت، صدا و قلمی که به دوگانگی و تفرقه مسلمانان بینجامد، خواسته دشمنان و برخلاف دعوت قرآن و آموزه های آن است.
3-آیه نهی از تفرقه
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُولَـئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ؛(آل عمران: 105)
و شما مسلمانان مانند مللی نباشید که پس از آنکه آیات روشن برای(هدایت) آنها آمد راه تفرقه و اختلاف پیمودند که البته برای آنها عذاب بزرگ خواهد بود.
در این آیه خداوند امت اسلام را از همانندی امتهایی که اتحاد خویش را از دست داده، به تفرقه و اختلاف گروییدند نهى مىكند و ایشان را به عذابى سخت نهيب مىزند. آشکار است که یکی از علل مهم فروپاشی امتها اختلافات و نزاع های درونی آن است که باعث پدیدار شدن تفرقه و از بین رفتن اتحاد امت و در پی آن نابودی آن اجتماع انسانی است. و این خود یکی از زمینه های مستحق شدن یک امت برای عذاب الهی میباشد چرا که در آیه 103 آل عمران اتحاد را یک نعمت الهی و از جانب خویش معرفی کرد و طبق آیات و روایات متعددی ناسپاسی در برابر یک نعمت الهی و یا از بین بردن و تلف کردن آن کفران نعمت است و کفر نعمت هم از کبائری است که برای آن وعده عذاب داده شده است. این مسئله مهم قرآنی را میتوان بصورت یک قیاس منطقی در آورد:
صغرای قیاس: اتحاد و وحدت از مصادیق نعمت‌های الهی بشمار می رود.
کبرای قیاس: ناسپاسی در برابرنعمتهای الهی و یا از بین بردن و تلف کردن آنها کفران نعمت است و موجب عذاب الهی.
نتیجه: از بین بردن اتحاد مسلمین از مصادیق تلف کردن و کفران نعمت است و موجب مستحق شدن عذاب الهی.
4- آیه ولایت
وَأَطِيعُوا اللَّـهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّـهَ مَعَ الصَّابِرِينَ؛ (انفال: 46)
و همه پیرو فرمان خدا و رسول باشید و هرگز راه اختلاف و تنازع نپویید که در اثر تفرقه ضعیف شده و قدرت و عظمت شما نابود می شود.
يعنى با نزاع و كشمكش در ميان خود ايجاد اختلاف نكنيد و در نتيجه خود را دچار ضعف اراده نسازيد و عزت و دولت و يا غلبه بر دشمن را از دست ندهيد، چون اختلاف، وحدت كلمه و شوكت و نيروى شما را از بين مىبرد.(ترجمه تفسير الميزان، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، ج9، ص130) این آیات نمونه ای از ده ها آیه دیگر است که بر مسأله ی وحدت کلمه بعنوان اصل و رکنی اصیل در امت اسلامی دلالت دارند./۸۴۱/ی۷۰۲/س
حجت الاسلام داود مؤذنیان، پژوهشگر حوزه علمیه قم