شیوه مواجهه رسانه‌ها با پدیده اربعین
به گزارش خبرگزاری رسا، رسانه هاي غربي در طي چند سال برگزاري راهپيمايي اربيعن بارها تغيير تاكتيك داده اند، از بي تفاوتي، انفعال، سانسور تا تحليل هايي كه صرفا براي منفي نشان دادن اين پديده صورت مي گيرد؛ مهم آن است كه استراتزي دشمنان هيچ گاه تغيير نكرده است و از ابزار رسانه و قابليتهايي كه دارد براي مقابله با جمعيت ميليوني اربعين كه خود رسانه اي بزرگ است، استفاده مي كنند، امروز نيز رسانه هاي معاند سعي مي كنند حقيقت اربعين را در ميان طوفان تبليغات خود محو كنند، رسانه هاي داخلي و رسانه هاي همسو با پيام اربعين در هر كجاي جهان با فعاليت حرفه اي خود در برابر كج روي ها و انحرافات رسانه هاي دشمن از گفتمان اربعين مراقبت كنند، براي اينكه با شگردهاي رسانه هاي معاند آشنا شويم با حجت الاسلام روزبه بركت رضايي، مدير پايگاه اطلاع رساني بعثه مقام معظم رهبري به گفت و گو نشستيم؛ ايشان راهبردهايي براي تعميق پيام هاي اربعين در ميان ملتها ارائه كردند كه براي مخاطب از هر قشر و سطح علمي مي تواند جذاب و براي مسئولان اين حوزه راهگشا باشد.
به عنوان سوال اول زيارت اربعين از نظر ديني-روايي چه جايگاهي دارد؟
زيارت اباعبدالله الحسين(ع) در همه اوقات سال فضيلت بسيار دارد. اما زيارت اربعين سالار شهيدان، به دليل وجود زيارتنامه ماثور از امام صادق(ع) و فرمايش امام حسن عسكري(ع) مبني بر يكي از علائم پنجگانه مومن از اهميت ويژه اي برخوردار است. امام صادق(ع) درباره پياده روي اربعين مي‌فرمايند« إِنْ كَانَ مَاشِياً كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَهٍ حَسَنَهً وَ مَحَى عَنْهُ سَيِّئَهً؛ خداوند منّان به هر قدمى كه برمى دارد يك حسنه برايش نوشته و يك گناه از او محو مى فرمايد».
ابن قولويه در قرن چهارم هجرى در كتاب شريف كامل الزيارات روايات فراواني درباره زيارت اباعبدالله الحسين(ع) گردآوري كرده است. حرعاملي باب مستقلي تحت عنوان استحباب المشي الي زياره الحسين(ع) طرح نموده است. استحباب پياده روي اربعين هم به حكم اولي و هم به حكم ثانوي در بين فقها ثابت است.
همچنين رساندن پيام عاشورا و اربعين رسالتي زينبوار است. حضرت زينب(سلام الله عليها) در صبحگاه پس از عاشوراي سال 61 هجري، آنگاه كه چشم مبارك امام سجاد(ع) به پيكرهاي بيسر در كربلا افتاد، فرمود: »اي يادگار جد و پدر و برادرم! به خدا سوگند آنچه كه پيش آمده، تعهدي بوده كه خداوند از جد و پدرت گرفته و خداوند متعال از مردماني ميثاق و عهد گرفته است كه فراعنه اين زمين آنان را نمي شناسند ولي آنان در بين ساكنان آسمانها معروفند، آنان اين پيكرهاي پاره پاره و اين بدنهاي به خون آغشته را جمع آوري و دفن خواهند كرد و در اين سرزمين براي پدرت كه سالار شهيدان است، پرچمي خواهند افراشت كه در گستره زمان و گذشت شب و روز آثارش محو نشده و فرسوده نخواهد گشت. پيشوايان كفر و رهبران گمراهي در محور نابودي اش خواهند كوشيد و جز ترقي و رشد و اعتلا براي آن علم و پرچم اثري نخواهد داشت).
اربعين روز «زيارت» است، مي‌توان زيارت روز و ظهر اربعين را عمومي و همه‌گير و جهاني كرد. عملكرد اين زيارت مي‌تواند به مثابه يك رسانه و نماد قدرت ژئوپليتيك ايفاي نقش داشته باشد و بازنمايي درست آن در رسانه‌ها فرصتي نو براي جهان اسلام در پي خواهد داشت.
آمار حضور زايران و خبرنگاران در اربعين در اين سالها چه عدد و رقمي بوده است؟
بر اساس آمارهاي فرمانداري كربلا 27 ميليون نفر در مراسم اربعين سال 1395 شركت كردند كه از اين جمعيت ۱۷/۵ ميليون زاير داخلي و ۸/۵ ميليون نفر زاير خارجي بودند؛ 60 درصد خارجي‌ها را نيز ايراني‌ها تشكيل مي دادند. قابل دقت است، حضور زايران ايراني در پنج سال گذشته تصاعد بسيار زيادي داشته به طوري كه در سال۹۰ (۸۰ هزار نفر) ؛ سال۹۱ (۴۸۰ هزار نفر) ؛ سال۹۲ (۸۰۰ هزار نفر)؛ سال۹۳ (۱ميليون و ۲۰۰ هزار نفر) ؛ سال۹۴ (۱ميليون و ۷۰۰ هزارنفر) ؛ سال۹۵ (۲ ميليون و ۲۰۰ هزار نفر) توفيق تشرف داشتند.
خبرنگاران شركت كننده در مراسم اربعين سال گذشته 600 نفر برآورد شد كه 150 نفر از صداو سيما و كمتر از 50 نفر از خبرگزاري‌هاي و رسانه‌هاي مكتوب ايراني بوده كه عموما خودجوش و بدون ساماندهي و فراهم سازي بسترهاي فني و حتي رفاهي اوليه بوده است.
بُعد عظيم اربعين، راهپيمايي ميليوني مسلمانان است اما يك بخش بزرگي از پيام هاي اربعين به دوش رسانه ها است؛ رسانه‌هاي معاند براي عقيم كردن اين پيام ها چگونه عمل كرده اند؟
رسانه هاي معاند در ابتدا از پديده اربعين با كتمان و سانسور خبري عبور كردند ولي در سال هاي بعد، به مرور به موضوعات حاشيه اي اين مراسم پرداخته و يا با قاب‌بندي و فريمينگ، تنها يك بُعد كوچك از اين پديده عظيم را نشان دادند؛ در سال گذشته نيز برخي با برچسب زدن و طرح ادعاي دروغ با اربعين مواجهه شدند. آينده را نمي توان با همين سير خبري طي كرد؛ چرا كه با ريزش مخاطب روبرو خواهند شد.
در چند سال گذشته به دليل ضعف علمي حاكم بر فضاي رسانه‌اي كشور و برخورد منفعلانه رسانه‌هاي بين المللي، اين پديده نتوانسته از پوشش رسانه‌اي مناسبي در سطح بين المللي برخوردار باشد. رسانه‌هاي غربي سعي بر بايكوت خبري و تصويري پياده روي بزرگ اربعين را داشته و اخبار مربوط به آن را عمداً سانسور و تلاش كردند با بها ندادن به آن از ارزش و اهميت اين رويداد بكاهند.
در اربعين سال 1395 بيشتر رسانه‌هاي جريان اصلي، مراسم اربعين را در مراحل پيش و حين برگزاري آن، پوشش خبري ندادند و فقط به بازتاب انفجاري كه در حله رخ داده و 80 نفر از هموطنان ما به شهادت رسيدند، پرداخته شد. در واقع انفجار حله محور اصلي خبر آنها بود؛ به عنوان مثال، روزنامه اينديپندنت انگلستان با عنواني بزرگ از اجتماع ميليوني شيعيان در كربلا به مناسبت مراسم اربعين خبر داد و در زير اين عنوان هم به عمليات انتحاري داعش اشاره كرد. اين روزنامه عكس‌ها و تصاويري هم در لابه لاي اين گزارش كار كرد. روزنامه‌هاي مشهور امريكايي مانند نيويورك تايمز، كريستين ساينس مانيتور و واشنگتن پست نيز به همين شكل عمل كردند. برخي ديگر با ادعاهاي دروغ سعي در تحريف اين پديده داشتند؛ به عنوان مثال، به روزنامه الشَّرق الاوسط عربستان كه در لندن منتشر مي‌شود ادعا كرد كه سخنگوي سازمان بهداشت جهاني اعلام كرده در سال گذشته، زايران ايراني به آزار جنسي زنان عراقي پرداخته اند، به گونه اي كه تعداد 169 زن عراقي، خارج از روابط زناشويي، آبستن شده اند. خبرگزاري فرانسه گزارش داد كه مقامات سازمان بهداشت جهاني، اين ادعاي روزنامه عربستاني را تكذيب كردند. بدين ترتيب، الشّرق الاوسط ناگزير شد اعلام كند كه خبرنگارش را از كار بركنار كرده تا مانع از آن شود كه اعتبار حرفه‌اي اش از دست برود.
مهمترين شگردهاي رسانه هاي غربي و عربي درباره اربعين شامل كتمان و سانسور خبري؛ پرداختن به موضوعات ديگر، مانند اينكه سال گذشته به موصل و يا داعش پرداختند و يا مطرح ميشد كه با وجود ناامني در عراق، رفتن به اربعين عقلاني نيست، يا جايگزيني اربعين به جاي حج؛ قاب‌بندي يا فريمينگ، نشان دادن تنها يك بُعد كوچك از يك موضوع بزرگ؛ برچسب زدن، مثلاً راهپيمايي اربعين را يك اقدام ايراني يا حركتي براي ايجاد اختلاف مذهبي و طايفه‌اي معرفي كنند.
خبرگزاري اسپوتنيك روسيه در توصيف مراسم اربعين تيتر مي‌زند كه «ايران كربلا را به رخ عربستان مي‌كشد» و از آن سو شيطنت رسانه‌اي الشرق الاوسط در جهت اتهام زني بود.
نكته ديگر در رابطه نگاه رسانه هاي غربي و بعضا عربي، عدم اشاره به چرايي موضوع است؛ هيچگاه طرح نمي كنند كه اين جمعيت ميليوني، چرا با وجود ناامني و نبود زيرساخت‌هاي رفاهي و در عصر تكنولوژي و رفاه كيلومترها سختي راه را تحمل مي‌كنند، هدف و پيام اين جمعيت چيست؟
با توجه به اينكه امروز قدرت رسانه در شكل دهي افكار و جريان سازي پُررنگ تر از هميشه است، براي بهتر شدن تاثير نفوذ اربعين در ساير ملتها چه كار بايد كرد؟
براي استفاده از فرصت هاي رسانه هاي جهاني پيشنهاد مي شود، حضور خبرنگاران خارجي در اين مراسم مي‌تواند بازتاب باورهاي مذهبي و سياسي عاميانه به جاي اصول مذهبي صحيح منجر شود. از طرفي استفاده از امكانات وپتانسيل‌هاي خبرنگاران خارجي مي تواند شعاع درخشنده اربعين را چندبرابر نمايد. دعوت از رسانه‌ها و خبرنگاران مستقل و مستندسازهاي مهم تاثيرگذار داخلي و خارجي(شون پن و...) مفيد خواهد بود.
همكاري جمهوري اسلامي ايران و سازمان‌هاي دولتي عراق در مورد چگونگي دعوت خبرنگاران خارجي و فراهم كردن امكانات لازم براي آنها، ضروري است. به طور كلي، پيشنهاد مي شود ستاد رسانه اي متمركز بين ايران و عراق و ديگر كشورهاي حاضر در مراسم اربعين تشكيل شود.
چه راهبردهاي ديگري سراغ داريد كه مي تواند پيام اربعين را سريع تر و عميق تر به گوش جهانيان برساند؟
با مطالعات ميداني و گفت و گو با شخصيت هاي موثر به نظر مي رسد براي پايدار شدن اين حركت خودجوش و عظيم مردمي ميبايست چند اصل راهبردي را در همه شرايط در نظر گرفت، مديريت خرد تماما بر عهده خود مردم باشد و هرگز دولت ها در آن دخالت نداشته باشند؛ افتخار ميزباني و ساماندهي را نبايد از عراقي‌ها سلب كرد. ايران نقش هدايت، انتقال تجارب و پشتيباني را برعهده داشته باشد. در عين حال پشتيباني‌هاي لازم و زيرساخت‌هاي اطلاع‌رساني گسترده به همت دولت و با همياري گروهاي مردم نهاد فراهم آيد. ديگر آنكه اربعين نماد وحدت مذاهب اسلامي و اديان است؛ گزارش‌هاي تاريخي فراواني بر اقامه عزا و تكريم حضرت اباعبدالله(ع) توسط اهل‌سنت و از جمله ابوحنيفه، امام شافعي و حتي احمدبن‌حنبل وجود دارد. برجسته‌سازي حضور اهل‌سنت و ديگر اديان مي‌تواند فشار رسانه‌اي تبليغ بدعت‌گذاري شيعي را بكاهد. اربعين؛ نماد استكبارستيزي و دفاع از مظلوم است؛ طرح مساله فلسطين و صهيونيسم و يا جريانهاي تكفيري مانند داعش در اين اجتماع عظيم ضروري است.
تشكيل «گروهاي انديشه ورز»؛ تا با كلان نگري، دانش محوري، نوآوري، فرصت يابي و فرصت سازي، مهندسي فرهنگي و تبليغات بين المللي اين مراسم عظيم را برعهده گرفته و راهبردها و برنامه‌هاي كارآمد طراحي شود. پيداكردن نقاط مشترك با عراقي‌ها در امور تبليغاتي؛ همكاري در مستند سازي بين ايران و عراق با مقاصد مختلف با گرانيگاه وحدت و مودت. برداشتن شكاف فكري عجم وعرب؛ اتصال و در صورت امكان ادغام هيات هاي مردمي ايران به هيات هاي مذهبي عراقي امري پسنديده خواهد بود. ارتقاي راديو اربعين در ايجاد بخشهايي به زبانهاي ديگر مثلا انگليسي و عربي و پاكستاني براي جذب مخاطب‌هاي ديگر غير از ايراني‌ها؛ همچنين ايجاد مسابقه عكس و داستان نويسي، مستند سازي در ايران، عراق و ساير كشورها با همياري رايزن هاي فرهنگي ايران و عراق. استفاده از تكنولوژي روز و نرم افزارهاي مدرن، مانند: اپليكيشن‌هاي موبايلي sms - mms؛ پهبادها و فيلمبرداري‌ها، بنرهاي ديجيتالي، انعكاس اخبار حضور ملت هاي مختلف با پرچم هاي رنگارنگ. ضرورت نام گذاري روز اربعين در تقويم رسمي به نام "روز زيارت"؛ اربعين روز زيارت است، مي‌توان زيارت روز و ظهر اربعين را عمومي و همه گير و جهاني كرد و مسلمانان در هرنقطه اي از جهان به ياد حسين(ع) باشند. بديهي است فعاليت هاي رسانه اي مناسبي حول اين محور تشكيل خواهد شد. توجه به برخي عوامل كليدي جريانهاي رسانه اي تندرو در عراق جهت ترويج تفرقه بين شيعه و اهل سنت و رواج قمه زني و..... در اين ايام.
تبيين اهداف راهپيمايي اربعين براي شخصيت هاي تاثيرگذار جهاني و از زبان آنها و با زبان آنها؛ توجه به مواردي نظير بيانيه الازهر به تبعيت از خبرسازي گسترده رسانه‌هاي عربي مبني بر صدور فتواي رهبر انقلاب بر حضور ايرانيان در اربعين به جاي حج نشان دهنده اين است كه عموم اهل سنت نسبت به اين حركت بي اطلاع يا موضع منفي دارند.
به نظر مي رسد، حداقل در كنفرانس وحدت اسلامي به زيبايي هم علل عدم حضور ايرانيان در حج 95 تشريح شود و هم درباره راهپيمايي اربعين؛ فلسفه، مشروعيت و اهداف آن توضيح داده شود.
رايزنهاي فرهنگي ايران و عراق نسبت به توجيه شخصيتها، گروهاي مرجع و رسانه‌هاي كشورهاي محل ماموريت، تلاش كنند. ضروري است، شرح وظايف، پيشنهاد براي چگونگي طرح مساله و مقالات مناسب جهت روشنگري تهيه و ارسال گردد.
استفاده گسترده از شبكه هاي اجتماعي بين المللي؛ مي بايست سه نوع مبلغ در اين رابطه فعال گردد، افرادي آموزش ديده و حرفه اي استخدام تا اين كار را برعهده گيرند. نظارت و مديريت دو گروه ذيل نيز برعهده اين گروه خواهد بود. براي اين كار مي توان از كارشناسان زبان بين الملل بعثه رهبري و سازمان فرهنگ و ارتباطات استفاده كرد.
فعالان بومي؛ اين افراد شامل طلاب غيرايراني جامعه المصطفي و....، و شخصيتهاي بومي خواهند بود. مهمتر آنكه سيستمي راه اندازي شود تا جوانان علاقمند و مسلط به زبان كه در راه پيمايي حضور دارند، شناسايي و با آموزشهاي راه دور و مستمر، و با نيتي الهي جهت حضور تاثيرگذار در اين شبكه ها و ارتباطات بين المللي هدفمند گام بردارند.
مي‌توان سيستمي جامع براي تمامي فعاليت ها، اعم از روش هاي تبليغي، انتقال تجارب، بازخوردها و......، تهيه نمود. ارزيابي و ارزشيابي ها به صورت اتومات و هوشمند خواهد بود و حداقل حضور فيزيكي را بايد درپي داشته باشد.
اگر براي اربعين سال آينده، تمامي رسانه هاي جهان در استخدام ما قرار گيرند، ما چه محتواهايي تهيه كرده ايم كه مطابق ديگر فرهنگها بتوانيم ارائه دهيم؟
علي القاعده گروه هاي انديشه ورز از هم اكنون ميبايست مهندسي پيام و تدوين محتواي غني جهاني را آغاز كرده و شايد بتوان از پيامهاي ذيل نيز بهره گرفت:
«مسلمانان منادي وحدت و صلح» هستند؛ آنان در ميان آتش خشونت و تروريسم، آرام‌ترين و صلح آميزترين تجمع جهاني را برگزار مي كنند.
«آشنايي با حسين‌بن‌علي» آغاز دلدادگي و گام برداشتن در مسير ظلم ستيزي خواهد بود، تبيين امام حسين(ع) و قيام ايشان، حريت، آزادمنشي، بزرگواري و مظلوميت امام مي تواند آزاديخواهان جهان را جذب كند. معرفي «معنويت ناب براي خلا معنوي جهاني»؛ و نهادينه‌سازي فرهنگ حسيني در زندگي روزمره؛ جلوه هاي عمومي و مردمي، پذيرايي بي ريا، متنوع‌ترين و خودجوش‌ترين و رايگان‌ترين ميزباني و ميزبانان، پرشورترين و عاشقانه‌ترين تجمع انساني، متنوع‌ترين تركيب جمعيتي، نشانه‌هاي پايه‌گذاري تمدن بزرگ اسلامي است.
به عنوان مثال؛ مي توان پلاكاردها و نوشته‌هاي تبليغاتي و بنرها همراه با تصاوير و نوشته‌هاي معرف صلح باشد از اربعين مخابره نمود؛ با اين تبليغات نشان دهيم جمعيتي كه اينجا آمده براي فتح جايي نيامده است. تهيه و تدوين تصاوير و كليپ‌هاي خاصي از راهپيمايي اربعين مانند جانبازي كه در حال پياده روي است يا فرزندي كه مادر خود را بردوش گرفته و پياده مي رود همه صحنه‌هايي است كه ارزشي هستند و در دنيا جذابيت دارند در اين گونه تصاوير ارزشهاي جهان شمول است و احساسات و عواطف را تحريك مي كند.
سخن پاياني؟
در سالهاي آينده قطعا توجه رسانه هاي بين المللي به اربعين افزايش خواهد يافت ولي با رويكردي تحريف‌گرانه؛ مانند: بزرگ كردن حاشيه ها، اختلافهاي درون مذهبي، يا شايد خرافات، هنر ما بايد اين باشد آن‌قدر حضور رسانه هاي واقعيت جو و همسو را زياد كنيم كه احتمال تحريف كاهش يابد، همچنين ميبايست تمامي ظرفيتهاي قيام امام حسين(ع) و پياده روي اربعين به تناسب فرهنگها بازشناسي و تدوين شود. هم بُعد عاطفي و هم بُعد فكري اين جريان عظيم مردمي را تعميق داد و مسير آن نيز از عمق دادن به مفاهيم است. تكراري شدن موضوعات و مفاهيم آسيب زا خواهد بود. ساخت مستندهاي هوشمند و خلاق و برنامه‌سازي‌هاي تصويري مي‌تواند شكل كار را به نحو مطلوبي ارتقا دهد. ساخت فيلمهاي سينمايي و مستند با موضوع اتفاقهايي كه در اين مسير مي افتد و كساني كه متحول مي شوند به عنوان راهكاري براي گسترش فرهنگ پياده روي اربعين است./۹۲۰/د۱۰۱/ی