بررسی فقهی بازی‌های جدید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، با توجه به انواع بازی‌ها و سرگرمی‌های رایج در دوران کنونی، باید گفت موضوع بعضی از بازی‌ها به طور کلی تغییر یافته است. امروزه روی طراحی بازی‌ها و اهدافی که روی آنها در نظر گرفته می‌شود، بررسی‌های فراوان صورت می‌گیرید.
بسیاری بازی‌ها نامشان بازی است؛ ولی در واقع برای اهداف خاصی طراحی شده‌اند؛ برای مثال، ممکن است برای تقویت فضیلت یا تضعیف رذیله طراحی شده باشند یا برای زبان‌آموزی یا تبلیغ فرهنگی مشخص ساخته شده باشند.
یکی ازسرگرمی‌های مهم امروز، فیلم است. فیلم‌هایی که در شرکت‌های بزرگ دنیا، مانند هالیوود ساخته می‌شود،جنبه سرگرمی در آنها بسیار پررنگ‌تر است؛ ولی از پشتوانه فکری عمیقی برخوردار است و نگاه دقیق به پیام‌های این فیلم نشان می‌دهد که هدف از ساخت این فیلم‌ها ترویج فرهنگ و سبک زندگی غربی است که با زبان هنر و بدون سرو صدا در حال انجام است.
گذشته از بازی که ممکن است صنعت مستقل به حساب آید، انواع مختلفی از بازی‌ها در دنیا وجود دارد که خودش یک دانش مستقل و در حد یک رشته و گرایش، مطرح است. طراحی بازی‌ها یک فن و رشته تحصیلی است. این نشان می‌دهد که بازی‌های جدید، در ظاهر برای سرگرمی است؛ ولی مطالعات زیادی روی آنها صورت گرفته است و اهداف مهمی را تعقیب می‌کند.
جذابیت و تنوع این بازی‌ها به حدی است که امروزه به یک محصول پرطرفدار در دنیا تبدیل شده و درآمدهای کلان از طریق فروش این محصولات با شرکت‌های سازنده آنها می‌شود. با وجود این پژوهشی در بررسی بعد اقتصادی بازی نیست، بلکه بر این نکته تأکید دارد که در دنیای امروز،موضوع بازی تحول بنیادی پیدا کرده و از حالت سرگرمی محض درقدیم بوده، خارج شده است.
با توجه به تغییرات عمیقی که در موضوع بازی رخ داده، آیا باز همین بازی‌ها از تحت عناوین کلی و اطلاقات لهو و لعب قرار دارد وحمکی را که برای بازی‌های قدیم بوده به دست آمده، شامل این‌ها نیز دانست؟
احتمال اول: ادعای تبدیل موضوع بازی
اگر ادعا شود که موضوع بازی به طور کلی تغییر یافته و آنچه امروزه به عنوان بازی مطرح می‌شود، اصلا بازی نیست، دیگر برای تعیین حکم این نمی‌توان به اطلاقات ادله لهو و لعب مراجعه کرد؛ زیرا موضوع تغییر یافته و باید آن را در مقام یک پدیده جدید، بررسی کرد و به طور طبیعی، حکم آن نیز، غیر از حکم لهو و لعب خواهد بود.
در این صورت، برای تعیین حکم آن باید به آثار و پیامدهای بازی‌های جدید نظر افکند. اگر پیامدهای این بازی خوب باشد و در جهت اهداف کلی دین سیر کند، رجحان می‌یابند که حکم آن استحباب یا وجوب است؛ اما اگر پیامدهای آن منفی باشد، به طور طبیعی. به کراهت یا حرمت آن حکم می‌شود.
این موضوع، شبیه چیزی است که در بیع عذره، فاضلاب و خون در مکاسب مطرح می‌شود. در آنجا گفته می‌شود که در قدیم چون این‌ها منفعت حلال نداشته‌اند، معامله آنها حرام بوده است؛ اما امروزه، فاضلاب، منفعت زیادی پیدا کرده، به گونه‌ای که شرکت‌ها در یک شهر با دولت قرارداد می‌بندند. و میلیاردها پول خرج می‌کنند تا امتیاز آن را بگیرند؛ ازا ین رو معامله آن حرمت ندارد. پس معامله عذره در قدیم، حرام بود؛ چون منفعت حلال نداشت؛ اما امروز معامله آن اشکال ندارد؛ چون به صورت فاضلاب درآمده و موضوعش تغییر یافته است.
در بازی‌ها نیز می‌توان گفت: بازی‌ها در قدیم کراهت داشت؛ ولی امروزه بسیاری از سرگرمی‌ها به ظواهر بازی‌اند، از بازی‌بودن خارج شده و بر اثر تغییرات اساسی، به یک شیء جدید تبدیل شده‌اند.بنابراین حکم آن با آنچه درقدیم بوده، متفاوت خواهد بود.
احتمال دوم: داشتن عناوین ثانویه
احتمال دوم این است که تبدل موضوع ادعا نشود و این بازی‌ها در حقیقت بازی دانسته شود؛ زیرا مشمول تعریفی است که برای بازی ارائه شد. با وجود این، این بازی‌ها عناوین ثانویه پیدا کرده و حکم آنها و به کمی است که با عنوان اولی داشتند.
در تعریف بازی قید «ذاتا» اهمیت زیادی داشت و مقصود از ان این بود که اگر به ذات بازی نگاه شود. ثمره‌ای جز لذت و سرگرمی ندارد؛ از این رو اگر به ذات بازی‌های جدید، مانند فوتبال،تنیس، والیبال و بازی‌های رایانه ای با دقت نگاه شود، کارهایی بیهوده به نظر می‌رسند؛ زیرا به دنبال توپ دویدن و آن را داخل دروازه انداختن چه ثمره معقولی می‌تواند داشته باشد؟ یا پرتاب توپ تنیس و نگذاشتن این که به زمین خورد، چه فایده ای دارد؟ یا ماشین بازی رایانه ای به طور ذاتی چه ثمره‌ای دارد؟
اگر قرار باشد که به این کارها هدفی معقول داده شود، باید آنها تحت عنوان «ورزش» و رشد جسمانی یا «تقویت هوش» و... قرار گیرند. این در حالی است که کارهای جدید به طور ذاتی، دارای هدف معقول است و نتیجه‌ای خاص را به ارمغان می‌آورد و لزومی ندارد تحت یک عنوان دیگر قرار گیرد؛ مانند این که شغل بنایی و چیدن دیوار ساختمان به خودی خود موجب تشکیل خانه می‌شود، چه بنا این نیت را داشته باشد یا نداشته باشد و لزومی ندارد برای دستیابی به این هدف بنایی تحت عنوان دیگری قرار گیرد. یا «درس خواندن» به طور ذاتی،سواد و آگاهی را به ارمغان می‌آورده و به عناوین دیگر نیاز ندارد.
اگر بازی‌های جدید از محدوده بازی بودن به خارج رانده شوند و در حوزه‌های جدید ـ که به طور ذاتی هدف معقول دارند ـ قرار گیرند، نشان‌گر ماهیت آنها است. در صوتی که چنین چیزی درباره این بازی‌ها امکان ندارد و اگر کسی بخواهد فایده معقول برای این‌ها در نظر بگیرد،باید آنها را تحت عنوان دیگر قرار دهد.
با توجه این مطلب، به نظر می‌رسد احتمال دوم قوی‌تر است و بازهای جدید موضوع جدید به شمار نمی‌روند و از نظر ماهیت،بازی هستند؛ ولی عناوین جدید بر آنها عارض شده و حکم متفاوتی به حکم اولی پیدا می‌کند./۹۹۸/ت۳۰۲/س
منبع: کتاب «روش‌های تربیت»؛ آیت الله علیرضا اعرافی؛ نشر مؤسسه اشراق و عرفان.