پاسخ به شبهه فقرزایی جمعیت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دکتر محمد جواد توکلی، عضو هیأت علمی گروه اقتصاد مؤسسه امام خمینی(ره) به بررسی و پاسخ شبهه فقرزایی فرزندان و جمعیت پرداخته است.

سابقه شبهه فقرزایی فرزند

ترس از نداشتن درآمد و فقر هنگام تصمیم برای فرزنددار شدن و یا حفاظت از فرزندان شبهه‌ای قدیمی است.

خداوند متعال در آیه 31 سوره اسراء از کشتن فرزندان توسط عرب جاهلی به واسطه ترس از گرسنگی خبر می‌دهد: «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبيراً»؛ فرزندانتان از ترس گرسنگی نکشید؛ ما به آنها و شما روزی می‌دهیم. (اسراء: 31)

«لَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ»؛ فرزندانتان را از ترس گرسنگی نکشید ما شما و انها را روزی می‌دهیم(انعام: 151)

علامه طباطبایی در ذیل آیه اخیر می‌نویسد: کلمه «املاق» به معنای افلاس و نداشتن مال و هزینه زندگی است و این مطلب یعنی کشتن فرزندان از ترس هزینه زندگی آنان در میان عرب جاهلیت سنتی جاری بوده، چون بلاد عرب غالبا سالها دستخوش قحطی و افلاس آنان را تهدید می‌کند، فرزندان خود را می‌کشتند تا ناظر ذلت وفقر و گرسنگی آنان نباشد.

 بر اساس آیات قرآن کریم، رسم فرزند کشی در عرب جاهلی به دختران اختصاص نداشته و شامل پسران بوده است.

 آنان پسران را که سرمایه‌های بزرگدر جامعه آن روز، محسوب می‌شدند نیز از ترس فقر و تنگدشتی به قتل می‌رساندند.  خدواند در این آیه آنها را به خوان گستره نعمت پروردگار که ضعیف‌تین موجودات نیز از آن روزی می‌برند توجه داده و از این کار باز می‌دارد.

پاسخ قرآنی به شبهه فقرزایی جمعیت

خداوند در مواجهه با این کوتاه فکری اعراب جاهلی به روزدهی و رزاقیت خود اشاره می‌کند و می‌فرماید: نحن نرزقهم و ایاکم: ما فرزندان شما را روزی می‌دهیم(اسراء: 31). در این آیه خداوند متعال قبل از اینکه به روزی خود افراد اشاره کند، عنوان می‌نماید که ما روزی فرزندان شما را می‌‌دهیم. این همان  تعبیری است که گاهی در زبان فارسی عنوان می‌شود که «فرزند روزی خودش را می‌آورد». در آیه شریفه از کشتن اولاد به جهت ترس از فقر و احتیاح، شدیدا نهی شده است و جمله: نحن نرزقهم و ایاکم، تعلیل همان نهی و در مقام مقدمه چینی برای جمله بعدی است که فرمود: ان قتلهم کان خطا کبیرا. و معنای آیه این است که فرزندان خود را از ترس اینکه مبادا دچار فقر و هلاکت شوید.

در برخی از آیات قران مجید نیز به سنت خداوند در دادن رزق و روزی اشاره شده است. به طور نمونه در آیه 3 سوره طلاق عنوان شده است که خداوند روزی افراد از جایی که گمان نمی‌ند، می‌رساند و مهم این است که افراد بر خداوند توکل کنند و از کوشش و تلاش دست بر ندارند.

«وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَکَّلْ عَلَي اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْراً»؛ و او از جایی که گمان نمی‌کند روزی می‌دهد،  کسی که بر خدا توکل کند، خدا برایش بس است، یقینا خدا فرمان و خواسته‌اش را (به هرکسی خواهد) می‌رساند؛ قطعا برای هرچیزی اندازه‌ای قرار داده اس. (طلاق:3)

«وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَي اللَّهِ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ في‏ کِتابٍ مُبينٍ»؛ هیچ جنبده‌ای در روی زمین نیست، جز آنکه روزی او بر عهده خداست و موضع و مکانش را می‌داند، زیرا همه در کتاب مبین آمده است.

در آیه 32 سوره نور نیز در تشویق ازدواج به سنت رزاقیت الهی اشاره شده است. خداوند با تشویق افراد به تشکیل خانواده علی رغم وجود فقر، به آنها وعده می‌دهدکه بی نیاز خواهند شد:

«وَ أَنْکِحُوا الْأَيامي‏ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ يَکُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ»؛ بر اساس مفاد برخی از روایات ازدواج و تشکیل خانواده سبب افزایش روزی انسان می‌شود. اسحاق بن عمار می‌گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم حدیثی است که مردم نقل می‌کنند، آیا واقعیت دارد؟ و آن اینکه مردی به نزد رسول خدا(ص) رفت و اظهار نیاز کرد، پیامبر او را به ازدواح تشویق کرد او چنین کرد؛ ولی باز از نیازمندی خویش شکایت داشت. باز رسول خدا(ص) او را  به ازدواج تشویق کرد تا سه بار این کار تکرار شد. امام صادق علیه السلام فرمود بله واقعیت دارد. سپس فرمود: روزی همراه زنان و عائله است و در بذخی از دیگر روایات، ترک ازدواج به خاطر ترس نشانه بدگمانی به خدا تلقی شده است.

در آیه 12 سوره نوح،  فرزندان به عنوان سرمایه‌داری قلمداد شده‌اند که خدواند به واسطه آن افراد یاری می‌دهد.

«وَ يُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنينَ وَ يَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً»؛ و شما را با اموال و فرزندن فراوان کمک کند و باغهای سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قراز دهد(نوح: 12)

در آیه فوق، کلمه «امداد» به معنای رساندن هرچیزی است که آدمی را در رسیدن به حاجتش کمک کند، و اموال و فرزندان نزدیک‌ترین کمک‌های ابتدایی برای رسیدن جامعه انسانی به هدف‌های خویش است./998/ت302/س

منبع: کتاب «اقتصاد جمعیت؛ از اقتصاد تا اقتصاد مقاومتی»