گزارش نشست علمی عوامل محیطی و انقلاب با تأکید بر درس انقلاب
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی عوامل محیطی و انقلاب اسلامی با تأکید بر درس انقلاب با ارائه رضا عیسی نیا و نقادی مسعود پورفرد و علی خالقی و دبیر علمی علیرضا نائیج از سوی انجمن علمی مطالعات سیاسی حوزه در ساختمان انجمن های علمی حوزه برگزار شد.
در آغاز این نشست رضا عیسی نیا نظریه خود را ارائه کرد و گفت: زمینه های شکل گیری و انواع فعالیت نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه را در دو دوره می توان پیگیری کرد.
عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه ادامه داد: نخستین دوره مربوط به دهه 1360 است که در این دوره با ضروری دیدن حضور روحانیان و نمایندگان امام خمینی(ره) در دانشگاه های کشور، اعزام نماینده ها برعهده آیت الله منتظری، قائم‌مقام وقت رهبری بود.
وی ادامه داد: پس از عزل وی از این مقام، اعزام روحانیان به دانشگاه ها، براساس حکم امام خمینی(ره)، به شورای عالی انقلاب فرهنگی واگذار شد و این شورا نیز در ۲۲/۱/۱۳۶۸ از آیات جنتی، محفوظی و محمدی گیلانی از اعضای شورای مرکزی نمایندگان روحانی در دانشگاه ها درخواست کرد تا ضمن استقرار در دانشگاه ها، فعالیت های جاری را تا پایان سال تحصیلی ۱۳۶۸ انجام دهند.
عیسی نیا افزود: اگر چه شورای مذکور به امور مهمی از قبیل پاسخگویی به مشکلات دانشجویان، نظارت بر عملکرد دانشگاه ها، شرکت در کمیته های انضباطی پرداخت اما نخستین اساسنامه آن در سال 1369 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و در سال 1372 نیز براساس مقتضیات و نیازهای جدید، اساسنامه جدید آن با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنای کار نهاد نمایندگی قرار گرفت.
وی دومین دوره نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها را دهه 1380 دانست و افزود: سال 1379 معاونت امور اساتید در دروس معارف اسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه، بازنگری دروس دینی دانشگاه ها را ضروری دانست و کمیته برنامه ریزی دروس معارف اسلامی در وزارت علوم و تحقیقات و فناوری به بررسی این درس پرداخت و طرح اختیاری شدن دروس معارف اسلامی مورد تصویب این کمیته قرار گرفت.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی ادامه داد: پس از تصویب اختیاری شدن دروس معارف از سوی کمیته برنامه ریزی دروس معارف، شورای عالی انقلاب فرهنگی در 23 تیر 1383 این طرح را تصویب کرد از این رو دانشگاه ها، مراکز آموزش عالی، وزارتخانه های فرهنگی، معاونت امور اساتید درس معارف اسلامی و مراکز برنامه ریزی و تدوین متون درسی طبق سرفصل های جدید، مسؤولیت پنج گرایش اصلی دروس معارف اسلامی و 16 درس مربوط به آن را برعهده گرفتند و تا سال 1392 گروه معارف اسلامی در 400 واحد دانشگاهی به عنوان یک گروه آموزشی با بیش از 5 هزار هیات علمی تمام وقت آموزشی و پژوهشی برای تحقق اهداف مربوطه تلاش می کنند.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به این مقدمه پرسش این است که آیا آموزش عالی کشور از طریق درس انقلاب اسلامی توانسته است به نهادینه سازی ارزش های اسلامی دست پیدا کند و آیا تاثیرات محیطی این اجازه را به او داده است؟ آیا نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه برای دست یابی به اهداف و سیاست هایش با در دست داشتن نیروهای توانمند، کارا و متعهد میتواند پاسخ گوی پرسش هایی که از ساحت محیطی وارد میشود باشد؟ یا تاثیر محیط بر اهداف درس انقلاب اسلامی، اهداف دانشی، اهداف مهارتی و اهداف رفتاری چه می تواند باشد و اساتید و سازمان مربوطه چه می توانند اندیشه کنند؟ آیا دروس معارف یعنی مجموعه دروسی که در قالب پنج گرایش دروس معارف اسلامی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تدریس در دوره کارشناسی کلیه رشتههای دانشگاهی به تصویب رسیده میتواند پاسخ گوی شبهات و سؤالاتی که از جانب محیط بر محتوا، سرفصل، و اساتید وارد میشود باشد؟ برای دست یابی به تاثیرات محیطی و سؤالاتی که ایجاد میکنند لازم است که به تشریح عوامل محیطی بپردازیم.
چارچوب مفهومی و نظری
عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه علمیه به روش تحقیق خود اشاره کرد و بیان داشت: گرچه روش هایی چون روش ساختاری کارکردی و یا روش سیستمی نیز توان پاسخگویی به این تحقیق را دارد اما از میان 29 روش از روشهای آینده پژوهی، روش پویش محیطی انتخاب شده است.
وی ادامه داد: با آگاهی به این مطلب که پویش یا پیمایش محیطی دارای سه نوع پویش منفعلانه، پویش فعلانه و پویش جهت دار است سؤال این است چگونه میتوانیم درکی از محیط خارجی داشته باشیم تا در فرایند تصمیم گیری دچار انحراف نشویم و در آینده غافلگیر نگردیم و به پویشی جهت دار دست پیدا کنیم؛ برای این کار از روش پویش محیطی که یکی از روشهای آینده نگاری است بهره میگیریم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: البته باید توجه داشت که این روش صرفا تکنیکی جهت جمع آوری اطلاعات نیست بلکه به دنبال ایجاد درکی در خصوص ماهیت تغییر است و به عبارتی دنبال این است مشخص کند دلایل تغییر، فرایندهای ایجاد کننده و تقویت کننده تغییر، روابط ما بین این فرآیندها، بازیگران اصلی و اهداف آنها و عواقب تغییر برای سازمان چیست.
وی با بیان مواردی که از سوی پویش محیطی انجام می شود، اظهارداشت: پویش محیطی برای ما مواردی از جمله اعلام هشدار اولیه، هشدار در زمینه تغییرات مهمی که در محیط در حال رخ دادن است، دریافت سیگنال های ضعیف جهت شناسایی ضرورت تغییر در برنامهها را انجام می دهد؛ پیمایش محیطی به نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها این اجازه را میدهد تا بداند برای دست یابی به وضعیت مطلوب چه تغییراتی را باید ایجاد کند.
ادعاهای اصلی
عیسی نیا عنوان کرد: ادعای اصلی این است که محیط، تاثیر زیادی بر نهاد نمایندگی و اساتید درس انقلاب اسلامی داشته و خواهد داشت و سؤالات متعددی را در این درس ایجاد می کند که اساتید به راحتی نمی توانند به پاسخ آن بپردازند زیرا پاسخ بسیاری از آن سؤالات نیازمند عزم جدی ملی است و تنها با پاسخ یک استاد قابل حل نیست بنابراین تاثیر محیطی را در سه محور دنبال خواهیم کرد.
وی محیط یا عوامل فرهنگیِ تاثیر گذار بر درس انقلاب اسلامی مانند مسأله شکاف های اجتماعی، قومیت ها، اقلیتهای مذهبی، فرقه های نوظهور و مسأله جنسیت را نخستین محور تأثیر محیطی دانست و اظهارداشت: در این بخش استاد با سؤالات متعددی از جمله انقلاب اسلامی که خواستار آزادی برای مردم است به چه دلیل فرقه های مذهبی و غیرمذهبی از آزادی برخوردار نیستند؟ مواجه است همچنین ادعای تظلم و دادخواهی مداوم تشکیلاتی فرقه بهائیت علیه جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین المللی را چگونه میتوان پاسخ داد؟
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: محیط یا عوامل جمعیت شناسی دومین محور تأثیر محیطی است به عنوان مثال اگر انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی برای رفع وضعیت نامطلوب دوران پهلوی آمده است پس چرا در حال حاضر بیش از 24 میلیون حاشیه نشین در 17 استان ایران وجود دارد؟ و یا چرا وضعیت بهداشت در ایران از آمار سقط جنین گرفته تا استفاده از لوازم آرایشی چنین وضعیتی پیدا کرده است؟
وی سومین محور تأثیر محیطی بر درس انقلاب را عوامل سیاسیِ معرفی کرد و بیان داشت: انقلاب اسلامی ایران به دلیل ماهیت دینی اش مبارزه با فساد در تمامی سطوح آن را از اصول خود قرار داده است اما بر اساس گزارشی که در سال 2012 داده شده رتبه ایران در کنترل فساد پائین تر از ترکیه و پاکستان قرار گرفته و از میان 177 کشور رتبه 144 را به خود اختصاص داده است و سوگمندانه باید اظهار داشت که فساد نه تنها برچیده نشده است بلکه روز به روز بیشتر به آن دامن زده می شود بنابراین سؤال این است با چه رویکردی می خواهیم با فساد اداری مبارزه کنیم؟ آیا با رویکرد اخلاقی، آیا با رویکرد حقوقی، یا با رویکرد اقتصادی یا با رویکرد نهادی؟ و به چه نتایجی دست پیدا کردهایم و این مبارزه با فساد چه تاثیری در افکار مردم خواهد گذاشت؟
راهکارهای پیشنهادی
عضو انجمن علمی مطالعات سیاسی در پایان به بیان راهکارها پرداخت و گفت: اساتید بعد از مواجهه با این پرسش ها و تأثیرات محیطی و تشریح و تحلیل از وضعیت ناسامان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی چه نقشی را می توانند ایفا کنند و راه برون رفت از این مشکلات چه می تواند باشد آیا توجیه گر این بازیها باشند؟ شوراننده و مقابله گر با چنین آفت ها و فسادهایی باشند؟ آیا ناقد باشند آن هم ناقد عملکرد برخی از کارگزاران؟ البته هریک از این مواضع تبعات و پیامدهایی را با خود به همراه خواهند داشت که پرداختن به آن می تواند مفید باشد.
در ادامه علی خالقی به بیان نظرات خود پرداخت و ابرازداشت: معیار و سنجش عوامل محیطی بیان شده، شفاف نیست به عبارت دیگر عوامل محیطی به صورت مصداقی معرفی شده و تعریفی از محیط نشده است و از سوی دیگر محیط به بیرونی و داخلی تقسیم می شود؛ از عوامل درونی می توان به معاونت های آموزشی اشاره کرد که اساتید معارفی را در مقابل خود می دانند و در برخی موارد مانع تراشی نیز می کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: گاهی برخی گروه ها و تشکل های دانشجویی برای اساتید معارف اسلامی مشکلاتی را ایجاد می کنند؛ از عوامل بیرونی نیز می توان به اختلافات جناحی اشاره کرد که تشکل ها و نهادهای بیرونی تلاش فراوانی برای نفوذ در دانشگاه ها انجام می دهند.
وی خاطرنشان کرد: راهکارهای ارائه شده به سؤالات انتقادی بیشتر شباهت دارند تا راهکار و ابهامات مخاطب را افزایش نیز می دهند در حالی که انتظار می رود چندین راهکار علمی پیشنهاد شود؛ به طور کلی می توان گفت هرگونه مسائل آسیب شناسانه پیرامون عوامل و موانع بیرونی دروس معارفی اسلامی بایستی از منظر دانشجو صورت گیرد نه ناظر بیرونی.
خالقی ادامه داد: به عبارت دیگر باید از درون کلاس معارف به موانع بیرونی تأثیر گذار در بی اثر کردن تلاش های استاد و متن درس نگریسته شود که در این صورت مسائلی از قبیل نقش تشکل ها و احزاب ها در شکل دادن دیدگاه دانشجویان، شرایط نا امیدی دانشجویان از آینده شغلی و مشاهدات و شنیده های دانشجویان از عملکرد مسؤولان بروز خواهند کرد بنابراین استاد نمی تواند با معیارهای سال 60 پاسخگوی سؤالات باشد بلکه باید اطلاعات خود را به روز رسانی کند.
مسعود پورفرد نیز روش محیطی را روش مناسبی برای مطالعات آینده پژوهی ندانست و خاطرنشان کرد: گرچه پویش محیطی در حوزه فناوری و نظامی بسیار استفاده شده است اما در مطالعات آینده پژوهی روش ضعیفی است؛ با فرض مناسب دانستن این روش در مطالعات آینده پژوهی، پویش محیطی یک روش پژوهشی است در حالی که در آینده پژوهی به روش کمی و کیفی نیاز است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: ادعای بیان شده کلی است و فقط بیان کرده عوامل محیطی روی نهاد یا درس معارف تأثیر می گذارد در حالی که باید به صورت کامل بیان شود عامل محیطی بر کدام بخش، چه تأثیری گذاشته است.
وی با بیان این که تعیین جنس عامل دارای اهمیت فراوانی است، گفت: باید مشخص شود عامل دارای چه ماهیت و کارکردی است به عنوان مثال اگر عامل، جامعه را به دو قطب تقسیم می کند باید بررسی شود که این عامل چگونه کارکردی داشته که جامعه را به دو قطب تبدیل کرده است./1324/ز503/ج