دلخوش بودن به نظریه‌های غربی مشکلات کشور را بیشتر می‌کند
محمد رجبی دوانی، رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، به تعریف نظریه در علوم اجتماعی پرداخت و اظهار داشت: نظریه در هر زمان و مکانی به این جهت ارائه می‌شود که مسائل و مشکلات پیچیده را حل کند؛ بنابراین چه در غرب و چه در شرق، هنگامی که افراد صاحب نظر ظهور می‌کردند با ارائه راه حل و نظریه، به رفع مشکلات پیچیده جامعه می‌پرداختند.
رییس کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی افزود: ممکن است که با یک نظریه مشکل به صورت موقتی حل شود؛ اما در بلندمدت کارساز نباشد و نظریه‌پرداز دیگری با ارائه نظریه جامعی تلاش می‌کند، آن مشکل را حل کند.
وی به لوازم نظریه‌پردازی اشاره کرد و گفت: برای نظریه دادن لازم است، مشکلات به درستی شناخته شوند و همچنین جهان پیرامون، برهه زمانی، موقعیت تمدنی و اجتماعی به خوبی درک شوند.
رجبی دوانی اظهار داشت: در ارائه نظریه باید به معضلات و مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، ریشه‌ای و عمقی نگاه شود و از نگاه سطحی و زودگذر پرهیز شود؛ همچون پزشکی که برای درمان بیمار، سوابق و ریشه‌های ژنتیکی بیماری را در بستگان و اقوام آن فرد بررسی می‌کند، تا نظر قطعی برای معالجه را اعلام کند.
گره زدن حل مشکلات کشور به نظریه‌های غربی ناکارآمد است
وی گره زدن حل مشکلات کشور را به نظریه‌های غربی نادرست خواند و ابراز داشت: عدم ارائه نظریه در کشور ما به این دلیل است که تصور می‌شود نظریاتی که در خارج کشور در حل مشکلات زمان خاصی مؤثر بوده است؛ می‌تواند مسائل کشور ما را نیز حل کند.
استاد دانشگاه افزود: هنگامی که از این نوع تفکر، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود و یا اثرات اندکی در حل مشکلات دارد؛ علما، نخبگان و اندیشمندان کشور درصدد واکاوایی عمیق مسأله برنمی‌آیند و مشکل را با طرح صورت مسأله روشن‌تری، تجزیه و تحلیل نمی‌کنند.
وی با اشاره به مفهوم نظریه‌پردازی ابراز داشت: نظریه دادن به این معنا نیست که فرمولی از خودمان اختراع کنیم؛ زیرا این موضوع مستلزم تجربه و مطالعه جامع است؛ زیرا هر امر انسانی به همه امور انسانی دیگر بستگی پیدا می‌کند.
رجبی دوانی گفت: به عنوان مثال دین‌گریزی افراد، فقط با تبلیغ دینی، قابل حل نیست، مشابه معضل اعتیاد در جامعه که با توضیحات پزشکی و اخلاقی رفع نمی‌شود؛ زیرا این مشکلات با مسائل اقتصادی ارتباط دارد و فردی که بیکار است؛ ناامید شده و فقیر است به همین جهت برای گذران زندگی ناچار است که برخی از اصول دینی همچون حلال و حرام را زیرپا بگذارد و برای فراموشی فقرشان، معتاد شوند.
وی در ادامه با اشاره به عواقب معضلات اجتماعی در فرهنگ یادآورشد: برخی از افراد مرفه نیز اعتیاد را به عنوان تفنن و تفریح انتخاب کرده‌اند و طبقات پایین‌تر جامعه به نوعی از آنها تقلید می‌کنند همان‌گونه که مردم روستا از شهر و مردم شهر از شهرهای بزرگ‌تر تقلید می‌کنند.
رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را ناشی از عدم وجود فرهنگ و تربیت دینی خانواده‌ها دانست و گفت: طبق آمار اکثر افراد معتاد، پدرانشان حداقل سیگار می‌کشیده‌اند و به ندرت فرزندان خانواده‌ای که سابقه‌ای از اعتیاد و سیگار نداشته‌اند، معتاد شده‌اند.
وی اظهار داشت: همه عواملی که بیان شد گویای این امر است که معضل و مسأله فرهنگی و اجتماعی با چند همایش و کنگره علمی حل نمی‌شود و باید روی هر موضوع به صورت جداگانه و خاص متمرکز شد.
استاد دانشگاه تأکید کرد: در نظرگرفتن تمام جوانب مسأله اقتضا می‌کند که اطلاعات دقیق و عمیق علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی وجود داشته باشد تا به تناسب جامعه دینی و تمدنی خاص کشور، نظریه‌های برای حل مشکلات و معضلات خاص جامعه از سوی صاحب نظران داده شود.
وی با اشاره به عدم جامعیت و کارآیی نظریه‌های غربی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی جامعه اسلامی تأکید کرد: مسائل انسانی اجتماعی به فکر، اعتقادات افراد و تاریخ، فرهنگ و جغرافیای هر جامعه مربوط می‌شود و همچون یک دارو یا نوع تغذیه در مناطق مختلف است که ممکن است برای اهالی شمال کشور اثر مثبت داشته باشد، در حالی که بر ساکنان جنوب کشور، اثر معکوس داشته باشد.
رجبی دوانی به مشکلات و موانع نظریه‌پردازی در کشور اشاره و تصریح کرد: متأسفانه به دلیل عدم آگاهی‌های جامع در کشور ما، نظریات ابراز نمی‌شود یا اگر ارائه می‌شود؛ آنقدر ناکارآمد است که به مرحله اجرا نمی‌رسد و قابلیت اجرایی ندارد.
ضرورت پالایش عمیق مبانی دینی و بومی برای ارائه نظریه‌پردازی
وی به ضرورت پالایش عمیق روایات دین و تاریخ اسلام و ایران برای ارائه نظریه‌پردازی اشاره و تأکید کرد: برخی افراد در کشور با روحیه اخباری‌گری که دارند تصور می‌کنند باید عادات گذشتگان را احیا کنیم و هرآنچه در جامعه عرب زمان بعثت پیامبراکرم(ص) بوده است، قابل اجرا در همه زمان‌ها و مکان‌ها است؛ از این رو فضای اخباری‌گری باب تفکر جدید و نظریه‌پردازی عمیق و اصیل را می‌بندد.
رییس کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گفت: به طور طبیعی، چنین افکاری به نتیجه نمی‌رسد و ممکن است گروه کوچکی را دور هم جمع کند اما نمی‌تواند جامعه را تغییر دهد.
وی خاطرنشان کرد: ما باید در این رابطه فکر کنیم که اگر پیامبراکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) تا امروز در بین مردم بودند؛ اصول اسلام را در عصر حاضر و موقعیت جهانی کشور ما چگونه اجرا می‌کردند.
رجبی دوانی ابراز داشت: ائمه اطهار(ع) هریک در زمان خاص خود، اصول اسلام را متناسب با آن زمان متجلی کردند و تفاوت اصلی شیعه با اهل سنت در همین مسأله است که آنها فقط سنت پیامبراکرم(ص) را قبول دارند.
وی به لزوم تناسب نظریه با وضعیت جامعه اشاره کرد و گفت: صاحب‌نظران غربی برای جامعه خودشان، نظریاتی متناسب با وضعیت حاکم بر جامعه‌شان ارائه کردند و گرچه مشکلاتشان را به صورت ریشه‌ای حل نکردند؛ اما حداقل برای زمان طولانی حل کردند.
استاد دانشگاه افزود: به عنوان نمونه، مارکس در زمانی که سرمایه‌داری، ظالمانه، کارگران، خانواده‌های آنها و کودکان را استثمار می‌کرد، ایدئولوژی سوسالیست و کمونیست را مطرح کرد که از نظر کمی نیمی جهان بشری را در برگرفت.
وی به تأثیرات نظریه مارکس بر سرمایه‌داری غربی اشاره کرد و گفت: غرب نیز برای این که دوباره با چنین جنبشی روبه‌رو نشود؛ وضعیت سابق را اصلاح و امتیازات و رفاه زیادی برای کارگران اعمال کرد و دلیل این که کمونیسم، پیشرویی زیادی نکرد، این بود که جامعه سرمایه‌داری روش‌های قبلی را کنار گذاشت.
نظریه‌های غربی متناسب با مشکلات روز جوامع غربی بوده است
رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نظریه‌های غربی را متناسب با مشکلات و چالش‌های جوامع غربی در دوران‌های مختلف خواند و افزود: دلیل موفقیت نسبی مارکس آگاهی به زمان، مطالعات بسیار زیاد تاریخی، فرهنگی و فلسفی وی بوده است؛ اگر چه نظریه مارکس کافی نبود که مشکل را برای همیشه حل کند؛ اما تغییر اساسی را در آن دوره تا عصر حاضر ایجاد کرد.
وی با اشاره به ضرورت نظریه‌پردازی دینی و نگاه جامع به شرایط و معضلات کشور، تصریح کرد: مشکل اصلی ما فقدان زمینه نظریه‌پردازی است؛ زیرا اغلب صاحب‌نظران کشورمان از تاریخ جهان غافل هستند یا از مسائل تاریخی، اقتصادی و فرهنگی داخلی آگاهی کاملی ندارند./908/ت301/س