وابستگی موجودات به خداوند همیشگی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی محقق داماد، استاد برجسته حوزه و دانشگاه در سلسله جلسات تفسیر قرآن که بعد از ظهر امروز 30 آذر در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه برپا شد، با بیان اینکه خداوند متعال پیش از آفرینش انسان نسبت به آینده او آگاهی داشته است، گفت: در مورد این موضوع دو نوع دیدگاه وجود  دارد، نخست اینکه خداوند نسبت به آفرینش موجودات و آینده آن‌ها علم تفصیلی دارد، به گونه‌ای که از تمام جزئیات و ریزه اتفاقات زندگی ما پیش از آفرینش آگاهی داشته است و این علم در مقام ذات خداوند است.

وی افزود: نگاه دیگر که نسبت به این موضوع بیان شده است، علم اجمالی خداوند به آینده موجودات بعد از آفرینش است، یعنی اینکه به صورت کلی علم داشته ولی نسبت به جزئیات آن علم نداشته است به مانند مهندسی که نقشه کلی ساختمان را ترسیم می‌کند و از واقعیت آن در خارج  آگاهی ندارد.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با طرح سؤالی مبنی بر اینکه آیا می‌شود، قائل شد که خداوند به خود عالم نیست؟ ادامه داد: واجب الوجود به سبب مجرد بودن نسبت به خود آگاه است و هر موجود مجردی اولین چیزی که دارد علم به خود است و در صورتی که این موضوع رد بشود یعنی اینکه العیاذ بالله خداوند را موجودی مادری فرض کرده‌ایم.

حجت‌الاسلام والمسلمین محقق داماد با بیان سخنانی از شهید مطهری و آیت الله طباطبایی درباره ماده خاطرنشان کرد: از دیدگاه آیت‌الله طباطبایی، ماده داغون و  پخش است و به علت اینکه دارای بعد و حجم است دارای شرق و غرب است همین موضوع سبب شده تا نسبت به شرق و غرب خود ناآگاه باشد و در نتیجه به آگاهی نسبت به خود نمی‌رسد درحالیکه مجرد به سبب اینکه از این صفات عاری است به آگاهی کامل  نسبلت به خود دست می‌یابد.

وی اضافه کرد: به گفته شهید مطهری بسیاری از مسائل فلسفه بخاطر اینکه سؤالاتش مطرح نشده است، هنوز یافت نشده‌اند در حالی که یکایک جواب آن‌ها در قرآن بیان شده است و این نشان از ناآگاهی موجودات نسبت به خودشان است.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سخنانش گفت: چیزی که بعد و حجم ندارد و پخش نیست حضورش بر خودش مسلم است ولی لازمه مادیت پخش بودن و فقر و نیاز است و از ویژگی‌های مادیات داشتن زمان، امتداد، مکان و امتداد مقداری است در حالی که در علت هستی بخش آفرینش هیچکدام از این صفات وجود ندارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محقق داماد با اشاره به اینکه داشتن علم یکی از کمالات معلولات است، اظهار داشت: وقتی علم که از کمالاتی است که  معلول به داشتن و رسیدن به آن اهتمام می‌ورزد مورد اهمیت قرار می‌گیرد نمی‌شود گفت که علت هستی بخش که محاط شی است از آن فاقد باشد در حالیکه موجودات در شعاع او هستند چنانچه ملاصدرا بیان می‌کند که هر موجودی مجردی عالم به خود است واین علم در واجب الوجود علم حضوری است.

وی با بیان این نکته که خداوند نسبت به دیگری علم کامل دارد، بیان داشت: خداوند علت تمام موجودات است و از آنجایی که علم به علت مستلزم علم به معلول است، پس در نتیجه خداوند نسبت به تمام هستی علم دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه با توجه به اینکه در علم به دیگری  نیز دو دیدگاه اجمالی و تفصیلی وجود دارد، عنوان کرد: بنابر نظر ملاصدرا عالم اصالت وجود است و اصالت متعلق بر وجود حضوری است و آنچه که واقعیت دارد حضور است برای مثال آنچه از دیوار مشاهده می‌کنیم دیواریت نیست، بلکه هستی‌ دیوار است که وجود دارد.

حجت الاسلام والمسلمین محقق داماد بیان داشت: ماهیت از امور اعتباری است و خداوند عین وجود است به طوری که حضور معلول در نزد علت لازم است.

وی ادامه داد: جهان در نظر ملاصدرا حادث زمانی نیست، بلکه حادث ذاتی است یعنی وجودش معلول است، یعنی مثل خداوند نیست که وجودش علت نداشته باشد بلکه ذاتش فقیر و نیازمند است.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سخنانش عنوان کرد: تقدم گاهی زمانی است و گاهی ذاتی؛ به طور مثال سعدی نسبت به حافظ تقدم زمانی دارد اما زمانیکه شخص با دست کلید را در قفل می‌چرخاند می‌گوید دستم را چرخاندم و سپس کلید چرخید در حالی که در اینجا فاصل زمانی وجود ندارد، در اینجا این واژه سپس به عنوان سپس ذاتی بیان می‌شود که نشان از فقر ذاتی کلید است که مستلزم حرکت دست بود.

حجت الاسلام والمسلمین محقق داماد با بیان دیگر تقدم‌ها گفت: از انواع دیگر تقدم،تقدم بالشرف است که می‌توان در تقدم عالم بر جاهل دید و دیگر نوع تقدم، تقدم بالمکان است برای مثال کسی که در آمفی تئاتر در میز جلو نشسته است با شما در زمان یکی است ولی تقدم مکانی نسبت به شما دارد و از انواع دیگر تقدم، تقدم ذاتی است یعنی اینکه ذات وابسته به علت است و اگر او لحظه‌ای نباشد معلول هم نخواهد بود این وابستگی تقدم ذاتی است.

وی با بیان اینکه وابستگی موجودات به باری تعالی همیشگی است، ادامه داد: به دلیل اینکه جهان و هر چه در آن است، محیط محسوب می‌شود و محیط مستلزم احاطه است و این احاطه همان حضور است، یعنی اینکه عالم در نزد خداوند حضور دارد و بالعکس؛ چرا که اگر خداوند حضور نداشته باشد نمی‌تواند علت بر معلولات باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان نظریه تشکیک ملاصدرا گفت: بر اساس نظریه تشکیک معلول در شعاع علت است و به عبارت دیگر عالم تجلی علت است و بنابر اصالت وجود چون وجود معلول در شعاع علت است علت در همه حال بر آن توجه دارد واین نشان از حضور خداوند در عالم است واین حضور واقعی علت هستی بخش موجب علم او است.

حجت الاسلام والمسلمین محقق داماد درباره جمله «انا لله و انا الیه راجعون» افزود: واژه «لله» در اینجا به معنی این است که ما در همه حال در نزد او حاضریم و «الیه راجعون» به ما این مطلب را می‌رساند که همانطور که خورشید در ظهر نورش همه جا را فرا می‌گیرد و در آخر روز تمام نورش را از زمین برمی‌چیند، خداوند متعال نیز تمام موجودات را از عالم جدا می‌کند و تنها خودش باقی می‌ماند./877/202/ب2