امام خمینی آغازگر حرکت دینی، ایمانی و توحیدی در عصر حاضر بود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، همایش «عرفان اسلامی از نگاه امام خمینی؛ بنیادها و دستاوردها» با حضور حجت الاسلام سید عبدالله یزدان پناه، استاد حوزه علمیه قم، حجت الاسلام علی رضایی تهرانی، استاد حوزه و دانشگاه و دکتر محمد فنایی اشکوری، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) امروز در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد.

در این همایش حجت الاسلام یزدان پناه با اشاره به فعالیت های امام خمینی(ره) در ابعاد مختلف عرفان گفت: ابعاد عرفان را می توان در چند دسته عرفان نظری، عرفان عملی، عرفان اخلاقی و عرفان ادبی و بعد سیاسی ـ اجتماعی تقسیم کرد.

وی افزود: امام خمینی(ره) در ابعاد مختلف عرفانی دارای آثار فاخری هستند که برای مثال می توان به کتاب شرح دعای سحر، مصباح الهدایه، تعلیقات بر فصوص و مصباح الانس اشاره کرد. در بعد عرفان عملی می توان به کتاب آداب الصلاة و در عرفان اخلاق عرفانی که در یک جهت از عرفان عملی جدا می شود به کتاب چهل حدیث ایشان اشاره کرد. در بعد عرفان ادبی نیز، به دیوان شعر ایشان که مملو از مضامین عرفانی است، می توان اشاره کرد.

حجت الاسلام یزدان پناه تصریح کرد: عرفان حضرت امام(ره) شامل آثار و کتاب هایی که در باب اسرار عبادت است نیز می شود؛ بعد سیاسی و اجتماعی شخصیت امام، با بعد عرفانی ایشان هیچگونه تضادی ندارد.

دوره های عرفان نظری

استاد حوزه علمیه قم در ادامه سخنان خود با اشاره به ادوار عرفان نظری گفت: عرفان نظری دارای سه دوره است؛ دوره اول که از آن به دوره جوانه ها تعبیر می شود از قبل از ابن عربی تا زمان ابن عربی است و دوره دوم از ابن عربی تا قرن نهم(ملاصدرا) و قرن سوم از ملاصدرا تا حال حاضر است.

دوره اول

وی تصریح کرد: در دوره اول که دوره جوانه ها نامگذاری شده است، مباحث عرفانی به صورت منظم و دسته بندی شده وجود ندارد، با این که برخی از آن مباحث قابلیت بررسی دارند. در دوره دوم که از ابن عربی شروع می شود، شاهد حیات مستقل عرفان نظری هستیم.

دوره دوم

وی خاطرنشان کرد: در دوره دوم آثاری وجود دارد که تماما درباره عرفان نظری است. در این دوره، ظرفیت سنگینی از فهم معارف دینی پیدا و مباحث عرفانی به حدی گسترده شده است که به جرأت می توان گفت تمام آیات و روایات معرفتی مورد بررسی قرار گرفته اند. به طوری که بسیاری از بحث های عرفانی حال حاضر نیز مربوط به این دوره است.

حجت الاسلام یزدان پناه با تصریح این که دوره دوم از اهمیت بالایی نزد علما برخوردار است، گفت: از آنجا که مباحثی همچون امامت، توحید، بحث ملائکه و غیره در دوره دوم به صورت بسیار اصولی مورد پردازش قرار گرفت، این ظرفیت باعث شد تا مورد توجه حوزه های علمی و دینی قرار بگیرد.

وی افزود: از آنجا که معارف شیعی معضلات و غوامض این مباحث در دوره دوم حل و فصل شد، گرایش علما و فضلا به این جریان افزون تر شده است.

این عرفان پژوه ادامه داد: در این دوره مباحث مهمی مانند امامت که ریشه در تشیع دارد به صورت ماهرانه مورد بررسی قرار گرفته و معارف جدیدی را پدید آورده که بسیار مشهود است. از جمله این مباحث، حل معضل فرق میان نبی، امام و رسول است.

حجت الاسلام یزدان پناه اضافه کرد: این توفیقات فلاسفه و عرفا در حل و فصل مباحث فلسفی به لحاظ هستی شناسی و شهودی باعث نوعی پذیرش در حوزه های علمیه، خصوصا در میان تشیع شده و باعث همدلی و همراهی عالمان در این دوره بوده است.

دوره سوم

وی گفت: دوره سوم از زمان ملاصدرا شروع می شود. از آنجا که ملاصدرا، یک عالم دینی و آشنا به مباحث فقهی و عرفانی بود، تحقیقات فلسفی اش را شروع کرد و نتیجه این مباحث بیان متون دینی به صورت همه فهم بود.

استاد حوزه علمیه قم ابراز کرد: ملاصدرا در روش مند و برهانی کردن متون دینی پیشقدم بوده و تمام و کمال به مبانی اعتقادی و دینی وحیانی قائل است از این رو بعد از وی ما شاهد یک نسل از فیلسوفان صدرایی هستیم که معتقد به برهان، قرآن و عرفان هستند. این گروه، روش و محتوای فضای دینی را تبیین کردند.

حجت الاسلام یزدان پناه با گلایه از برخی کج فهمان گفت: به رغم فلسفه غنی ملاصدرا، برخی با کج فهمی مباحث فلسفی مطرح شده توسط ایشان و تبیین این مباحث بروز مشکلاتی را موجب شده اند.

وی گفت: ملاصدرا، مباحث عرفان نظری دوره دوم را با زبان عمومی و قابل فهم ارائه داد؛ خروجی جریان فلسفی وی، عرفایی بودند که مباحث عرفان نظری آن ها، پهلو به پهلوی عرفان دوره دوم بود که حضرت امام(ره) از جمله آن عرفا است. ایشان دیدگاه ویژه خود را دارند.

این عرفان پژوه با اشاره به این که عرفای خروجی جریان فلسفی ملاصدرا اندیشه عرفان، برهان و قرآن را شکل دادند، گفت: از آنجا که امام(ره) از جریان فلسفی ملاصدرا الهام گرفته است، در عرفان نظری، مستقیما از عرفان دوره دوم استفاده کرده و از محضر آیت الله شاه آبادی درس گرفته و تدریس می کرده اند.

وی با بیان این که تحلیل های امام راحل برگرفته از عرفان دوره دوم است، گفت: سه ساحت کار عقلی، کار عرفانی و کار نظری در اندیشه های امام راحل به عنوان سه بنیاد فکری او است. امام راحل در کتاب آداب الصلاة مباحث اصولی را بیان می کنند که الهام گرفته از اندیشه های عرفای دوره دوم است.

حجت الاسلام یزدان پناه با بیان این که امام خمینی(ره) در حل معضلات فلسفی بسیار چیره دست بودند، افزود: ایشان به برکت استفاده از مباحث عرفای دوره دوم در توضیح مباحث پیچیده فلسفی و عرفانی، به نحوی از روایات استفاده کرده که هیچ گونه لطمه ای به آن وارد نشده است و این یک بعد از کارهای ایشان است.

این استاد حوزه علمیه با مهم خواندن بیان مباحث فلسفی گفت: با مراجعه به سخنان و دست نوشته های امام راحل(ره) مشاهده می شود که ایشان تاکید صریحی بر اشتغال حوزویان به مباحث فلسفی و عرفانی در کنار سایر مباحث اسلامی داشته و می فرمایند: «شکی ندارم، اگر شیوه حوزویان به همین منوال ادامه پیدا کند، وضع کلیساهای قرون وسطی را خواهد داشت».

عرفان عملی امام خمینی(ره)

حجت الاسلام یزدان پناه اظهار کرد: ریشه های عرفان عملی امام راحل(ره) را بایستی در کتاب منازل خواجه عبدالله انصاری جست؛ خواجه در 350 هجری قمری با ترتیب دادن کتاب منازل، آداب سیر و سلوک را تشریح می کند. تعابیری که در این کتاب به کار رفته ناظر به متون دینی است. امام راحل کتاب منازل را نزد آیت الله شاه آبادی آموخته و نیز تدریس می کردند.

وی با اشاره به این که پایه های عرفان عملی امام خمینی(ره)، کتاب منازل است، گفت: عرفان عملی ایشان هم به لحاظ طریقتی و هم فهم متون دینی برپایه کتاب منازل خواجه انصاری است. فهمی که از بعضی روایات سلوکی و طریقتی در این کتاب به دست آمده بی نظیر است.

وی در پایان سخنان خود به لزوم آشنایی با مبانی فلسفی و عرفانی اشاره کرد و افزود: عدم تبیین درست احادیث سلوکی باعث به انحراف کشیده شدن می شود./861/پ202/ب5