ویژه نامه اینترنتی «سپهر دانش» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ویژه نامه اینترنتی «سپهر دانش» شامل بانک احادیث، بانک پیامک، پرسش و پاسخ، گالری، کارت پستال، بانک صوت و فیلم و سایر مقالات در پایگاه اینترنتی راسخون منتشر شد.

از جمله مقالات این ویژه‌نامه می‌توان به پیشوای پنجم حضرت امام محمد باقر، با امام باقر در سایه قرآن، روایت امام صادق(ع) از سیره امام باقر(ع)، دوران امام باقر(ع) و شاخصه آن، امام باقر(ع) و نماز عشق بر سجده‌گاه عبودیت، امام باقر(ع) و نشر فرهنگ شیعی، امام باقر(ع) و فرق و مذاهب، جایگاه و فعالیت‌های علمی امام باقر(ع) در یک نگاه، زندگی اجتماعی امام باقر(ع)، کرامات امام محمد باقر(ع)، مبارزات سیاسی امام باقر(ع)، امام باقر(ع) نقطه عطف تحول در شیعه و تربیت در سیره امام باقر(ع) اشاره کرد.

پیشوای پنجم حضرت امام محمد باقر

در مقاله‌ای از این ویژه‌نامه می‌خوانیم: امام ابو جعفر، باقر العلوم، پنجمین پیشوای ما، جمعه‏ نخستین روز ماه رجب سال پنجاه و هفت هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشود، او را«محمد»نامیدند و«ابو جعفر»کنیه و«باقر العلوم‏» یعنی‏«شکافنده‏ی دانش‌ها» لقب آن گرامی است، به هنگام تولد هاله‏ای از شکوه و عظمت نوزاد اهل‌بیت را فرا گرفته بود و همچون دیگر امامان پاک و پاکیزه به دنیا آمد.

امام باقر علیه السلام از دو طرف پدر و مادر نسبت‏به پیامبر و حضرت علی و زهرا علیهم السلام می‏رساند، زیرا پدر او امام زین العابدین فرزند امام حسین و مادر او بانوی گرامی‏«ام عبد الله‏» دختر امام مجتبی علیهم السلام است.

عظمت امام باقر علیه السلام زبانزد خاص و عام بود،هر جا سخن‏از والایی هاشمیان و علویان و فاطمیان به میان می‏آمد او را یگانه وارث آنهمه قداست و شجاعت و بزرگواری می‏شناختند و هاشمی و علوی و فاطمیش می‏خواندند.

راستگوترین لهجه‏ها و جذاب‏ترین چهره‏ها و بخشنده‏ترین انسانها برخی از ویژگی‌های امام باقر علیه السلام است.

پیامبر علیه السلام به یکی از یاران پارسای خود«جابر بن عبد الله انصاری‏» فرمود«ای جابر، تو زنده می‏مانی و فرزندم‏«محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب‏» را که نامش در تورات‏«باقر»است در می‏یابی، بدان هنگام سلام مرا بدو برسان.

پیامبر در گذشت و جابر عمری دراز یافت و بعدها روزی به خانه‏ امام زین العابدین آمد و امام باقر را که کودکی خرد سال بود دید به او گفت: پیش بیا، امام باقر علیه السلام) آمد، گفت: برو، امام بازگشت، جابر اندام و راه رفتن او را تماشا کرد و گفت: «به خدای کعبه سوگند آیینه‏ تمام نمای پیامبر است»، آنگاه از امام سجاد پرسید این کودک کیست.

امام صادق(ع) فرمود: «امام پس از من فرزندم‏(محمد باقر)است». جابر برخاست و بر پای امام باقر بوسه زد و گفت: فدایت‏شوم ای فرزند پیامبر علیه السلام، سلام و درود پدرت پیامبر خدا علیه السلام را بپذیر چه او ترا سلام رسانده است.

دیدگان امام باقر پر از اشگ شد و فرمود: «سلام و درود بر پدرم پیامبر خدا باد تا بدان هنگام که آسمان‌ها و زمین پایدارند و بر تو ای جابر که سلام او را به من رساندی.

امام باقر و نماز عشق بر سجده‌گاه عبودیت

در مقاله دیگری از این ویژه‌نامه آمده است: نماز در میان تمامی عبادات و مسائل معنوی و عرفانی از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار است، از این رو تمامی انبیا، امامان و عارفان و عاشقان به ادای این فریضه الهی اشاره و سفارش کرده‌اند، نماز در زندگی و حیات انسان به اندازه‌ای ارزش دارد که اولیای الهی برای یک لحظه از آن غافل نبودند و از هر راهی که ممکن بود دیگران را هم به این عبادت ملکوتی تشویق می‌کردند.

امام محمد باقر علیه السلام معروف به باقرالعلوم امام پنجم شیعیان نیز همانند دیگر معصومین در طول عمر پربرکت خود همواره به یاد خدا مشغول بود، در زهد و فضل و تقوا و آشنایی با رموز قرآن و سنت و تفسیر و احکام شرع سرآمد همگان بود، امام باقر علیه السلام را از زاهدان بزرگ عالم اسلام خوانده‌اند به گونه‌ای که ابو نعیم با عبارت «الحاضر الذاکر» و«الخاشع الصابر» از ایشان یاد کرده است.

عطار نیشابوری کتاب تذکره الاولیا خود را با یاد این امام خاتمه داده و به پیروی از هجویری از آن حضرت به «برهان ارباب مشاهدت» و «امام اولاد نبی» و «گزیده نسل علی» تعبیر کرده است، علاوه بر زهد عملی، بیانات آن حضرت در تفسیر الفاظی چون عبادت، محبت، غنا، تقوا، توکل و دنیا راهگشای کسانی بوده که دین را از وجهه معنوی و عرفانی می‌نگریسته‌اند.

کلینی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «پدرم همواره ذکر خدا می‌گفت و افراد خانواده خود را هم به این کار سفارش می‌کرد».

در روایتی از ابی‌ایوب پیرامون کیفیت نماز امام باقر علیه السلام و امام جعفر صادق علیه السلام آمده است: «هنگامی که امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام به نماز می‌ایستادند، رنگ صورت مبارکشان گاهی قرمز می‌شد و گاهی زرد می‌گشت و مثل این‌که این دو بزرگوار با کسی که با چشم او را می‌بینند مناجات می‌کردند.

بسیاری از بزرگان از جمله علامه مجلسی نقل کرده‌اند که در سفر حج امام باقر علیه السلام را دیدند که غسل کرد و با پای برهنه وارد منطقه حرم شد، چون به مسجد الحرام رسید، به کعبه نگریست و با صدای بلند گریه کرد، آنگاه طواف کرد و بعد از نماز سربه سجده نهاد، هنگامی که سر از زمین برداشت محل سجده از بسیاری اشک مرطوب شده بود.

همچنین نقل شده است که امام باقر علیه السلام در شبانه روز صد و پنجاه رکعت نماز می‌گزارد و از امام صادق علیه السلام روایت شده است که پدرش را بنابر وصیت خود او در جامه‌ای که هنگام نماز بر تن می‌کرد به خاک سپردند.

آن امام بزرگوار از خوف خدا بسیار می‌گریست و هنگام مشکلات اهل‌بیت را جمع می‌کرد و با هم به ذکر و استغفار می‌پرداختند.

با وجود این که نماز به کسانی واجب است که به سن تکلیف رسیده باشند، اما به دلیل اهمیت و ارزش آن، امامان همواره سفارش می‌کردند که کودکان خود را از سنین شش و هفت سالگی به ادای این فریضه معنوی تشویق کنید.

امام باقر و نشر فرهنگ شیعى

در مقاله‌ای از این ویژه‌نامه با عنوان امام باقر و نشر فرهنگ شیعى چنین آمده است: دوران زندگانى امام باقر علیه السلام مقارن با افول قدرت و هیبت امویان و اقتدار عباسیان‏شده بود، در دوره‏اى که جامعه هنوز در تب و تاب بزرگ‏ترین و تأثیرگذارترین انقلاب صدر اسلام، عاشورا مى‏سوخت و طواغیت زمان کمر به ریشه کن کردن جنبش‏هاى ناشى از این انقلاب سترگ بسته بودند، امام باقر علیه‌السلام در سنگرى دیگر مبارزه را ادامه داد و تمام لحظات عمر با برکت خویش را صرف تعالى فرهنگ ناب شیعى کرد.

امام باقر علیه‌السلام به عنوان شخصیت ممتاز علمى عصر، با تکیه بر این ویژگى خود، بزرگ‏ترین خدمات ممکن را در عصر خود به اسلام کرد، شخصیت علمى امام باقر علیه السلام در دوران حیات او، بسیار برجسته و محضر او همواره مملو از دانشمندان و دانشورانى بود که در جست و جوى سرچشمه دانش بودند.

امام از کودکى شکافنده دانش‏ها خوانده مى‏شد، چرا که سرآمد دانشمندان و عالمان روزگار بود، آوازه دانش امام علیه‌السلام به تمامى سرزمین‏هاى اسلامى رسیده بود و مردم، به ویژه دانشوران شیفته نام و آوازه او بودند و این شیفتگى در بین مردم عراق بیشتر به چشم مى‏خورد و دوست و دشمن زبان به ستایش دانایى او گشوده بودند.

آمده است: هشام بن عبدالملک(خلیفه وقت)، او را در مسجد الحرام دید، در حالى که بر دست غلامش تکیه کرده بود، پرسید: «آیا او همان کسى است که مردم عراق شیفته و بهت زده [علم] اویند»، پاسخ داد: آرى، سپس به غلامش دستور داد تا نزد او برود و امام را براى پاسخ به پرسش‏هاى خلیفه فرا خواند، خلیفه پرسش‏هایش را مطرح کرد و امام به گونه‏اى پاسخ داد که هشام خاموش ماند و هیچ نتوانست بگوید.

در پى انحرافات عمیقى که پس از رحلت رسول اکرم صلى الله علیه و آله به وجود آمد، رخداد تأسف‌برانگیزى دامن‏گیر جهان اسلام شد و آن جلوگیرى از تدوین احادیث اهل‏بیت علیهم‏السلام بود که آثار زیان‏بار آن سالیان دراز بر پیشانى فرهنگ دینى مردم باقى ماند، نزدیک به یک قرن از نگاشتن و محفوظ داشتن احادیث نبوى صلى الله علیه و آله و سخنان تابناک اهل‏بیت علیهم‏السلام جلوگیرى شدیدى به عمل آمد و به جاى آن سیل عظیمى از تحریفات در زمینه احادیث نبوى و جعل آن‏ها به فرهنگ و اعتقاد مردم روى آورد که به «اسرائیلیات» شهرت یافت، تا سال 100 هجرى که«عمر بن عبدالعزیز» فرمان تدوین احادیث را به «ابوبکر بن محمد انصارى» صادر کرد.

او که از رجال و بزرگان تابعین به شمار مى‏رفت و از اصحاب على علیه‌السلام شمرده مى‏شد، به بازگرداندن فدک به اهل‏بیت علیهم‏السلام و تدوین حدیث کمر بست، امام باقر علیه‌السلام از این فرصت استثنایى کمال بهره ‏را برد و بیان احادیث را آغاز کرد و راویان مختلف از ایشان ده‏ها هزار حدیث نقل کردند، در واقع، امام باقر علیه‌السلام، نماینده مکتب اهل‏بیت علیهم‏السلام و نخستین سرو سامان‌دهنده احادیث تابناک معصومان علیهم‏السلام بود.

از این رو، بسیارى از محدثان وقت با دیدن تلاش‏هاى بى دریغ امام، به نگاشتن و نگاهدارى سخنان امام کمر بستند و بدین سبب، بیشتر احادیث اهل‏بیت علیهم‏السلام، از امام باقر و امام صادق علیهم‏السلام است.

راههای کنترل خشم و غضب از نگاه امام باقر

در مقاله دیگری از این ویژه‌نامه آمده است: خداوند متعال یکی از مهم ترین ویژگی های انسان های الهی و پارسا پیشه را کظم غیظ و عفو از مردم می شمارد و می فرماید: «الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس والله یحب المحسنین؛ {آل عمران.134} مومنان در هنگام عصبانیت خشم خود را فرو می برند و ازخطای مردم در می گذرند وخدا نیکوکاران را دوست دارد.» «کظم» در لغت به معنی بستن سر مشکی است که از آب پر شده باشد و به طور کنایه در مورد کسانی که از خشم و غضب پر می شوند ولی از اعمال آن خودداری می نمایند، به کار می رود.

«غیظ» به معنی شدت غضب وحالت برافروختگی و هیجان فوق العاده روحی است، که بعد از مشاهده ناملایمات به انسان دست می دهد.

حالت خشم و غضب از خطرناک ترین حالات انسان است و اگر جلوی آن رها شود، در شکل یک نوع جنون و دیوانگی و ازدست دادن هر نوع کنترل اعصاب خودنمایی می کند و موجب می شود که بسیاری ازجنایات و تصمیم های خطرناک از انسان صادر شود که انسان یک عمر باید کفاره و تاوان آن را بپردازد.

در این مقاله این آموزه قرآنی با توجه به سخنان امام باقر (علیه السّلام) مورد بررسی و تحقیق اجمالی قرار می گیرد.

خشم مثبت و منفی

غضب یکی از غرایز انسانی است و بهره های فراوانی برای انسان دارد و در دفاع از هویت و باورها و فرهنگ او نقش مهمی ایفا می کند.

سه گروه متفاوت

در واقع انسان ها را می توان در مورد این حالت نفسانی، به سه گروه تقسیم کرد:

دسته اول: انسان هایی که در هنگام غضب افراط می کنند و از حد و مرز ایمان بیرون می روند. این گونه اشخاص همواره گرفتار اعمال ناپسند خود هستند و بسا که پشیمانی هم سودی به حالشان نخواهد داشت.

دسته دوم: افرادی هستند که اساساً خشمگین نمی شوند و اصلا قوه غضبیه خود را به کار نمی گیرند و در جاهایی که حتی شرع و عقل هم برای آنان خشم را لازم دانسته است، به هیچ وجه حرکتی ندارند. اینان نه تنها عملی ناپسند انجام می دهند، بلکه از افراد عصبانی بدترند و افرادی بی غیرت و بی هویت تلقی می شوند.

دسته سوم: کسانی که براساس کمال وجودی خود هرگاه خشمگین شوند، از مرز اعتدال خارج نمی شوند. اینان با ایمان راسخ و اعتماد به نفسی که دارند، هنگام بروز حالت خشم بر وجودشان تسلط کامل دارند و تمام اعضا و جوارح آنان تحت فرمان عقل و ایمانشان قرار دارد.

خشم مقدس

قرآن کریم هرگز اصل خشم را تخطئه نمی کند و خشم های مقدس را می ستاید. اساساً خشم مقدس یکی از صفات الهی است که نام های قهار و جبار حضرتش به آن اشاره دارد. خشمگین شدن اگر متعادل و در راه حق باشد، نه تنها ناپسند نیست، بلکه پسندیده و مورد رضای حق هم خواهد بود. در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به نقل از امیر مومنان (علیه السلام) آمده است که: آن حضرت برای امور دنیا هرگز عصبانی نمی شد؛ اما هرگاه برای حق غضبناک می شد، احدی را نمی شناخت و خشم پیامبر آرام نمی شد تا اینکه حق را یاری کند.

علامه طباطبایی (ره) در این زمینه می فرماید:«هرگاه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم ) خشمگین می شد- که جز برای خدا غضب نمی کرد- چیزی تاب مقاومت در برابر غضب آن حضرت را نداشت.»

آری یک انسان کامل فقط در راه حق و به خاطر پایمال شدن حقوق الهی و حقوق مردم خشمگین می شود و در این مورد هم از مرز ایمان و حدود الهی خارج نمی شود.

خشم پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم

در این خصوص روایتی زیبا از سیره رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) نقل شده است که حمزه بن عبدالمطلب، عموی بزرگوار و برادر رضاعی حضرت رسول بود؛ زیرا حمزه از ثویبه اسلمیه- دایه پیامبر قبل از حلیمه سعدیه- شیر خورده بود. حمزه از رسول خدا چهار سال بزرگتر بود.

او در جنگ احد 60 سال داشت که به دست وحشی- غلام جبیر بن مطعم- به شهادت رسید. وحشی به تحریک و تطمیع هند- دختر عتبه بن ربیعه و مادر معاویه بن ابی سفیان- حضرت حمزه سیدالشهداء را مورد حمله غافلگیرانه قرار داد و به شهادت رساند. هند که از آن بزرگوار به شدت ناراحت بود و از حضرت حمزه به علت کشته های جنگ بدر کینه شدیدی داشت، بعد از شهادت حمزه اعضای بدن آن حضرت را مثله کرد و حتی جگرش را بیرون آورده، از عمق کینه آن را در دهانش مکید.

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) وقتی به بالین پیکر قطعه قطعه عمویش آمد آن چنان ناراحت و خشمگین شد که سخن از انتقام گفت. در آن هنگام،جبرئیل علیه السلام نازل شد و برای دلداری پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) این آیه شریفه را نازل کرد:«و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به و لئن صبرتم لهو خیر للصابرین؛ (نحل.621)

هرگاه خواستید کسی را مجازات و عقوبت کنید، تنها به مقداری که به شما تعدی شده کیفر دهید و اگر صبر کنید، این کار برای صبرکنندگان بهتر است.» پیامبر نیز خشم خود را کنترل کرد و فرمود: «پس من صبر می کنم.»

افراط نکردن در حالات خشم

به طور طبیعی هر انسانی بر اثر عوامل و زمینه هایی که برایش پیش می آید، گاهی خوشحال و گاهی نیز خشمگین و ناراحت می شود؛ اما اگر این حالات فطری با معیار دین و هدایت قرآن و رهنمودهای اهل بیت علیهم السلام همراه باشد، هرگز در آن افراط و تفریط دیده نخواهد شد.

قرآن خشم های بی مورد را به دوران جاهلیت نسبت داده و سکون و آرامش را در هنگام خشم ویژه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم ) و مؤمنین می داند و خاطرنشان می کند که این آرامش هم یک موهبت الهی است؛ همچنان که خشم و تعصبات جاهلی را ره آورد افکار نادرست و عملکرد غلط کافران قلمداد می کند و می فرماید: «{به خاطر بیاورید} هنگامی را که کافران در دل های خود خشم و نخوت جاهلیت داشتند و {در مقابل} خداوند آرامش و سکینه خود را برفرستاده خویش ومؤمنان نازل فرمود.» (فتح.62)

خداوند در این آیه به ما می آموزد که فرهنگ جاهلیت «حمیت»، «تعصب»، «غضب» و خشم جاهلی است؛ ولی فرهنگ اسلام «سکینه»، «آرامش» و «تسلط برنفس» می باشد.

کلام امام باقر(علیه السّلام) در این زمینه رهنمود شایسته ای برای ماست. آن حضرت در مورد ویژگی شیعیان علی فرمود: «الذین أذا غضبوا لم یظلموا و اذا رضوالم یسرفوا؛(5) آنان چنان اند که در هنگام خشم و غضب دست به ستم {و گناه و حرکات جاهلانه} نمی آلایند و هرگاه راضی و خشنود شدند، افراط و زیاده روی نمی کنند.»

آری، غرایز انسانی همانند موتور محرک است که انسان را گاهی همانند طوفان و تندباد چنان به حرکت درمی آورد که اگر مراقبتی صورت نگیرد، خسارت های جبران ناپذیری در پی خواهد داشت؛ اما همین محرک ها اگر به وسیله ایمان و باورهای قلبی و ارتباط با انسان های کامل تعدیل و کنترل شود، از عواقب ناشایست به دور خواهند ماند.

شیوه های کنترل خشم

برای فرونشاندن خشم و غضب راهکارهای مختلفی وجود دارد که با انجام آن می توان از ضررهای بعدی عصبانیت جلوگیری کرد.وقتی که در حضور امام باقر(علیه السّلام) سخن از غضب به میان آمد، حضرت فرمود؛ «همانا که مرد خشمگین می شود و تا خود را داخل آتش نکند {و به گناهی دست نیالاید} آرامش نمی یابد و خشمش فرو ننشیند. {پس برای اینکه در هنگام خشم به کارهای ناشایست اقدام نکنید} هرگاه شخصی خشمگین شد اگر ایستاده است فورا بنشیند تا پلیدی و وسوسه شیطان از او دور شود و هرگاه به خویشاوندش غضب کند، به نزد او برود و بدنش را مس کند؛ چرا که خویشاوند اگر مس شود، آرامش یابد.»

در توضیح این حدیث، ما برای کنترل خشم و عصبانیت راهکارهای دیگری که دانشمندان اخلاق و روان مطرح کرده اند نیز پیشنهاد می کنیم:

1- در آن حالت شخص به سیره انبیاء، اولیاء و صلحاء- که خود را پیرو آنان می داند- توجه کند و در مورد آیات و احادیثی که غضب بی جا را مذمت کرده اند، فکر کرده و از عواقبش برحذر باشد.

2- در هنگام خشم استعاذه نماید و با گفتن جمله «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» به خداوند عالم پناه ببرد.

3- با آب سرد وضو بگیرد و یا غسل نماید.

4- زمینه ها و بسترهای دیگر خشم را خود یا دیگران از میان بردارند مانند گرسنگی، تشنگی، خستگی، بی خوابی و...

5- فوائد شیرین و لذت بخش کظم غیظ را- که بارها تجربه کرده- در نظر آورد.

6- از افراد بدخلق و عصبانی فاصله بگیرد و رفاقت نکند.

7- اعتقاد به قضا و قدر خداوندی را در وجودش تقویت کند و بداند که گاهی پدید آمدن برخی حوادث ناگوار که با میل باطنی او ناسازگار است، در اثر تقدیر الهی است. امام باقر(علیه السّلام) در این زمینه فرمود: در میان خلق خدا سزاوارترین کس به تسلیم در برابر قضای خدا کسی است که خدای عزوجل را بشناسد و هر که به قضا راضی باشد، قضا بر او وارد شود و خدا اجر او را بزرگ فرماید و هر که قضا را ناخوش دارد، قضا بر او وارد شود و خدا اجرش را تباه سازد.»

8- انسان وقتی که بر فردی ضعیف تر از خودش خشم می گیرد، فراموش نکند که قدرت خداوند خیلی بالاتر از قدرت اوست و ممکن است مورد قهر و غضب و انتقام خداوند قرار گیرد. قرآن می فرماید: «آنها باید عفو کنند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی دارید خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است.» (نور.22)

9- سفارش به اطرافیان در مورد یادآوری عواقب شوم عصبانیت و تذکر نکات مؤثر.

نوشته اند که در میان پادشاهان بنی اسرائیل عادتی مرسوم بود که آنان را در حکومت کنترل می کرد؛ به این صورت که در نزد هر یک از آنان حکیمی دانا بود و صحیفه ای به همراه داشت که هرگاه پادشاه عصبانی می شد، آن حکیم، صحیفه را در مقابل او گرفته، به دستش می داد. در آن صحیفه نوشته بود: «بر زیردستان رحم کن! از مرگ بترس! روز جزا را فراموش نکن!» وقتی شاه آن را می دید، غضبش ساکن می شد.

چه زیباست افرادی که قادر به کنترل خشم خود نیستند و همیشه بعد از عصبانیت پشیمان می شوند، چنین صحیفه ای تهیه کنند و به اطرافیان بسپارند که در هنگام غضب آنان، علاوه بر ارائه آن صحیفه، آثار خوش خلقی و عاقب شوم بدخلقی و عصبانیت را به وی یادآور شوند تا در خانواده یا در اجتماع و یا در مراکز مهم به این وسیله خشم خود را کنترل نمایند. حتی یک حدیث، یک نکته و یا عبارتی در موضوع کظم غیظ با خط درشت، در محل زندگی نصب کنند که دیگران او را به آن توجه دهند.

10-آخرین نکته اینکه بدانند انسان های عصبانی در میان مردم و عقلای عالم منفورند و بردباران عزیز و محترم.

آثار و فواید کنترل عصبانیت

وقت خشم و وقت شهوت مرد کو؟

طالب مردی چنینم کو به کو!

کو در این دو حال مردی در جهان

تا فدای او کنم امروز جان

اگر انسان بتواند در حالات خشم و غضب، مالک نفس خویش باشد، او را می توان از افراد نیرومند و توانا برشمرد؛ چرا که کنترل نفس سرکش در آن حالت، ایمان و اراده ای والا و قوی لازم دارد که خیلی از انسان ها نمی توانند از عهده اش برآیند. اگر مروری به صفحات حوادث در رسانه ها داشته باشیم اکثر حوادث ناگوار ریشه در عدم توانایی مجرمین در کنترل خشم و غضب خود دارد.

به این جهت کنترل غضب امری مهم به شمار می آید و هر کس در آن موفق شود، افزون بر بهره های فراون دنیوی، دارای مقامی بلند از نظر معنوی خواهد بود. اینک به برخی از آثار و فواید کنترل خشم توجه می کنیم:

الف. نجات از آتش دوزخ

امام باقر(علیه السّلام) یکی از مهم ترین برکات خویشتن داری در حالت خشم را نجات از آتش دوزخ بیان می کند و می فرماید: «من ملک نفسه اذا... غضب حرم الله جسده علی النار؛ هر کس در هنگام خشم و غضب مالک نفس خویش باشد، خداوند متعال بدن او را بر آتش جهنم حرام خواهد کرد.»

ب. آرامش روز قیامت

آن حضرت پاداش شیرین کظم غیظ را در ضمن تفسیر آیه «و اذا ما غضبوا هم یغفرون» (شوری.73) این گونه بیان می کند: من کظم غیظا و هو یقدر علی امضائه حشا الله قلبه امنا و ایمانا یوم القیامه هر کس خشم خود را فرو برد، در حالی که می توانست از طرف مقابل انتقام بگیرد خداوند متعال در روز قیامت قلبش را از ایمان و امنیت و سلامتی پرخواهد کرد.»

ج. روشنی چشم اهل بیت(علیه السّلام)

فرو بردن خشم و بردباری در مقابل عصبانیت از لذت بخش ترین لحظاتی است که امامان معصوم(علیه السّلام) از آن به عنوان روشنی چشم نام می برند. آن گرامیان این خصلت والای انسانی را همواره دوست داشتند و شیرینی آن را هرگز فراموش نمی کردند. حضرت باقر(علیه السّلام) می فرماید: «پدرم امام صادق(علیه السّلام) می فرمود پسرم! هیچ چیز مانند عصبانیتی که با صبر پایان می پذیرد چشم پدرت را روشن نمی کند.»

آری اگر انسان بتواند در آن لحظه خطرناک و حساس، صبر و بردباری پیشه کند، لذت و شیرینی آن تا آخر عمر در کامش خواهد ماند و او را مسرور خواهد نمود. در مقابل اگر خود را کنترل نکند تا آخر زندگی در آتش حسرت و ندامت خواهد سوخت.

د. امنیت از خشم خدا

امام باقر(علیه السّلام) در این مورد فرمود: «یا موسی امسک غضبک عمن ملکتک علیه: اکف عنک غضبی؛ در کتاب تورات در ضمن مناجات خدای عزوجل با موسی(علیه السّلام) آمده است: ای موسی خشم خود را از کسی که تو را بر او مسلط ساخته ام، بازگیر تا خشم خود را از تو بازگیرم.»

هـ . داخل شدن در ردیف اهل ایمان

قرآن کریم مومنان را در آیات متعدد به خاطر کنترل خشمشان می ستاید. در سوره شوری در مورد یکی از ویژگی های بارز مومنین می فرماید: «و اذا غضبوا هم یغفرون؛ (شوری.73) مومنین زمانی که خشمگین می شوند (با فرو خوردن خشم خود) عفو می کنند.»

هر انسانی طبیعتا در مقابل پیشامدهای ناگوار و ناهنجاری ها ناراحت و عصبانی می شود و آیه فوق می گوید که اهل ایمان در چنین مواقعی نه تنها خود را به گناه آلوده نمی کنند، بلکه با کنترل خشم خود از صفت عفو و بخشش بهره می گیرند.

سیره امام باقر(علیه السّلام)

در سیره اخلاقی امام باقر(علیه السّلام) آمده است: روزی یک نفر مسیحی به آن حضرت جسارت کرد و گفت : «انت بقر؛ تو گاو هستی.»

امام بدون اینکه خشمگین شود، فرمود: «لا انا باقر؛ نه من باقرم.» مسیحی گفت: تو پسر آن زن آشپز هستی؟ امام فرمود: آری مادرم یک بانوی آشپز بود. آن مرد برای اینکه امام را عصبانی کند، دوباره گفت: تو پسر زن سیاه چرده، زنگی و دشنام گو هستی. امام پاسخ داد. اگر تو راست می گویی، خدا مادرم را بیامرزد و اگر دروغ می گویی، خداوند تو را ببخشد. وقتی آن مرد مسیحی بردباری و حلم بی پایان امام را مشاهده کرد که با این اهانت ها هرگز خشمگین نشد و کاملا بر نفس خود مسلط بود، زبان بر شهادتین جاری کرد و مسلمان شد.

این رفتار حضرت باقر(علیه السّلام) دقیقا در تفسیر این آیه شریفه است که می فرماید: «هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن! ناگاه { خواهی دید} همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی می شود و این { خصلت} را جزکسانی که شکیبا بوده اند، نمی یابند و آن را جز صاحب بهره ای بزرگ، نخواهند یافت.» (فصلت .43)

دستاوردهای این حرکت پسندیده از نظر روحی و روانی و معنوی، خیلی بهتر و بیشتر از آن است که انسان خشم و غضب خود را با هیجانات عصبی و رفتارهای زشت و کینه توزانه فرو نشاند.

دراین باره اشاره به سخن مولوی در مورد علی(علیه السّلام) خالی از لطف نیست. او بعداز آنکه مولای متقیان را اسوه بردباران معرفی می کند و با ستایش از آن حضرت می گوید که امام(علیه السّلام) در هنگام خشم و غضب کاملا برخود مسلط بود و هرگز اراده و تدبیر خود را در اختیار احساسات زودگذر قرار نمی داد و تمام اعضا و جوارحش تحت عقل و وحی بود، به نقل داستانی دراین زمینه می پردازد و در ستایش حلم آن گرامی به زبان حال امام می گوید.

باد خشم و باد شهوت باد آز

برد او را که نبود اهل نماز

خشم بر شاهان، شه و ما را غلام

خشم را هم بسته ام زیر لگام

تیغ حلمم گردن خشم زده است

خشم حق، بر من چو رحمت آمده است

که نیم، کوهم ز صبر و حلم و داد

کوه را کی در رباید تند باد

مضرات غضب

الف- زمینه برای تسط شیطان

ضررهای فراوانی بر غضب می توان بر شمرد که مهمترین آن تسلط شیطان بر انسان است. اساساً فرد خشمگینی که قادر به کنترل خشم خود نیست و نمی تواند تصمیمات مثبت بگیرد و وجودش را آتش کینه و انتقام پر کرده است، در آن لحظه وجودش بستری مناسب برای بهره برداری شیطان است و شیطان می تواند به راحتی او را گمراه کند و از همین راه به اهداف شوم خود دست یابد.

امام باقر(علیه السّلام) دراین زمینه می فرماید: «غضب، آتش پاره ای است از شیطان که در باطن فرزند آدم است و چون کسی از شما عصبانی شد، چشم های او سرخ می شود و باد به رگ های او می افتد و شیطان در وجودش داخل می شود.» البته اگر انسان تحت تأثیر شیطان قرار گیرد، ممکن است هرگونه گناه و کار ناشایستی مرتکب شود.

ب: دوری از فضائل اخلاقی

انسان درحال عصبانیت از ادب و حیا و عفت فاصله می گیرد. احترام بزرگان و اطرافیان را نمی تواند نگهدارد. پرده حیا و عفت را می درد و در نتیجه سخنانی بر زبانش جاری می شود که در حالت عادی از گفتن وحتی شنیدن آن خجالت می کشد. دست به کارهایی می زند که هرگز با اخلاق و انسانیت هم خوانی ندارد.

ج- خواری و رسوایی

از دیگر مفاسد خشم های بی جا، خواری و ذلت و رسوایی فرد عصبانی است. او معمولا وقتی که حالت خشم برایش عارض می شود، درمیان جمع، فردی غیرعادی، ناتوان و سبک قلمداد می شود که قادر به کنترل وجودش نیست و نمی تواند امور زندگی اش را مدیریت کند و تمام کسانی که او را در آن حال می بینند، به دیده حقارت و یا ترحم به او می نگرند.

د- سلب اعتماد دیگران

افراد جامعه به ویژه عقلای قوم و نخبگان، به افراد عصبانی کمتر اعتماد می کنند؛ چرا که احساس می کنند او به اندک بهانه ای خشمگین می شود و تصمیماتی می گیرد که مبنای عقلانی و منطقی ندارد؛ گرچه بعدا اظهار ندامت کرده ، عذرخواهی هم می کند.

ویژه نامه اینترنتی «سپهر دانش» به مناسبت سالروز ولادت امام محمد باقر(ع) در پایگاه اطلاع‌رسانی راسخون منتشر شده است و علاقمندان به مشاهده و استفاده از این ویژه‌نامه می‌توانند به نشانی اینترنتی www.rasekhoon.net مراجعه کنند./907/پ202/ف