خاطرات آیت الله شبیری زنجانی از پدر رهبر معظم انقلاب

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، جلد سوم جرعه‌ای از دریا شامل مقالات و مباحثات، شخصیت‌شناسی و کتاب‌شناسی فقیه محقق حضرت آیت الله حاج سید موسی شبیری زنجانی ایت که از سوی مؤسسه کتاب شناسی شیعه منتشر شد.

در بخشی از جلد سوم  کتاب«جرعه‌ای از دریا» درباره پدر رهبر معظم انقلاب نکاتی ذکر شده است که تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

سادات صحیح‌‌النسب

 آقای خامنه‌ای از سادات صحیح النسب و بیت ایشان کاملاً معروف است و در سیادت ایشان هیچ تردیدی نیست.

پدر ایشان مرحوم آقای حاج سید جواد از اجلّه­ علمای مشهد و از اوتاد بود. پدر آقای حاج سید جواد، مرحوم آقای حاج سید حسین خامنه‌ای بود که از علمای درجه اول و مهمّ تبریز و مدرَّس سطح بالایی بود. ایشان از بنی‌­اعمام قائم مقام فراهانی[2] است و سیادت قائم مقام مسلّم و قطعی است و شجره نامه‌اش هم موجود است.   (شب چهارم محرم 1433)

مراتب علمی پدر

 مرحوم آسید حسین (جدّ آقای خامنه‌ای و پدر حاج سیدجواد) از علمای درجه اول تبریز بود. از آقای حاج سید جواد شنیدم: در نجف غالب آذربایجانی­ها نزد ایشان دروس سطح (مثل رسائل و مکاسب) خوانده‌­اند. همچنین به خاطر دارم که حاج سید جواد می‌گفت: آسید حسین حاشیه­‌ای بر قوانین داشت ولی آقای خامنه‌ای می‌گفت: نسخۀ آن نزد شخص دیگری است و ما از آن اطلاعی نداریم.

از حاج سید جواد شنیدم که می‌گفت: جدّ ما آسید محمد خامنه‌ای (پدر آسید حسین) اهل تفرش و بازاری بود. او به خامنه هجرت کرد و در آنجا ساکن شد.

به احتمال قوی آسید حسین در خامنه متولد شده است. البته این را که آسید حسین در خامنه متولد شده است، حدس می­‌زنم. وی سپس به تبریز رفت و تحصیلات مقدماتی ایشان در آنجا بود. سپس به نجف رفت و مجدداً به تبریز باز گشت و از اعلام تبریز گردید. طبق آنچه از آقای حاج‌سیدجواد شنیدم و در نظرم مانده وی در سال 1289 به نجف رفته و حدود 25 سال در نجف اقامت کرده­‌است. از کیفیت تحصیل و اساتید وی در نجف اطلاعی ندارم ولی اگر از ابتدای ورودش به نجف در دروس خارج شرکت کرده باشد، به احتمال قوی باید درس آسید حسین کوه­کمری و فاضل ایروانی و میرزای رشتی را درک کرده باشد و تردید دارم درس میرزای شیرازی را درک کرده باشد، چون میرزا در سال 1291 به سامرا رفت. البته اینها همگی احتمال است.

تقید به نافله عصر

 از ویژگیهای جالب آقای حاج سید جواد خامنه‌ای تقیّدشان به نافله عصر در نماز جماعتشان بود. چون نوعاً مردم آمادگی ندارند، معمولاً در نمازهای جماعت، نافله عصر خوانده نمی‌‌شود. مرحوم حاج آقای والد نافله ظهر را قبل از نماز جماعتش می‌خواند و می‌گفت: چون برخی به دخول وقت ظهر یقین ندارند، برای اینکه همه یقین کنند، نافله­ ظهر را می‌خوانم. ولی درباره نافله عصر می‌گفت: چون اشخاص آمادگی ندارند، نمی‌خوانم. ایشان بعد از نماز عصر در راه برگشت به منزل نافله عصر را می‌خواند. چند سال پیش طلبه­‌ای به من گفت: خوب نیست که این سنّت را (که در بیشتر نماز جماعت­ها ترک شده است) ما نیز انجام ندهیم. گفتم: افراد آمادگی ندارند ولی اگر اکثریت آماده باشند، من می‌خوانم. شما از مأمومین سؤال کنید. بعداً آن طلبه آمد و گفت: من سؤال کردم، بیشتر آمادگی دارند. لذا از آقای حاج سید جواد پیروی کردم و از آن به بعد نافله عصر را در مدرسه فیضیه می‌خوانم، البته با حذف مستحبات آن به گونه‌ای که زمان آن تقریباً با زمان تعقیبات چندان تفاوت ندارد. (شب ششم و یازدهم محرم 1433)

تفاوت مشی دو عالم

 آقای خامنه‌ای به من می‌گفت: حاج آقای والد شما با پدر ما فرق داشتند: «حاج آقای شما در عین مقدّسی در امور روز روشن بود؛ یعنی قدیمی فکر نمی‌‌کرد. امّا پدر ما خیلی قدیمی فکر می‌کرد و با مظاهر دنیای امروز اصلاً همراهی نمی‌‌کرد».

البته در این جهت که مرحوم حاج سید جواد آدم متقی و باور کرده­‌ای بود، تردیدی نیست. حاج آقای والد ما در عین حال که خیلی مقدّس و با معنویت بود، از رسوم دست‌ و پاگیر پیروی نمی‌‌کرد. وی معتقد بود که حدّ وسط باید رعایت شود و کتابی هم در همین موضوع نوشته است به نام «خیرالأُمور»، و می‌فرمود: در دورۀ ما طلبه‌ها از چتر استفاده نمی‌‌کردند و من اول کسی بودم که از چتر استفاده کردم و با این کار این روش غلط را شکستم. وی نوعاً در مقابله با رسوم دست ‌و پاگیر پیش قدم بود. (شب ششم محرم 1433)

احتیاط در گفتار

 آقای حاج سید جواد خیلی متّقی و اهل عبادت و مواظب اعمال و در گفتار محتاط بود. یکی از مراجع به کفایه اشکالی کرده بود و مرحوم آقازاده تعبیر توهین آمیزی درباره آن آقا به کار برده و گفته بود که «انصافاً مطلب را نفهمیده است». آقای حاج سید جواد وقتی این ماجرا را نقل می‌کرد، نام آن مرجع را ذکر نکرد. ولی آقای دیگری از علمای بزرگ مشهد که در همان مجلس درس حاضر بود، همین قضیه را نقل کرد و نام آن عالم را هم ذکر کرد و گفت که وقتی آقای آقازاده از منبر پایین آمد، من به ایشان اعتراض کردم که شما چرا این جور تعبیر کردید؟ آقای آقازاده گفت: شاگرد آن آقا در مجلس حاضر بود، می‌خواست از استادش دفاع کند. گفتم: حالا اگر شاگرد نتواند از استادش دفاع کند، مجوّز نمی‌‌شود که شما چنین تعبیر کنید. غرض اینکه آقای حاج سید جواد در گفتار محتاط بود و چون می‌­ترسید این تعبیر به موقف آن عالم لطمه‌ای بزند، نام او را ذکر نکرد.(شب ششم محرم، و شب 11 محرم 1433)

زندگی ساده

 مرحوم آقای حاج سید جواد در مشهد منزل خیلی ساده و محقّری داشت. من زیاد به منزل ایشان می‌رفتم، چون ایشان با حاج آقای والد مرتبط بود و رفت‌و‌آمد خانوادگی داشتند. (شب 11 محرم 1433)

علم و تقوا

 من از نزدیک با والد آقای خامنه‌ای آشنایی داشتم. وی از اوتاد بود. هم ملّا بود و هم بالاتر از علمش تقوای وی بود. حاشیۀ مفصلی بر کفایه از او دیدم که با خط خوش نوشته بود و البته تقریرات درس حاج میرزا محمد آقازاده بود. وی شاگرد آقازاده بود و درباره­ آقازاده می‌گفت: من ندیدم کسی مثل حاج میرزا محمد آقازاده بر کفایه مسلّط باشد.[5] همچنین می‌گفت: حاج آقا حسین قمی با اینکه مدّت طولانی شاگرد مرحوم آخوند بود، مکرّر اشخاص را نزد آقازاده می‌فرستاد تا بپرسند در فلان عبارت مراد مرحوم آخوند چیست؟ (شب چهارم محرم الحرام 1433)

تحصیلات

 مرحوم حاج سید جواد خامنه‌ای اوائل ساکن مشهد بود، سپس به نجف رفت و دوباره به مشهد بازگشت. وی در نجف قاعدةً شاگرد آقای نائینی و آقای آسید ابوالحسن اصفهانی بوده و دروس مرحوم آخوند را درک نکرده‌­است، چون متولد 1313  و در زمان وفات آخوند 16_17 ساله بوده‌­است. احتمال می‌دهم نزد میرزا ابوالحسن مشکینی و میرزا علی ایروانی هم تحصیل کرده باشد.

قبر قائم مقام اول و دوم

 در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) سر قبر قائم مقام دوم میرزا ابوالقاسم قائم مقام رفتم و برای او فاتحه خواندم. دیدم تاریخ وفاتش را 1215 نوشته‌­اند. گفتم این تاریخ اشتباه است و باید 1251 باشد. بعداً به کتب مراجعه کردم و دیدم حدس من درست بود و 1251 تاریخ وفات قائم مقام دوم است. به متصدّی آنجا گفتم که این تاریخ اشتباه است. مدّتی گذشت دیدم سنگ را عوض کردند. الآن تاریخ سنگ قبر درست است. قائم مقام دوم مقتول محمد شاه بود. محمد شاه بعد از وفات فتحعلی‌شاه در سال 1250 به سلطنت رسید. پس قطعاً 1215 اشتباه است و با 1251 تناسب دارد.

در نسب‌‌نامه قائم مقام نوشته شده است که مقبره قائم مقام اول میرزا عیسی وزیر در شاه حمزه تبریز است ولی در تبریز به سیّد حمزه معروف است. در آن نسب‌نامه نوشته شده است که قائم مقام اول متوفای 1237 است. من این نکته را نمی‌دانستم. زمانی که در تبریز بودم، با آقای مجتهدی به زیارت مقبره سید حمزه رفتیم. مادر آقای مجتهدی در مقبره سید حمزه دفن شده است.

باطل دُور

 مرحوم آقای حاج میرزا عبداللـه مجتهدی تبریزی از حاج محمدآقای نخجوانی این قضیه را نقل می‌کرد. حاج محمدآقای نخجوانی از تجّار باکمال و بافضل و اهل ادبیات بود. می‌گفت: شخصی بازاری ( که سِمَتش یادم نیست) اطعامی داشت و اشخاصی را که با خودش سنخیت داشتند، دعوت کرد. آقای حاج سید حسین را که احتمالاً امام جماعت آن محلّ بود، نیز برای مجلس اطعام دعوت کرد.

آقای حاج سید حسین بالای مجلس تنها نشسته بود، چون عالم دیگری که کفو ایشان باشد، در مجلس نبود. آقای حاج محمدآقا نخجوانی می‌گفت: من به صاحب مجلس گفتم: درست نیست که آقا تنها بنشیند. تو خدمت آقا برو و مسأله‌ای بپرس و از ایشان استفاده کن تا آقا هم تنها نباشد. صاحب مجلس خدمت آقای حاج سید حسین رفت و به ترکی گفت: آقا! آقای حاج سید حسین گفت: چی؟ گفت: رُستمَ نَبُو یُورو سُوز؟ یعنی درباره رستم چه می‌فرمایید؟ آقای حاج سید حسین فرمود: «باطل دُور»؛ یعنی باطل است!    (شب 11 محرم 1433)

داماد حاج سید حسین

 شیخ محمد خیابانی _ مبارز معروف _ داماد آسید حسین خامنه‌ای (یعنی شوهر همشیره آقای حاج سید جواد و شوهر عمه آقای خامنه‌ای) بود. مرحوم خیابانی در تبریز به جای مرحوم آسید حسین نیابت جماعت می‌کرد.       (شب 11 محرم 1433)

اثر صله رحم

آقای خامنه‌ای خیلی اهل صله رحم بود. من احتمال می‌دهم همین اهتمام ایشان به صله رحم عامل نجات وی از ترور شد. چون صله رحم سبب طولانی شدن عمر می‌شود. وی در قم مشغول تحصیل و در درس جدّی بود. پدرش چشمش را عمل کرد و ایشان برای کمک و رسیدگی به پدر، قم را رها کرد و به مشهد رفت. با اینکه طبعاً برای کسی که به قصد تحصیل به قم آمده‌­است، این کار سخت است. وی در مشهد در خدمت پدرش بود و روزی حدود دو ساعت برایش کتاب می‌خواند. بعید نیست همین خدمت به پدر سبب نجات ایشان از ترور باشد. (شب ششم محرم 1433)

خوش فهم و خوش‌حافظه

 آقای خامنه‌ای گاهی که به منزل ما می‌آید، می‌گوید: وقتی قرار می‌شود که به منزل شما بیایم، از چند روز قبل شعفی در من به وجود می‌آید. البته صحبتها نوعاً علمی است نه سیاسی. ایشان خوش‌­فهم و خوش حافظه است. زمانی که با آقای خامنه‌ای دیدار دارم، به دستور ایشان دستگاه ضبط می‌گذارند که صحبت­ها ضبط شود. ایشان شاگرد حاج شیخ مرتضی حائری بود. آقای حاج شیخ مرتضی از استعداد وی تعریف می‌کرد. ایشان با حاج آقا جعفر ( اخوی ما) هم بحث بود و از نظر سرعت انتقال و ذکاء، بر حاج آقا جعفر ترجیح داشت. (شب چهارم ماه محرم 1433)./998/د101/ی

 منبع: مؤسسه کتاب شناسی شیعه