علم مقدمه رسیدن به معرفت الله/ معرفت شناسی امام خمینی اسلامی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام دکتر محمد علی وطن دوست، استاد حوزه و دانشگاه، امروز در نشست، سلسله همایش های کارگاهی بررسی اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) و گفتمان انقلاب که در سالن اجتماعات مدرسه علمیه حضرت خدیجه(س) مشهد برگزار شد، در جمع اساتید و طلاب گفت: اساتید اخلاق و عرفان امام خمینی(ره) را استاد العرفا می دانند.

وی به اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) اشاره و ابراز کرد: بازخوانی اندیشه سیاسی بزرگان در حوزه عقل عملی و حکمت عملی قرار می گیرد؛ سیاست در تقسیم بندی علوم، جز حکمت عملی می باشد؛ علوم قدیم به نظری و عملی تقسیم می شدند؛ در حکمت عملی، از علومی بحث می شود که مربوط به بعد رفتار و عمل شخص است؛ به تعبیری دیگر باید ها و نبایدها را مطرح می کند.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: عقل عملی، قوه مدرکه حکمت عملی است؛ عقل عملی از بایدها و نبایدها بحث می کند و در مقابل عقل نظری از هست ها و نیست ها بحث می کند. تقسیم بندی این دو به این معنا نیست که ما دوقوه در عرض و متباین هم باشند؛ بلکه هر دو به یک ابراز ادراکی به نام عقل برمی گردند.

استاد عرفان دانشگاه فردوسی مشهد افزود: برای بررسی اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، ابتدا باید ابعاد نظری اندیشه امام  بررسی شود؛ چرا که پیش فرض های ذهنی، عقلی و علمی سیاست مداران در نحوه اداره جامعه تأثیر گذار است.

وی به مبنای معرفت شناختی امام خمینی(ره) اشاره و ابراز کرد: دستگاه معرفت شناختی امام خمینی(ره) ؛دستگاهی است که از همه ابزار های معرفتی به اندازه لازم بهره می برد؛ ایشان به منابع معرفتی چون قرآن، سنت ،عقل و اجماع استناد می کردند.

این کارشناس مذهبی گفت: ابزارهای معرفتی در قرآن نیز ذکر شده اند؛ آیات «افَلا یَنظرون الی الإبل کَیف خلقت؛ آیا آنها به شتر نمی نگرند چگونه آفریده شده؟!»و «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ، آیا در قرآن تدبر نمى‏کنند یا بر دل‏ها [یشان‏] قفل‏هاى [عناد] است.»، به ترتیب به ابزار حسی و عقلی اشاره می کنند.  

استاد فلسفه و کلام دانشگاه رضوی مشهد گفت: خداوند متعال در سوره عنکبوت می فرماید:«وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ؛ ما این مثل‌ها را برای مردم می‌زنیم و لکن این مثل‌ها را جز اندیشمندان درک نمی‌کنند.»؛ این آیه اشاره به این دارد که علم، ماده تعقل است؛ بدین معنا که اگر من عالم نباشم، عاقل نمی شویم. 

علوم، مقدمه رسیدن به معرفت الله هستند

وی با اشاره به این که امام خمینی(ره) علوم را مقدمه رسیدن به معرفت الله می دانند، ابراز کرد:امام خمینی(ره) مثل سایر عرفا و بزرگان علمی، برای علم حصولی موضوعیت قائل نیستند؛ بدین معنا که علوم حصولی را به عنوان هدف تلقی نمی کنند؛ بلکه زمینه برای رسیدن به معرفت الله هستند.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد:علوم حصولی که انسان می آموزد اگر در راستای رسیدن به خدا نباشد، برای انسان حجاب؛ بلکه حجاب اکبر می شود.

حجت الاسلام وطن دوست گفت: امام صادق (ع): «مَن تَعَلَّمَ للّه‏ِِ وعَمِلَ للّه‏ِِ وعَلَّمَ للّه‏ِِ دُعِیَ فی مَلَکوتِ السَّماواتِ عَظیما، فقیلَ: تَعَلَّمَ للّه‏ِِ، وعَمِلَ للّه‏ِِ، وعَلَّمَ للّه‏ِِ! ؛هر که براى خدا علم بیاموزد و براى خدا [به آن] عمل کند و براى خدا به دیگران آموزش دهد، در ملکوت آسمانها از او به بزرگى یاد شود و گفته شود: براى خدا آموخت، براى خدا عمل کرد و براى خدا آموزش داد!»،ا این روایت ابتدا اشاره به  یادگیری علم دارد؛ سپس عمل به آن را بیان می کند و در انتها تعلیم را متذکر می شود.

استاد فلسفه و کلام دانشگاه رضوی مشهد گفت: نگرش امام خمینی (ره) این است که تا علم از مرحله عقل به مرحله قلب نرسد فایده ای ندارد؛ از این رو باید علوم حصولی از مرحله عقل انسان به مرحله دل  برسد؛ بر این اساس همه فقیر هستیم؛ یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ.

وی ابراز کرد:امام خمینی(ره) فهم را نیز معلول طهارت باطن می دانند، در کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل،   فهم را این گونه تعریف می کنند؛ فهم، سرعت انتفال ذهن به مطلب است به دلیل طهارت باطنی که دارد. ملاصدرا و بزرگان معتقد بود کسانی که می خواهند علوم عقلی را بخوانند، نباید نماز شب آن ها ترک شود؛ امام خمینی(ره) نیز چنین نگرشی داشتند.  

حجت الاسلام وطن دوست به عرفان نظری امام خمینی(ره) اشاره کرد و گفت: امام خمینی(ره) شهود را اصل می دانند؛ شهود از سنخ علوم حضوری است؛ در علم حضوری خطا نیست چون صورت ذهنی واسطه نیست؛ در علم حضوری عالم عین معنا را درک می کند، مانند علم داشتن هر انسان به حالات روانی خودش.

این کارشناس مذهبی با اشاره به این که هر یافته شهودی، حجت نمی باشد، گفت: عارف در مقام تبیین و گزارش مکاشفه باید از ابزار برهان و عقل  استفاده کند؛ امام خمینی(ره) مانند سایر عرفا، قائل به مکاشفه رحمانی و مکاشفه شیطانی هستند.

استاد فلسفه و کلام دانشگاه رضوی مشهد گفت: در مناجات شعبانیه می خوانیم:«اِلهی هَبْ لی کَمالَ الانقِطاعِ اِلَیْکَ وَاَنِرْ اَبْصارَ قُلُوبِنا بِضِیاءِ نَظَرِها اِلَیْکَ حَتّى تَخْرِقَ اَبْصارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النّورِ فَتَصِلَ اِلى مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ وَ تَصیرَ اَرْواحُنا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِکَ؛  بارالها! کامل‌ترین انقطاع به خودت را نصیب من گردان؛ و چشمان قلب‌هاى ما را به روشنىِ نگاه به خودت روشن کن، تا بدان‌جا که چشمان قلب‌ها حجاب‌هاى نور را پاره کند و به معدن عظمت واصل شود و جان‌هاى ما به عزت بارگاه قدسى‌ات آویخته گردد!».

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: اقنطاع یعنی انسان توجه خود را از غیر خدا قطع کند، اما به خودت توجه دارد، در حالیکه در کمال انقطاع انسان به خود نیز توجه ندارد.

این استاد فقه و اصول حوزه علمیه مشهد با بیان این که امام خمینی (ره) روی بحث فقر وجودی خیلی تأکید می کنند، ابراز کرد: مبنای امام خمینی(ره) در عرفان عملی، پا گذاشتن بر روی نفس است؛ از این رو اگر علم حصولی، مقدمه علم حضوری و شهود نشود، فایده ای ندارد؛ نه تنها فایده ای ندارد؛ بلکه «العلمُ حجابُ اکبر». /1309/پ202/ب6