استاد حوزه و دانشگاه:
توحید وجه تمایز سبک زندگی اسلامی با سبک غربی است
خبرگزاری رسا ـ عضو هیأت علمی گروه روانشناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، تحقق سبک زندگی اسلامی را نیازمند تربیت نیروهای متخصص، فراهم شدن امکانات و زمان لازم دانست و از توحید به عنوان وجه تمایز این سبک با سبک زندگی غربی نام برد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را در بر می‌گیرد و زمانی که سبک زندگی از منظر و نگاه اسلامی را مورد توجه قرار می‌دهیم، به ارزش و اهمیت واقعی و حقیقی آن پی خواهیم برد.
این مسأله همچنین در سخنان رهبر معظم انقلاب در سفر اخیر خود در جمع هزاران نفر از دانشجویان، دانش آموزان و دیگر جوانان خراسان شمالی مطرح شد و ایشان با بیان مصادیقی به این مهم اشاره داشته و با دعوت از نخبگان، حوزویان و دانشگاهیان به منظور تلاش جدی برای آسیب شناسی سبک و شیوه فعلی، خواستار ارائه چاره و جستجوی راه‌های علاج شدند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، «سبک زندگی» را بخش اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدن سازی نوین اسلامی خواندند و تأکید کردند: «پیشرفت در علم و صنعت و اقتصاد و سیاست که بُعد ابزاری تمدن اسلامی را شکل می‌دهند، وسیله‌ای است برای دستیابی به سبک و فرهنگ صحیح زندگی و رسیدن به آرامش، امنیت، تعالی و پیشرفت حقیقی.«
اگر چه از فرمایشات متقن و نگاه ریزبینانه رهبر معظم انقلاب به «سبک زندگی اسلامی»، یک سال می‌گذرد، اما خبرگزاری رسا می‌کوشد تا در مصاحبه با اساتید حوزه و دانشگاه، توجه عمیق اسلام را به مفهوم سبک و فرهنگ زندگی یادآور شود؛ از این‌رو نخستین مصاحبه را با حجت‌الاسلام رحیم میردریکوندی، عضو هیأت علمی گروه روانشناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و دبیر علمی نخستین همایش ملی سبک زندگی اسلامی انجام داده است.
حجت‌الاسلام میردریکوندی در این گفت‌وگو فرهنگ تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی که این روزها بین مردم کلان شهرها باب شده است را زمینه‌ساز تضعیف ریشه‌های بنیان خانواده، افزایش طلاق و به وجود آمدن فساد می‌داند و معتقد است که برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی، نیازمند تربیت نیروهای متخصص، فراهم شدن امکانات و زمان لازم، هستیم.
این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم؛
رسا ـ ارزیابی شما از همایشی که با عنوان سبک زندگی اسلامی بهمن‌ماه سال91 در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد، چیست؟
دو سال پیش از برگزاری همایش، از طرف معاونت پژوهش مؤسسه امام خمینی(ره) نامه‌ای کتبی به گروه روانشناسی ارسال و از این گروه خواسته شد به سبب تناسب بیشتر موضوع سبک زندگی با گروه روانشناسی، این گروه عهده‌دار برگزار همایشی با این عنوان شود؛ شورای علمی گروه روانشناسی هم اینجانب را به عنوان دبیر علمی همایش انتخاب کردند که بلافاصله با تشکیل کمیته علمی همایش، کار را شروع کردیم.
اگر چه هدف معاونت پژوهش سبک زندگی اسلامی بود، اما عنوان نامه سبک زندگی بود، از این‌رو کمیته علمی پس از تشکیل جلسات متعدد، عنوان همایش را سبک زندگی اسلامی تعیین و محورهای آن را انتخاب کرد. پنج محور کلی که هر کدام از این محورهای کلی دارای ریزمحورهایی بودند، سبک زندگی اسلامی در مقیاس‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی، بین‌المللی و حکومتی محورهای اصلی فراخوان همایش را تشکیل می‌داد.
با انگیزه بالا و تلاش بسیار کار را ادامه دادیم و این در حالی بود که هنوز مقام معظم رهبری به صورت صریح و جامع وارد این عرصه نشده بودند تا اینکه ایشان در سفری به استان خراسان شمالی و در جمع دانشجویان با صراحت و جامعیت تمام و مستقیم وارد مبحث سبک زندگی اسلامی و تمدن اسلامی شدند؛ تا زمانی که مقام معظم رهبری وارد این مبحث نشده و آن را بیان نکرده بودند مانند سایر همایش‌ها، استقبال از این همایش به صورت عادی پیش می‌رفت. ارگان‌های مختلف تماس گرفته و درخواست همکاری داشتند، اما همین که مقام معظم رهبری در آن سخنرانی با صراحت و جامعیت سخن فرمودند، استقبال و درخواست‌های سراسری بیش از صد در صد برای همکاری افزایش یافت؛ همایش اعتبار یافت و بر اساس فرمایشات رهبری، محورها افزایش یافته و مدت ارسال مقالات نیز تمدید شد.
همایش سبک زندگی اسلامی با یک معنویت بیشتر و رونق بیشتر پیش می‌رفت، تا اینکه زمان ارسال مقالات به همایش پایان یافت و 332 مقاله از سراسر کشور به دبیرخانه این همایش ارسال شد که در سه مرحله مورد ارزیابی قرار گرفت؛ در مرحله اول داوری 63 مقاله حائز رتبه‌های لازم شدند و در مرحله نهایی این داوری‌ها 18 مقاله پذیرش شدند که 4 مقاله برگزیده در صبح همایش و 14 مقاله دیگر در بعد از ظهر همان روز در کمیسیون‌های علمی همایش ارائه شدند.
از بهمن‌ماه سال 1391 و همزمان با روز آغاز همایش، یک نمایشگاه از محصولات فرهنگی متناسب با موضوع سبک زندگی اسلامی با همکاری مرکز رشد علوم اسلامی و پارک علم و فناوری برگزار شد؛ شرکت‌ها و مراکز علمی مختلفی درخواست حضور در این نمایشگاه را داشتند که پس از چندین جلسه داوری، 20 شرکت پذیرفته شدند و نمایشگاه طی سه روز برگزار شد. ارزیابی نهایی همکاران علمی مؤسسه از موفقیت همایش و استقبال از نمایشگاه حکایت داشت؛ در حالی که با بحران بودجه مواجه هم بودیم.
رسا ـ اهداف برگزاری همایش سبک زندگی اسلامی چه بود و مقالات ارسالی به دبیرخانه بر اساس چه معیارهایی پذیرش می‌شد؟
دستیابی به استقلال علمی و توسعه دانش اسلامی، بومی سازی و اسلامی کردن علوم انسانی، تقویت روحیه تحقیق و پژوهش در میان طلاب و دانشجویان، شناسایی و نظام‌مندسازی استعدادهای حوزوی و دانشگاهی، آسیب‌شناسی سبک زندگی موجود، تولید، تدوین و ارایه راهکارهای زندگی ایده‌آل اسلامی از مهمترین اهداف این همایش بود.
همان‌طور که گفتم، جرقه برگزاری همایش از سوی شورای علمی گروه روان شناسی از شهریورماه سال 89 زده شد و یکی از بزرگترین موهبت‌هایی که نصیب برگزارکنندگان این همایش شد، سخنان گوهربار مقام معظم رهبری در حوزه سبک زندگی اسلامی در مهرماه سال 91 در میان جوانان خراسان شمالی بود که سبب استقبال کم نظیر در سطح فرهیختگان حوزه و دانشگاه از همایش شد.
توان علمی، محتوای اسلامی و کاربردی بودن از معیارهای پذیرش مقالات بود. ما به مقالاتی که صرفا علمی بوده و به موازین اسلامی کمتر توجه داشته و یا حالت انتزاعی و تئوری داشتند و در آنها توصیه و تجویزی نبود، امتیازات لازم را ندادیم.
این را هم اضافه کنم که سخنرانی آیت‌الله مصباح در روز همایش، بر غنای دو چندان آن افزود. 24 داور مسؤل بررسی مقالات در حوزه‌های کاملا تخصصی از جمله روان شناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی، قرآن پژوهی، عرفان و فلسفه بودند و به رغم تمدید متعدد زمان پذیرش مقالات، داوران و ارزیابان سرعت، دقت، انصاف و تخصص کافی را در رأس فعالیت خود قرار دادند.
رسا ـ پیش از سخنان مقام معظم رهبری درباره سبک زندگی اسلام، شما اقدام به اعلام فراخوان در این‌باره کرده بودید، یعنی زودتر در این عرصه وارد شدید؟
مؤسسه امام خمینی(ره) یک مؤسسه علمی، آموزشی و پژوهشی است. حتی آموزش هم در نهایت برای رسیدن به پژوهش انجام می‌شود. می‌توان گفت این مؤسسه یک مؤسسه پژوهشی قوی و توانمند است و دانش‌پژوهان آن در 15 رشته علوم انسانی مشغول به تحصیل هستند؛ عده بسیاری از این گروه‌ها فارغ التحصیل شده و دکترای رسمی گرفته‌اند و معمولا در مؤسسه سالیانه چندین همایش علمی، فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی و آن هم با محوریت علوم انسانی اسلامی برگزار می‌شود.
معاونت پژوهش که عهده‌دار برگزاری همایش‌ها است، در طول سال حدود 10 همایش علمی معتبر با موضوع‌های متفاوت و متنوع را در مؤسسه برگزار می‌کند که در سال 89 تصمیم به برگزاری همایش سبک زندگی را با توجه به اهمیت آن گرفته بود.
رسا ـ موضوع سبک زندگی اسلامی با کدام یک از رشته‌های علوم انسانی تناسب بیشتری دارد؛ آن ارتباطی که سبب برقراری این تناسب می‌شد چیست؟
وقتی از سبک زندگی اسلامی سخن می‌گوییم، دو کلمه سبک و زندگی را به کار می‌بریم که شامل تمام ابعاد فردی، اجتماعی و خانوادگی می‌شود؛ از این‌رو نمی‌توان گفت سبک زندگی اسلامی تنها در چارچوب علم روانشناسی قرار می‌گیرد؛ بلکه رشته‌های جامعه‌شناسی، مدیریت، فلسفه و علم کلام نیز با سبک زندگی اسلامی مرتبط هستند. اما چون اصطلاح سبک زندگی بیشتر در متون روانشناسی مطرح شده است، معاونت پژوهش هم تشخیص داد که بیشترین تناسب برگزاری این همایش با گروه روانشناسی مؤسسه است.
رسا ـ آیا خواسته‌های شما درباره همایش عملی شد؟
اولین همایش سبک زندگی اسلامی را در ایران برگزار کردیم؛ طبیعی است هر همایشی که برای بار اول برگزار می‌شود دارای محدودیت‌ها و نواقص خاص خودش است. همایش سبک زندگی اسلامی هم نخستین همایش بود و با محدودیت‌های بسیاری هم مواجه شدیم؛ اما با این اوصاف یکی از موفق‌ترین همایش‌هایی بود که برگزار شد.
از زمانی که مقام معظم رهبری وارد موضوع سبک زندگی اسلامی شدند و مطالب پرمغز و گوهرباری در این زمینه ایراد فرمودند، هم فضای بیشتری برای برگزاری همایش ایجاد شد، هم امکانات بیشتری در این زمینه به همایش تعلق گرفت و هم درخواست‌های همکاری از سراسر کشور افزایش یافت.
رسا ـ سطح همکاری‌های علمی در این زمینه چگونه بود؟ آیا این همایش به همین جا ختم شده است یا ادامه خواهد داشت؟
سطح همکاری‌های علمی در این زمینه مثبت بود.
درباره اینکه همایش ادامه پیدا کند یا نه، باید بگویم که پس از برگزاری همایش چندین جلسه با حضور معاون پژوهش مؤسسه و مسؤلان دیگر برگزار و پیشنهاد تشکیل دبیرخانه دائمی سبک زندگی اسلامی در مؤسسه ارائه شد؛ البته تصمیم‌هایی هم گرفته شد، اما با توجه به مشکلاتی که از نظر تحریم و بحث بودجه پیش آمد و با توجه به برگزاری همایش‌های دیگر در مؤسسه، باید آینده، امکانات، نیروها و فضای علمی کشور مورد بررسی مجدد قرار گیرد که در صورت فراهم شدن شرایط، در نظر است این همایش ادامه یابد.
رسا ـ ارزیابی شما از خروجی همایش سبک زندگی اسلامی چیست؟
آن زمانی که کشور تحریم نبود، خروجی همایش به صورت مقالات برتر و مقالات برگزیده در مجموع مقالات به صورت کتاب چاپ می‌شد و در اختیار پژوهشگران و محققان قرار می‌گرفت؛ اما از زمانی که بحث تحریم‌ها پیش آمد و بودجه معاونت پژوهش به نصف کاهش یافت، تصمیم بر آن شد که از این به بعد مجموعه مقالات در مجلات علمی مؤسسه به چاپ برسد، از این‌رو برخی از مقالات همایش در مجله معرفت شماره 185 و 186 در دو ویژه‌نامه با عنوان سبک زندگی اسلامی به چاپ رسید.
رسا ـ به نظر شما اگر کار ریشه‌ای بخواهد درباره سبک زندگی اسلامی انجام شود، نیاز به چه پشتوانه‌هایی دارد؟
جلسه‌ای داشتیم خدمت آیت‌الله مصباح که ایشان فرمودند: «ما یک سبک زندگی موجود داریم و یک سبک زندگی مطلوب؛ حال اگر بخواهیم به آن سبک زندگی مطلوب برسیم، نیازمند نیروهای تخصصی بیشتر، امکانات بیشتر و بودجه بیشتر و فرصت بیشتر هستیم تا در سطح‌های کلان و به صورت علمی تخصصی و بدون دغدغه به این مسأله بپردازیم.
رسا ـ آثار شوم و زیبان‌بار سبک زندگی غربی کدامند؟ مگر سبک زندگی غربی چه داشت که بر سبک زندگی اسلامی تأکید کردیم؟
در دنیای کنونی ما هر ملت و جامعه‌ای در حال زندگی است و طبیعی است که این زندگی در یک سبکی قرار می‌گیرد؛ اگر بخواهیم به صورت اجمالی سبک زندگی اسلامی را با سبک زندگی غربی مقایسه کنیم تفاوت‌های بسیاری دارد که می‌توان به چند مورد آن اشاره کرد.
سبک زندگی غربی یک سبک رها شده بدون صاحب است و معیار خاصی ندارد؛ اما سبک زندگی اسلامی رها شده نیست، چارچوب‌ها مشخص دارد و دارای صاحب است. ما معارف و منابعی سرشار و غنی از احکام زندگی داریم که حضرات معصومین(ع) برای ما تعیین و تبیین کرده‌اند. غربی‌ها چنین معارف مدونی ندارند. این سفره در کشورهای غربی جمع شده است.
سبک زندگی غربی عمدتا سبکی است که تنها با زندگی دنیوی سازگار است. نهایت تلاش غربی‌ها در این سبک زندگی آن است که به شهروندانشان بگویند زندگی شما در دنیا این‌گونه باشد؛ شکم سیر، بهداشت مناسب، ماشین و کار و مانند آن، بیشتر از این توجهی ندارند، در صورتی که در سبک زندگی اسلامی نگاه ما به دنیا و آخرت یک نگاه توأمان است و دنیا را مزرعه آخرت و پلی برای رسیدن به آخرت می‌دانیم و آخرت را نیز بدون توجه به دنیا در نظر نمی‌گیریم.
تفاوت دیگر بین این دو سبک آن است که سبک زندگی غربی الزاما همراه با ارزش‌های اخلاقی نیست، در صورتی که سبک زندگی اسلامی یک سبک زندگی ارزشی اگر اخلاقی است و اگر ارزش و اخلاق را از سبک زندگی اسلامی بگیرند، دیگر سبکی باقی نخواهد ماند.
سبک زندگی اسلامی یک سبک توحیدی محض است، ما در زندگی فقط خود و رفتارمان را در نظر نمی‌گیریم و توجه ما به خالقی است که به آن خالق تعهد داریم؛ این یعنی اینکه سبک زندگی اسلامی یک سبک متعهدانه، موحدانه و مؤمنانه است؛ غربی‌ها نسبت به امور ماورایی و خالق هستی بی‌تفاوت هستند؛ به سبب همین تفاوت‌ها تقابل‌ها هم ایجاد می‌شود. غربی‌ها تلاش می‌کنند ما را با شکل خود در بیاورند و ما هم تلاش می‌کنیم رنگ آنها را نگیریم و انشاءالله در آینده کاری کنیم آنها را به سمت خود بکشانیم.
ادعای ما این است که سبک زندگی اسلامی یک سبک زندگی ایده‌آل، مطلوب و تأمین کننده سعادت اخروی و دنیوی انسان‌ها است. ]حتی برای دشمنان ما[، اما برای اینکه این سبک را استخراج و تدوین کنیم و به صورت نهایی در مجامع علمی در قالب کتاب‌ها و مقالات علمی و یا سایر محصولات فرهنگی به دنیا عرضه کنیم تا بخوانند و بفهمند زمان طولانی می‌طلبد.
گر چه در کشورهای غربی گاهی اوقات عملی که انجام می‌گیرد، فی نفسه درست است اما حسن فاعلی عمل زیر سؤال است؛ آیا این عمل را چون خداوند فرموده انجام می‌دهند و یا نه چون می‌خواهند بهتر زندگی کنند؟
امروز اگر می‌گوییم نباید دروغ گفت و دزدی کرد به سبب دستور خالق متعال است، یعنی یک ارزشی برای این فرمایش قائل هستیم؛ غربی‌ها هم این را می‌دانند و بر اساس مطالعات دقیقی که در منابع اسلامی داشته‌اند، فهمیده‌اند حقیقت در دین اسلام است از این‌رو آن را اجرا می‌کنند، اما نامش را نمی‌برند.
رسا ـ آیا سبک زندگی اسلامی در بین خود روحانیان و طلاب رعایت می‌شود؟
اینکه بگوییم رعایت می‌شود یا نمی‌شود قضاوت کامل و جامعی نیست؛ الحمدالله مردم ما شیعه هستند و اعتقاداتی دارند و سطح اعتقادات آنان مطلوب است و طلاب نیز قشری از این مردم هستند، اما بیشتر از مردم عادی مراعات می‌کنند؛ ولی اینکه بگوییم سبک زندگی مردم و طلاب یک سبک زندگی ایده آل و مطلوب است، شاید نتوان این ادعا را کرد.
من به عنوان یک طلبه سبک زندگی خود را نمی‌پذیرم و نمی‌توانم ادعا کنم که سبک زندگی من همان سبک مطلوب و نهایی است. البته همه تلاشم را به کار می‌بندم که در چارچوب سبک زندگی اسلامی قرار بگیرم، اما فاصله شخص من و امثال من تا آن سبک زندگی اسلامی مطلوب و نهایی، بسیار زیاد است.
رسا ـ آیا می‌توانید مصادیقی را برای سبک زندگی اسلامی نام برده و بفرمایید رعایت و عدم رعایت آنها چه صدماتی را متوجه مردم و کشور می‌کند؟
سبک زندگی اسلامی از کوچک‌ترین رفتارها تا بزرگترین آنها را شامل می‌شود. در بیان مصادیق سبک زندگی اسلامی می‌توان رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، بازار اسلامی و فراهم شدن منازل مسکونی برای مردم را مثال زد.
دین مبین اسلام بیشترین توصیه را به نظم دارد و حتی دشمنان ما هم به نظم اسلامی عمل می‌کنند؛ اما ما به راحتی از چراغ قرمز رد می‌شویم، روبه‌روی منزل مردم و روبه‌روی پل پارک می‌کنیم و حتی تذکری هم که داده شود، به جای معذرت‌خواهی ناراحت می‌شویم.
ببینید در سراسر کشور چند منزل مسکونی خالی وجود دارد و چند جوان داریم که به خاطر نداشتن منزل ازدواج نمی‌کنند یا چند خانواده اجاره‌های سنگین پرداخت می‌کنند و یا چند خانواده برای اینکه از پرداخت هزینه‌های اجاره مسکن عاجز هستند، شب و روز خود را در بدترین شکل ممکن سپری می‌کنند؛ بازار اسلامی هم که از نظر سبک زندگی بازاری است که از هر صد معامله‌اش حتی در یک معامله آن غش و دروغ نباشد؛ اما آیا بازارهای ما این‌گونه هستند؟!
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و مطرح شدن اسلام حکومتی، علوم انسانی اسلامی جان تازه‌ای گرفت؛ سبک زندگی به صورت تازه‌ای مطرح شد و فقه حکومتی، فلسفه اسلامی، نظام اسلامی، حکمت نظام اسلامی پا به عرصه گذاشت؛ اما پس از گذشت بیش از سی سال از انقلاب اسلامی، همه بزرگان اعلام کرده‌اند هنوز در اجرا و پیاده کردن اسلام عملی به نقطه مطلوب و نهایی نرسیده‌ایم و در حال حرکت به طرف این ایستگاه نهایی هستیم.
برخی از احکام اسلامی ریشه در واقعیت دارد؛ شما اگر نظم و بهداشت را رعایت کردید، زندگی آرام می‌شود و کمتر مریض می‌شوید، کمال و سعادت دنیوی و اخروی با رعایت سبک زندگی اسلامی تأمین می‌شود. اگر آرامش و سلامتی لازم را نداریم، از علت‌های آن این است که سبک زندگی اسلامی را به صورت مطلوب رعایت نمی‌کنیم.
رسا ـ با تشکر از وقتی که در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید، در پایان اگر نکته‌ای خاصی درباره سبک زندگی اسلام مدنظر دارید بفرمایید.
امیدوارم خبرگزاری‌ها، مجامع علمی، دانشگاه‌ها و تمام کسانی که دغدغه‌های علمی و فرهنگی دارند، مخلصانه و صادقانه به سراغ موضوع سبک زندگی اسلامی بیایند و در موضوع بومی‌سازی و اسلامی کردن علوم انسانی به صورت صادقانه و دلسوزانه بدون شعار و ارائه آمارهای بی‌اساس، تلاش‌های مجدّانه و برنامه‌های عملی داشته باشند.
معتقدیم که اسلامی سازی علوم انسانی و اسلامی کردن سبک زندگی و تدوین و معیارها و مبانی آن کار محققان و پژوهشگران است؛ از همه کسانی که سالیان سال در زمینه علوم انسانی و برگزاری همایش‌هایی با موضوع سبک زندگی اسلامی تلاش می‌کنند تشکر می‌کنم و از کسانی نیز که به هر نحوی در روند همایش از ما گله‌مند شدند، عذرخواهی می‌کنم.
در پایان یادآور می‌شوم که در بررسی سبک زندگی، ابتدا باید وضعیت موجود را تحلیل و شناسایی کرد، اگر آسیب‌هایی که جامعه را تهدید می کند در ابتدا شناسایی و رفع شود، می‌توانیم در ایجاد الگوی مطلوب زندگی مد نظر مقام معظم رهبری گام‌های اساسی‌تر برداریم.
/920/401/ر
ارسال نظرات