نقش رویکردهای کلامی و فلسفی در وحدت مسلمانان
شریف لک زایی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به فرا رسیدن هفته وحدت، بحث وحدت را از منظر رویکردهای کلامی و فلسفی مورد بررسی قرار داد و بر نقش تأثیرگذار این رویکردها در نوع تعامل و رفتار جامعه اسلامی تأکید کرد.
وی با بیان اینکه رویکردهای کلامی و فلسفی نگاه ایجابی دارند و می‌توانند چنین تعاملی را در رفتارهای اجتماعی شکل دهند، گفت: برخلاف رویکردهای کلامی و فلسفی، رویکردهای متقلّبانه اشعری گونه و اخباری‌گرا اجازه تعامل را نمی‌دهند و تنها به مقابله فکر می‌کنند.
نقش حکمت متعالیه در ایجاد وحدت
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: تنها رویکردهای عقلی و فلسفی شیعی است که می‌تواند به وحدت و همبستگی نگاه مثبت و ایجابی داشته باشد که حکمت متعالیه می‌تواند این بخش را به لحاظ مبانی فلسفی پوشش دهد و به طرح بحث وحدت بپردازد.
وی با اشاره به تأکید امام راحل بر مسأله وحدت، گفت: اگر امام راحل یا دیگر متفکران حکمت متعالیه وحدت بین مسلمانان را مهم می‌شمردند و بر عملی شدن آن تأکید داشتند، از این منظر فلسفی و با این پشتوانه فلسفی بود که به این سمت حرکت می‌کردند؛ چراکه چنین مبانی نظری اجازه تعامل، وحدت و همبستگی را می‌هد.
لک زایی، بحث فوق را از منظر فلسفه متعالیه یعنی از منظر وحدت در کثرت و کثرت در وحدت پی گرفت و افزود: در بحث وحدت در کثرت و کثرت در وحدت عملا یک نوع نگاه تشکیکی داریم و سیاه و سفید مطلق نمی‌بینیم که البته نگاه تشکیکی با نظریه پلورالیسم غرب متفاوت است.
وی خاطرنشان کرد: در پلورالیسم و در آن کثرتی که معمولا مطرح می‌شود عملا آن وحدتی که جامع میان کثرت‌ها باشد مشاهده نمی‌کنیم، در حالی که در اندیشه‌های اسلامی می‌توانیم به یک نقاط مشترک رسیده، وحدت و اجماعی را مشاهده کنیم و براساس آن یک وحدتی را شکل دهیم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: براساس نگاه تشکیکی می‌توانیم محور واحد و مجموعه‌ای از امور متکثر را نشان دهیم که در یک جهت واحد و در یک راستا حرکت می‌کنند در نتیجه با این نگاه یک زمینه برای وجود و حضور تفاوت‌ها، تنوع‌ها و سلایق مختلف فراهم می‌شود.
شیعه داعیه‌دار وحدت در جهان اسلام
وی نگاه مبتنی بر مبنای فلسفی و نظری شیعه را داعیه‌دار وحدت در جهان اسلام دانست و تصریح کرد: نگاه شیعی این آمادگی را دارد و از این آمادگی به صورت بیشتر برخوردار است که با نگاه مبتنی بر مبنای فلسفی و نظری، داعیه‌دار وحدت در جهان اسلام باشد.
لک زایی با بیان اینکه در عین وجود سیستم‌ها و دیدگاه‌های مختلف می‌توانیم حول یک نقاط مشترکی به وحدت و انسجام برسیم، متذکر شد: کثرت‌ها در اینجا متضاد و متناقض نیستند و می‌توانیم همدیگر را نقد کنیم و نسبت به برخی دیدگاه‌های همدیگر نظرات متفاوتی داشته باشیم.
وی راه تعامل و رسیدن به انسجام و اجماع حول مشترکات را میسر دانست و با تأکید بر به رسمیت شناختن تفاوت‌ها، افزود: داعیه‌داران وحدت اینگونه نیستند که بخواهند همه نگاه‌ها را یک کاسه کنند که مفروض در داعیه‌داران وحدت و همبستگی آن است که تفاوت‌ها را می‌پذیرند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: شیعه در پاره‌ای از مباحث به گونه‌ای می‌اندیشد که اهل سنت آنگونه فکر نمی‌کند، از همین رو است که در عین پذیرش این نگاه و تفاوت‌ها در واقع به اشتراکات هم می‌پردازیم و آن را مورد توجه قرار می‌دهیم.
وحدت در تفاوت و اختلاف معنا می‌یابد
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اگر تفاوت و اختلافی نبود و همه یک گونه فکر می‌کردیم بحث وحدت پیش نمی‌آمد، تأکید کرد: وحدت در جایی معنا و مفهوم پیدا می‌کند و قابل طرح خواهد بود که نگاه‌های متفاوتی وجود داشته باشد و دیدگاه‌های مختلفی مطرح شود.
وی گفت: در برخی مواقع بر اثر تنوع دیدگاه‌ها ممکن است آن مشترکات لحاظ نشود و به تنازع هم بکشد که در واقع نگاه وحدت‌گرا و انسجام‌گرا جامعه را تشویق و ترغیب می‌کند به این سمت و سو حرکت نکنند و ظرفیت‌های جهان اسلام و مسلمانان را به سمت پیشرفت و تعالی به خدمت بگیرند.
لک زایی با بیان اینکه وحدت و انسجام در شرایطی مطرح می‌شود که تفاوت و اختلاف وجود دارد، تصریح کرد: باید با تأکید بر تفاوت‌ها و به رسمیت شناختن تفاوت‌ها به همزیستی مسالمت‌آمیز براساس آموزه‌های دینی دست یافت.
وی گفت: اینکه کشورهای اسلامی نمی‌توانند در کنار هم یک قدرت واحد و جهت واحدی را شکل ببخشند و یک پیشرفتی را دنبال کنند پذیرفتنی نیست؛ با این نگاه این ظرفیت‌ها تجمیع می‌شود و به نوعی یک حرکت بسیار خوبی را شکل می‌دهد که می‌تواند در نهایت به نفع جهان اسلام و مسلمانان و دولت‌های اسلامی تمام شود.
مداخله دشمن مانع وحدت مسلمانان است
این پژوهشگر حوزوی در ادامه به آسیب‌های پیش‌روی وحدت هم اشاره کرد و گفت: در بحث فقدان وحدت و انسجام و همبستگی بین مسلمانان مداخلات دشمنان و بیگانگان بی‌تأثیر نبوده است؛ مخالفان و دشمنان همواره سعی می‌کردند بین مسلمانان تفرقه ایجاد کنند و این عامل اصلی در ایجاد اختلاف و افزایش فاصله بین مسلمانان است.
وی ادامه داد: عدم تساهل و تسامح مسلمانان نسبت به همدیگر در عدم وحدت و انسجام و همبستگی تأثیرگذار بوده است، باید یاد گرفت در عین اینکه با همدیگر تفاوت داریم که البته چندان نیست که مسلمانان را از هم متمایز کند و به گونه‌ای نیست که نتوان به یک وحدت برسیم، مشترکات فراوانی هم داریم.
لک زایی تصریح کرد: مشترکات ما مسلمانان آنقدر هست که بتوانیم در عین تفاوت‌ها به یک اجماع و انسجام برسیم، باید یاد بگیریم که نسبت به همدیگر تسامح داشته باشیم و همدیگر را تحمل کنیم، مسامحه در رفتارمان باشد که بتواند یک فضای جدیدی را شکل دهد.
وحدت نیازمند ارائه سبک زندگی مؤمنانه و خردمندانه
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عدم اکتساب یک زندگی مسالمت‌آمیز و خردمندانه را از دیگر آسیب‌های پیش‌روی وحدت عنوان و با طرح این سؤال که سبک زندگی ما در حوزه آموزه‌های اسلامی چیست، گفت: باید سبک زندگی را که هم مؤمنانه و هم خردمندانه هست ارائه کنیم.
وی تصریح کرد: در آموزش‌هایمان به فرزندان یاد دهیم که سبک زندگی درست چیست و چگونه باید درکنار همدیگر زندگی کنیم؛ آموزه‌های دینی می‌تواند تأثیرگذار باشد به ویژه در مراحلی که خود حضرت رسول(ص) دولتی را که بر مبنای آن همه شهروندان در یک بخش و به صورت امت ظهور پیدا می‌کردند و در این نگاه یهودی‌ها و مسیحیان هم حضور داشتند، تأسیس کردند.
وی با بیان اینکه پیامبر اکرم(ص) جامعه‌ای را شکل می‌دهد که از همه طیفی در آن حضور دارند، گفت: باید به سبکی از زندگی دست پیدا کنیم که راهنمای ما باشد و مسائل ما را حل و فصل کند و ما را روز به روز به سمت جلو حرکت دهد و از عقب‌ماندگی‌های تاریخی نجات بخشد و جامعه واحدی را شکل دهد.
ارائه سبک زندگی اسلامی برای وحدت مسلمانان
لک زایی در تبیین این سخن به نگاه مهم امام موسی صدر و تجربه‌ای که از وحدت در کشور لبنان رقم زد، اشاره کرد و افزود: ایشان به این نظر معتقد بودند که هیچ‌گاه یک جامعه‌ای از بیرون با یک خطر قابل توجهی مواجه نمی‌شود در صورتی که در داخل یک انسجامی وجود داشته باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه انسجام وقتی به وجود می‌آید که به یک سبک زندگی اسلامی دست یابیم و براساس آن مبانی فلسفی با همدیگر تعامل کرده، همزیستی داشته و همدیگر را تحمل کنیم، منافع شخصی، گروهی و جناحی را سبب ضایع شدن منافع ملی، جامعه، مردم و نظام می‌شود، عامل عدم وحدت معرفی کرد.
وی تأکید کرد: یک کشور وقتی آسیب می‌بیند که اختلاف‌ها به مرحله‌ای از برسد که منافع ملی قربانی شود؛ در وحدت باید تفاوت‌ها را بپذیریم و در عین تفاوت‌ها حول نقاط اشتراک هم با هم نزدیک باشیم و کار کنیم، ما در یک جامعه دارای عقاید و سلایق مختلف زندگی می‌کنیم، این دیدگاه‌ها نباید سبب وارد شدن آسیب به جامعه شود./920/ت301/ج