چگونگی بزرگداشت مساجد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در تبریز، سی ‌ام مرداد، روز جهانی مسجد و به تبع آن هفته جهانی مسجد بهانه ای است برای ارائه الگوی مناسب برای بزرگداشت خانه های پرواز و جایگاه رفیع آن، تبدیل مطالبات و نیازهای مسجد، مرور وضعیت گذشته و حال مساجد، بررسی نقش مسجد در تعامل بین دین و دولت و نیز معرفی و قدردانی از خادمین، هئیت امناء و ائمه جماعات، توجه به آبادانی و عمران معنوی و فیزیکی، تلاش برای بهبود محتوای فرهنگی و ایجاد هماهنگی بین متولیان دینی این اماکن متبرکه و تبیین قداست و عظمت مسجد.

با عنایت به قرآن و بررسی آن در می یابیم که نگاه قرآن به مکان مقدسی چون مسجد، نگاهی عمیق و پر معناست؛ چرا که خداوند مساجد را اماکنی برای اوج گرفتن و نقطه آغازین برای سیر معرفی می کند و مکان حرکت و معراج گل سر سبد عالم آفرینش و نگین هستی را از مسجد می داند: «سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی مسجد الاقصی» (اسراء 1) و به ره پویان وصال برای رسیدنی به قله قرب الهی مسجد را به عنوان مکان پرواز به سوی دوست می شناسد و رخصت می دهد تا در خانه هایی همانند مساجد نام او صبح و شام یاد شود و از آن جا تنزیه کنندگان حضرت حق تسبیح گویان بلندی یابد: فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو والاصال(نور 36)

آری صاحب اصلی مسجد خداوند است که در آنجا میزبان مومنی است که برای بندگی او می آید و طبیعی است که چنین خانه هایی باید بزرگترین پایگاه توحید و یکتا پرستی در جامعه اسلامی باشند: و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا.

مسجد نمونه اسلام، عهده دار نقش های مهم در عرصه های عبادی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی است و از این جاست که پیامبراعظم(ص) پس از هجرت و ورود به شهر مدینه، در نخستین گام در راستای تحقق حاکمیت خویش، اقدام به تأسیس نهادی اجتماعی، دینی نمود که مسجد نام داشت و پایه های حکومت اسلامی در زمان رسول خدا(ص) در این مکان بنیان نهاده و اصول و مبانی دین اسلام از این پایگاه مقدس به مردم جهان عرضه شد.

پیامبر(ص) با این کار خویش، دکترین سیاسی جدیدی را پایه گذاری کرد که درآن حکومت کننده(امام) و حکومت شونده(امت) و مقر حاکمیت مسجد بود. آری پیامبری که سرلوحه برنامه هایش یکتاپرستی و توحید بود، لازم دید بیش از هر کاری دست به ساختن مکانی برای پرستش و بندگی بزند تا مسلمانان در آنجا در مواقع نماز به ذکر خدا و یاد حق بپردازند و ضروری بود ایشان مرکزی به وجود آورند که اعضای امت اسلامی افزون به حضور روزانه درصف های جماعت، در هر هفته در روز معین گرد هم آیند و در مصالح اسلام و مسلمین به مشورت پردازند و در هر سال، به بهانه بندگی دو بار نماز عید اقامه کنند و بر همین اساس در محله قبا مسجدی به همین نام بنا نهادند و سال به سال به وسعت آن افزودند و در کنار مسجد سرپناهی برای نیازمندان و مهاجران تهی دست ساختند.

و چه زیبا خداوند اولین مسجد ساخته شده در اسلام را ستوده و با توصیفی که خدای بزرگ از مسجد قبا نمود، می توان به جایگاه والای آن پی برد که فرمود: همان مسجد که بنیانش از اول بر پایه پارسایی و محکم بنا گردیده، سزاوارتر است بر این که که در آن اقامه نماز کنی که در آن مسجد مردان پاکی که مشتاق پاکسازی خود هستند در می آیند و خدا مردان پاک مهذب را دوست می دارد.

در فرهنگ اسلامی ما احترام زیادی برای مساجد بیان شده و همگان را به تکریم و بزرگداشت این مکان مقدس و پاکیزه نگاه داشتن آن توصیه نموده است. ابوبصیر می گوید: از امام صادف(ع) علت تعظیم مساجد را پرسیدم، فرمود: به این دلیل به تعظیم مساجد امر شده که آنها خانه های خدا در زمین اند و پیامبر(ص) فرموده که (خداوند تبارک و تعالی فرموده است، مساجد خانه های من در زمین به شمار می آیند؛ آنها برای اهل آسمان می درخشند، همان طور که ستارگان برای اهل زمین درخشش دارند و رسم و سیره پیامبر(ص) در تکریم مساجد در کنار این که دیگران را به بزرگداشت و احترام مسجد رهنمون می شدند، این بود که هر گاه از سفری بر می گشتند، ابتدا به مسجد رفته، دو رکعت نماز گزارده، سپس در آنجا می نشستند و مردم برای دیدنش شرفیاب می شدند.

پس لازم است به بهانه سی مرداد که روز جهانی مساجد است و درسال 1373 به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران که به خاطر روز به آتش کشیدن مسجد الاقصی، در اجلاس سی ام وزرای خارجه سازمان کنفرانس اسلامی، در راستای تحکیم مساجد در توسعه فرهنگی و ارزش های اسلامی و تکریم و بزرگداشت مساجد در ایرانع به تصویب سازمان رسیده و با عنایت به جایگاه رفیع ایران اسلامی به عنوان تاثیر گزارترین کشور در میان جهان اسلام، بلکه دنیا به نقش محوری مساجد در تشکیل نظام اسلامی و مسجد به عنوان مهمترین عامل ایجاد کننده تعامل و ارتباط معنوی مسلمانان و خاستگاه وحدت و استمرار آن و مسجد به عنوان نمادی از هنر و معماری اسلامی و تاریخ گویای فرهنگ و تمدن اسلامی، توجه ویژه به جایگاه رفیع مساجد داشته باشیم و گزیده ای از آموزه های آسمانی که در روایات گوناگونی به آن بر می خوریم، درباره تعظیم مساجد و چگونگی بزرگداشت و احترام به خانه های خدا وکارهای پیشنهادی توجه کنیم؛ باشد که ما هم در زمره متاسیان به پیامبر(ص) و احترام کنندگان به مسجد باشیم.

چگونگی بزرگداشت مساجد

خوشبو کردن مساجد، پوشیدن لباس های نیکو، خواندن دو رکعت نماز تحیت در ابتدای ورود به مسجد، باقی ماندن در مسجد پس از شنیدن اذان، رعایت بهداشت مسجد، نخوابیدن در مسجد، محل داد و ستد قرار ندادن مسجد، پرهیز از خواندن شعرهای دنیایی، توجه به روشنایی مسجد و هرکاری که باعث رونق و آبادانی مسجد شود، به خاطر بزرگداشت مسجد شفارش شده است.

رفتن به مساجد

تعالیم دینی، ما را برای رفتن به مساجد تشویق کرده اند و با این برنامه، تمامی مؤمنان را برای بهره مندی اصلی، یعنی خدایی شدن و قرب الاهی راهنمایی کرده اند. در پاره ای از این تشویق ها می خوانیم: کسی که به ندای مؤذن پاسخ دهد، کفاره گناهان اوست و رفتن به مسجد، اطاعت خدا و رسول(ص) است.

خدا به چیزی عبادت نشده است که بهتر از سکوت و رفتن به خانه او باشد.

از شمار چیزهایی که خداوند به سبب آن گناهان را محو می کند، زیاد رفتن به مساجد است.

کسی که وضو بگیرد و به سوی مسجد برود، به هر قدمی که برمی دارد، پاداشی برای او نوشته شده، گناهی از او محو گردیده و یک درجه بالاتر برده می شود.

مساجد بازار آخرت اند؛ هر کس به آن ها وارد شود، مهمان خداست. پذیرایی او آمرزش، و هدیه او کرامت است.

غریب دنیایی

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در جمعی فرمودند: «چهار چیز غریب دنیایند: 1. قرآنی که در قلب ستمگری باشد؛ 2. مسجدی که درمیان مردمی باشد که در آن نماز نمی خوانند؛ 3. قرآنی در خانه ای باشد که قرائت نمی شود؛ 4. مرد صالحی که در میان مردمان بدی باشد». هم چنین جابر بن عبداللّه انصاری، از پیامبر(ص) روایت می کند که فرمود: «روز قیامت سه چیز می آیند و به خدای متعال شکایت می کنند: قرآن، مسجد و عترت پیامبر صلی الله علیه و آله ؛... مسجد می گوید: خدایا! مرا تعطیل و ضایع کردند».

فایده مسجد از زبان مولا علی(ع)

امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام می فرمودند: «هر کس پیوسته یا در وقت هر نماز به طرف مسجد روان باشد، یکی از هشت چیز را بهره خواهد برد: برادری که در راه خدا مورد استفاده او باشد؛ یا طرفه دانشی که از زبده های علم باشد؛ یانشانه محکمی که در راه حق او را استوار سازد؛ یا رحمتی از طرف حق که در انتظارش بوده؛ یا کلمه و سخنی که او را از بدی باز دارد؛ یا شنیدن جمله ای که او را به راه خیر و نجات راهنمایی کند؛ یا گناهی را از ترس خدا ترک نماید و یا آن که از سر شرم و حیا گناهی را رها کند».

مساجد برگزیده

مساجد، به دلیل شرافتی که از انتساب به خداوند یافته اند، مقدس و محترم اند. در این بین، عبادت در برخی از مساجد، از اهمیت و جایگاه برتری برخوردار است. مساجدی مانند: مسجدالحرام، مسجدالاقصی، مسجد النبی صلی الله علیه و آله، مسجد قبا، مسجد ذوقِبلَتَین، مسجد کوفه، مسجد سهله و مسجد جمکران. بر اساس روایات متعدد، درباره هر کدام از مساجد نام برده، فضیلت و پاداش فراوانی برای عبادت و نمازگزاردن در این مکان های مقدس ذکر شده است.

آداب مسجد

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «خداوند از مکان های موجود در زمین، شش مکان را برگزیده است؛ حرم الاهی؛ قبرهای پیامبران؛ قبرهای اوصیا؛ قبرهای شهدا و مساجدی که در آن ها نام خدا برده می شود».

از این رو، برای ورود به مسجد، این مکان خاص و برگزیده الاهی، قوانینی وضع شده است. در روایت دیگری از آن حضرت می خوانیم: «هر گاه به مسجد رسیدی، باید بدانی که به درگاه پادشاهی بزرگ آمده ای که جز پاکیزگان قدم بر بساط او نگذارند و جز صدّیقان اجازه همنشینی با او ندارند». داشتن طهارت، پاکیزگی درون، ورود با پای راست، گفتن سلام بر اهل مسجد، خواندن نماز تحیت و... از جمله آداب و شرایط ورود به مسجد شمرده شده اند.

برتری مسجد از بهشت

امام علی علیه السلام در یکی از سخنان گهربار خویش، در بیان اهمیت مسجد فرمودند: «نشستن در مسجد برای من بهتر است از نشستن در بهشت؛ زیرا در بهشت خشنودی خودم و در مسجد، خشنودی پروردگارم در پی است». بر این اساس، سفارش شده که در مساجد، مؤمنان جز به ذکر خدا و عبادت، به امر دیگری نپردازند؛ زیرا «کسی که در مسجد بنشیند، با خدای خود نشسته است، از این رو حق این است که جز سخن خیر نگوید».

فضایل اهل مسجد

اهل مسجد، در میان سایرین از درجه و رتبه برتری برخوردارند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «هفت نفرند که خداوند آن ها را در روزی که هیچ سایه ای جز او نیست، در زیر سایه رحمت خود قرار می دهد؛ یکی از آنان، شخصی است که قلبش وابسته به مسجد است، هنگامی که از آن خارج می شود تا این که بدان باز گردد». هم چنین در روایت دیگری از آن حضرت آمده است که: «هر گاه آفات نازل شود، اهل مساجد در عافیت می مانند».

در خاطره ای دیگر، یکی از یاران حضرت علی علیه السلام نقل می کند که با حضرت از کنار مسجدی می گذشتیم. صدای تلاوت قرآن مؤمنانی که در مسجد بودند، به گوشمان رسید. آن حضرت فرمودند: «خوشا به حال این ها، اینان محبوب ترین مردم نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند». نیز در سفارشی دیگر از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین آمده است: کسی که نماز مغرب و عشاء و نماز صبح را در مسجد با جماعت بخواند، گویا همه شب را به عبادت پرداخته است.

همسایگان مسجد

بهره مند شدن از نعمت، حقوقی نیز به دنبال دارد. در آموزه های دینی، برای آنان که از نعمت همجواری و همسایگی با خانه خدا، مسجد برخوردارند، وظایف سنگین تری بیان گردیده است. در روایتی، همسایگان مسجد، چهل خانه از چهار طرف مسجد ذکر شده است. یکی از وظایف همسایگان مساجد، حضور دائمی آنان در این مکان مقدس است. امام باقر علیه السلام فرمودند: «نماز همسایگان مسجد، در صورتی که به مسجد حاضر نشوند، کامل نیست؛ مگر این که شخص مریض یا گرفتار باشد».

مساجد، نماد معماری اسلامی

بر اساس پژوهش های کارشناسان، طرح بنای اولین مسجد در اسلام، منحصر به فرد بوده و هیچ نشانی از تقلید از بناها و ساختمان های دیگر و حتی عبادت گاه های سایر ادیان در آن مشاهده نمی شود. معماری ساده و بی آلایش مساجد در صدر اسلام که با روح اسلامی نیز مطابقت داشت، به تدریج جای خود را به سبک های جدیدتر معماری داد. هنرمندان اسلامی، همپای فراگیری سایر دانش ها از فرهنگ های دیگر، در معماری نیز پیشرفت هایی داشته اند و کوشیده اند طرح هایی را در مسجد اجرا کنند که در راه تقویت معنویت و افزایش حضور قلب مؤمنان به هنگام حضور در مسجد و سوق دادن آن ها به سوی مبدأ هستی، موثر باشد. انحنای در و ایوان مساجد، خمیدگی پیشانی محراب و سقف مساجد که نمادی از روح تعبد و تسلیم و رکوع بنده در برابر خالق است، نمونه ای از نگاه دینی معمار اسلامی است.

کارکرد دینی و تبلیغی مساجد

مساجد، در درجه اول نهادهای دینی جامعه اسلامی به شمار می آیند که شعائر دینی و آداب مذهبی در آن اقامه شده و دین خدا به صورت دائمی در آنجا از سوی پیروان به نمایش گذاشته می شود.

افزون بر آن، تبلیغ دین، ایراد خطبه های تبلیغی و نیز ابلاغ احکام مهم دین، یکی دیگر از کارکردهای مساجد است. به گواهی تاریخ، پیامبر صلی الله علیه و آله از منبر برای انتشار و ابلاغ فرمان های مهم، مانند اعلام حکم حرمت شرابخواری، مقررات و احکام زندگی جمعی یا برای سخنرانی عمومی استفاده می کردند.

کارکرد علمی و فرهنگی مساجد

یکی از کارکردهای مسجد در صدر اسلام، ارایه آموزش های لازم به مسلمانان بود. به نقل یکی از تاریخ نگاران، در صدر اسلام مسجد تنها مرکز پرستش نبود، بلکه تمام معارف و احکام اسلامی، اعم از آموزشی و پرورشی در آنجا گفته می شد. همه گونه تعلیمات دینی و علمی، حتی امور مربوط به خواندن و نوشتن در آنجا انجام می گرفت.

تا آغاز قرن چهارم اسلامی، غالبا مساجد در غیر اوقات نماز حکم مدارس را داشت و بعدها مراکز آموزشی صورت خاصی به خود گرفت و بسیاری از بزرگان علم و دانش، دانش آموختگان حلقه تدریس هایی هستند که در مساجد برگزار می شد.

جلسات آموزشی در زمان پیامبر(ص)، در مسجد «مدینه»، به قدری جالب بودکه نمایندگان غیر مسلمان، از دیدن این منظره سخت تکان خوردند و از کوشش مسلمانان در فرا گرفتن احکام و معارف، انگشت تعجب به دندان گرفتند.

اهتمام پیامبر(ص) به آموزش مسلمانان در مساجد

پیامبر گرامی اسلام، برای ایجاد بستر فرهنگی مناسب و تقویت بنیه علمی مسلمانان، به آموزش آن ها در مساجد پرداخت و با کوشش فراوان و نیز ایجاد فضای معنوی، مردم را برای یادگیری ترغیب فرمود. آن حضرت در جمله ای خطاب به مردم مدینه فرمود: «هر کس به مسجد من بیاید و هدفی جز فراگیری دانش یا آموختن به دیگری نداشته باشد، به سان مجاهدی است که در راه خدا به جهاد می پردازد».

نیز از ده نفر از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است که: ما در مسجد قُبا درس می خواندیم، چون پیامبر(ص) بیرون می رفت فرمود: «آنچه می خواهید بدانید، فرا گیرید، ولی خداوند شما را جز در به کار بستن آنچه فرا گرفته اید، پاداش نمی دهد».

کارکرد حقوقی و قضایی مساجد

یکی از برنامه های پیامبر(ص) در مساجد، رسیدگی به امور قضایی بود. مسجد در آن روزگار، یک دادگستری به تمام معنا بود که عموم کارهای دادخواهی در آنجا صورت می پذیرفت. حتی پیامبر(ص) در مسجد، قوانین حقوقی وضع کردند و برای مسجد و منبر، شأن ویژه حقوقی قائل شدند که از جمله آنها، مراسم سوگند خوردن بود. پیامبر(ص)، مراسم سوگند خوردن را کنار منبر معمول ساختند و فرمودند: «هر کس کنار منبرم دروغ گوید، هر چند برای یک چوبه مسواک باشد، جایگاهش در آتش خواهد بود».

کارکرد اجتماعی مساجد

مساجد در زمان پیامبر اسلام(ص)، سهم به سزایی در ایجاد عدالت اجتماعی و شکسته شدن نظام های طبقاتی و اخلاق اشرافی گری و مرزبندی های کاذب خون و نسب و ثروت داشت و سبب جایگزین شدن فرهنگ برابری و برادری در محیط مساجد شد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز هر گاه در مسجد با مؤمنان نشست و برخاست داشتند، این امر را به دقت رعایت می فرمودند و حتی درنگاه کردن نیز مساواتی را برای همه قائل بودند.
کارکرد اجتماعی دیگر مسجد، در کلامی از امام باقر علیه السلام آمده است که فرمودند: «مسکینان و فقیران در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله در مسجد منزل می گزیدند». افزون بر این، مساجد پناهگاه غریبان و در راه ماندگان بود؛ به طوری که هرگاه فرد تازه واردی داخل یکی از شهرهای اسلامی می شد و یکی را نمی شناخت، یکسره به سراغ مسجد آن شهر می رفت.

کارکرد سیاسی مساجد

در کنار کارکرد دینی، وسیع ترین کارکرد مساجد در صدر اسلام، کارکرد سیاسی آنها بود؛ به طوری که مسجد رسما یک نهاد سیاسی در جامعه به شمار می رفت. صدور فرمان های حکومتی، اعلام برنامه های حکومت، پذیرش سفیران کشورها و اقوام دیگر، انتشار و ابلاغ اخبار مهمی چون اخبار جنگ، بر پایی محافل مشورتی، بیعت کردن، انتصاب کارگزاران و سفیران و نیز استیضاح کارگزاران، از کارکردهای سیاسی مهم آن زمان بود که همگی در مسجد صورت می گرفت. شواهد تاریخی بیانگر این است که در صدر اسلام، مسجد به عنوان نهادی حکومتی تلقی می شد. از این رو، یک فرد واحد، هم زمامدار بود و هم مدیر اجرایی، و یک ساختمان، هم مسجد بود و هم مرکز اصلی مسایل دینی و سیاسی.

مسجد در کلام معمار کبیر انقلاب

این مساجد، سنگرهای اسلام است.

مسجدها را محکم نگه دارید و پر جمعیت کنید.

مراکزی که مراکز بسط حقیقت است، بسط فقه اسلام است و آن مساجد است؛ این ها را خالی نگذارید، این یک توطئه است که می خواهند مسجدها را کم کم خالی کنند!

مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد. این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند. این طور نباشد که خیال کنند حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.

آن هایی که می خواهند نقشه بکشند و شما را دور کنند از مساجد، دور کنند از مراکز تعلیم و تربیت، آن ها دشمن های شما هستند.

مسجد، مرکز اجتماع سیاسی است.

مسجدها را خالی نکنید، تکلیف است امروز!

حفظ مساجد، امروز جزء اموری است که اسلام به او وابسته است.

نهضت را، از راه مساجد ـ که دژهای محکم اسلام اند ـ زنده نگه دارید.

مسجد در سخنان مقام عظمای ولایت

مساجد، پایگاه های محکم انقلابند.

قیام مردمی برای پیروزی انقلاب، از مساجد آغاز گردید.

خدمت به مساجد، باید کاری همگانی و مردمی شمرده شود.

سنت بسیار با برکت اجتماع در مساجد را، باید هم چنان نگاه داشت. جوان ها مسجد را کلاس درس و صحنه رزم بدانند و به مساجد رو کنند.

/935/702/ر

حجت الاسلام سید شهاب الدین حسینی