دروغ رفتاری و آثار روانی آن در زندگی اجتماعی
حجت‌الاسلام حسن عرفان، استاد اخلاق حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، در پاسخ به پرسش‌های «آیا ما در معاشرت‌هاى روزانه، به همدیگر به طور کامل راست می‌گوییم؟ و در بین ما دروغ چقدر رواج دارد؟»، گفت: دروغ در فرهنگ اسلامی داری سه قلمرو قولی، حالی و رفتاری است.
وی ادامه داد: دروغ قولی ممکن است به صورت کتبی و اشاره باشد، یعنی انسان به زبان سخن نادرستی را بیان می‌کند و یا با نوشتن و اشاره مطلبی کذبی را به دیگری منتقل کند.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم با بیان اینکه امروزه نیز برخی از هنرهای تجسمی و غیر تجسمی از قلمرهای دروغ محسوب می‌شوند، خاطرنشان کرد: برخی از هنرها مطالب را به صورت وارونه نشان می‌دهند و در قرآن نسبت به این قلمرو تعبیر کذب بکار رفته است.
دروغ برادران حضرت یوسف
وی افزود: قلمرو دیگر دروغ حالی است، یعنی فرد حالت دروغین به خود می‌گیرد برای نمونه انسانی که خود را به خواب بزند که این همه نوعی دروغ محسوب می‌شود و یا اینکه نسبت به مطلبی جاهل نیست ولی خود را به جهل زده و وانمود جهل کند.
حجت‌الاسلام عرفان با اشاره با سوره یوسف(ع) اظهار داشت: دروغ گفتاری و حالی در سوره یوسف ذکر شده است، خداوند متعال می‌فرماید «وقتی برداران، یوسف را در چاه قرار دادند نزد پدرشان آمده و گفتند (یوسف را گرگ خورده است)» که این دروغ گفتاری است.
وی تصریح کرد: براردان حضرت یوسف(ع) نسبت به ایشان هیچ عاطفه‌ای نداشتند ولی پس از اینکه حضرت یوسف(ع) را به چاه انداختن، شبانه نزد حضرت یعقوب(ع) آمده و در فراق مرگ دروغ بافته خودشان نسبت به حضرت یوسف(ع)گریه کردند و این دروغ حالی یا حالتی است.
دروغگویی مرد و زن با پوشیدن لباس
استاد اخلاق حوزه علمیه قم دروغ رفتاری را از نوع سوم دروغ دانست و گفت: قرآن کریم نسبت به دوری از دروغ رفتاری تصریح کرده است، دروغ رفتاری شامل رفتارهای افراد است مانند اینکه فردی مرد نباشد ولی لباس مردانه بپوشد و یا اینکه زن نباشد ولی لباس زنانه بپوشد.
حجت‌الاسلام عرفان با اشاره به آیه هجده سوره یوسف به آثار و آفات دروغ پرداخت و گفت: یکی از آثار دروغ اثر روانی است که در زندگی فردی جلوه می‌کند، افرادی که دروغ میگویند همواره دچار ترس برملاء شدن دروغ‌های خود و رسوایی به سر می‌برند، چرا که احساس ترس از بر ملا شد دروغ‌های به آن، استرس و اضطراب وارد می‌کند.
وی تأکید کرد: ضعف حافظه از دیگر آثار دروغگویی است، چرا که واقعیت و حقیقت یکی است ولی دروغ‌ها گوناگون هستند، دروغ نامحدود است و حقیقت یک چیز است، کسانی که دروغ میگویند پیوسته گفتار آن‌ها متضاد می‌شود و حافظه آن‌ها نسبت به گفته‌های خود ضعیف می‌شود.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم از بین رفتن اعتماد خانوادگی و عمومی از دیگر آثار منفی دروغگویی برشمرد و اظهار داشت: مهم‌ترین رکن سالم سازی ارتباطات، اعتماد است و زمانی ارتباطات شفاف می‌شود که صداقت در میان افراد رایج باشد، اگر اعتماد نباشد سوء ظن زیاد می‌شود و افزایش سوءظن، مراقبت‌ها را زیادتر می‌کند و این خود عاملی می‌شود برای از بین رفتن ارتباطات میان خانواده‌ها.
وی خاطرنشان کرد: گاهی ترس از قدرت، حاکمیت و حتی مدیریت‌های کوچک نیز سبب دروغگویی افراد می‌شود، مانند اینکه زن به سبب ترس از شوهر و یا کودکی به سبب ترس از پدر یا معلم خود به دروغ متوسل می‌شوند، زمانی که ترس به جایی برهان و حکمت حاکم شود دروغگویی افزایش می‌یابد.
آیت‌الله بروجردی: از دوران تکلیف تاکنون حتی یک دروغ نگفتم
این پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه ضعف ایمان سبب گرایش افراد به دروغ می‌شود، گفت: بسیاری از افراد به سبب سودجویی و منفعت طلبی دروغ میگویند؛ همچنین هواسرانی نیز از دیگر عوامل دروغگویی است، مانند اینکه فردی برای خنداندن دیگران جوک‌های دروغ بیان می‌کند، البته عادت و نبود تربیت دینی و انسانی مناسب در دروغگویی افراد بسیار مؤثر است.
وی ادامه داد: آیت‌الله بروجردی فرموده بود «از دوران تکلیف تاکنون یک دروغ حتی من نگفتم»، وقتی ایمان قوی باشد این‌گونه می‌شود، برخی از علما حتی برای اینکه فرزندان خود را تهدید کنند، نمی‌گفتند بنشین بلند می‌شوم و تو را می‌زنم بلکه می‌گفتند بنشین فرض کن بلند می‌شوم و می‌زنمت.
حجت‌الاسلام عرفان بالا بردن سطح ایمان افراد، بیان و تبیین آثار دروغ در رسانه‌ها و توجه عمیق به آثار دروغگویی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی را در ترک این رذیله اخلاقی بسیار پر اهمیت خواند و خاطرنشان کرد: آثار و فواید راست‌گویی باید در قلمروهای گوناگون مورد بررسی قرار گیرد، از مهم‌ترین آثار راست‌گویی اعتماد و آبرو سازی در برابر رسوایی دروغ است، در روایت آمده «همه پلید‌ی‌های را خدا در یک خانه قرار داده و کلید آن دروغ است».
دروغ‌گو از قلمرو تقوا خارج است
وی افزود: گاهی به سبب یک دروغ نزدیک بود جنگی رخ دهد، در تاریخ نقل شده ولید به پیامبر(ص) گفت که فلان قبیله آماده جنگ با شما شدند، رسول‌الله(ص) نیز اعلام جنگ کردن و جنگ قریب‌الوقوع بود که آیه نازل شد «یا أیها الذین آمنوا إن جاءکم فاسق بنبأ فتبینوا، اى کسانى که ایمان آورده‌اید، اگر فاسقى برایتان خبرى آورد، نیک وارسى کنید».
استاد اخلاق حوزه علمیه قم در پایان تصریح کرد: قرآن کریم از دروغ‌گو تعبیر به فسق و فاسق می‌کند، یعنی دروغ‌گو از قلمرو تقوا خارج شده است.
شایان ذکر است، مقام معظم رهبری در دیدار جوانان خراسان شمالی به ارائه فهرستی از آسیب‌های سبک زندگی پرداختند و بیست پرسش مطرح کردند، دو پرسش از این پرسش‌ها مربوط به موضوع دروغ بود.
گفتنی است، پرسش‌های زیر بخش از پرسش‌های مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری است:
چه کنیم که طلاق و فروپاشى خانواده، آنچنان که در غرب رایج است، در بین ما رواج پیدا نکند؟
چرا در بعضى از شهرهاى بزرگ، خانه‌هاى مجردى وجود دارد؟ این بیمارى غربى چگونه در جامعه‌ى ما نفوذ کرده است؟
چرا به ما میگویند که ساعات مفید کار در دستگاه‌هاى ادارى ما کم است؟
تولید کیفى در بخش‌های مختلف، چقدر مورد توجه و اهتمام است؟
حقوق افراد را چقدر در رسانه‌ها ، در اینترنت و... مراعات می‌کنیم؟
علت پرخاشگرى و بى‌صبرى و نا بردباری در میان بعضى از ماها چیست؟
بعضى‌ها با داشتن توان کار، از کار می‌گریزند؛ علت کار گریزی چیست؟
آیا ما در معاشرت‌های روزانه، به همدیگر به طور کامل راست میگونیم؟
آرایش در بین مردان و زنان چقدر درست است؟
طراحى لباسمان چقدر متناسب با نیازهاى ما و عقلانى و منطقى است؟
آپارتمان‌نشینى چقدر براى ما ضرورى است؟ چقدر درست است؟
چرا صله‌ى رحم در بین ما ضعیف است؟
چرا در برخى از بخش‌های کشورمان روى آوردن جوان‌ها به مواد مخدر زیاد است؟
چرا پشت سر یکدیگر حرف می‌زنیم؟
چرا در بین بسیارى از مردم ما مصرف‌گرایی رواج دارد؟
تجمل‌گرایی چیست؟ بد است؟ خوب است؟ چقدرش بد است؟ چقدرش خوب است؟
آپارتمان‌نشینى چقدر براى ما ضرورى است؟
چه کنیم که ریشه‌ى ربا در جامعه قطع شود؟
چرا برخى از حرف‌های خوب، ایده‌هاى خوب، در حد رؤیا و حرف باقى می‌ماند؟
وجدان کارى در جامعه چقدر وجود دارد؟
انضباط اجتماعى در جامعه چقدر وجود دارد؟
چقدر به قانون احترام می‌کنیم؟ علت قانون گریزی در برخى از مردم چیست؟
علت پرخاشگرى و بى‌صبرى در میان بعضى از ماها چیست؟
چرا در برخى از بخش‌های کشورمان طلاق زیاد است؟
در بین ما دروغ چقدر رواج دارد؟
نوع معمارى در جامعه‌ى ما چگونه است؟ چقدر متناسب با نیازهاى ماست؟
الگوى تفریح سالم چیست؟
حد زاد و ولد در جامعه‌ى ما چیست؟
چرا در زمینه‌ى فرهنگ رانندگی، مردمان منضبطى به طور کامل نیستیم؟
علت کار گریزی چیست؟
چرا فرهنگ کار جمعى در جامعه‌ى ما ضعیف است؟
چه کنیم که زن در جامعه‌ى ما، هم کرامت و عزتش حفظ شود، هم وظائف اجتماعی‌اش را انجام دهد و هم حقوق اجتماعی و خانوادگی‌اش محفوظ بماند؟/993/ت302/ی