دروغگویی اعتبار و امانتداری افراد را خدشه‌دار می‌کند
حجت الاسلام محسن جهانگیری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد در پاسخ به این پرسش که دروغ چقدر در جامعه رواج دارد و آیا در معاشرت‌هاى روزانه، به همدیگر به صورت کامل راست می‌گوییم، اظهار داشت: جامعه ما در مجموع، هم در شناخت وظیفه و هم در اصرار بر انجام آن، صادق است؛ اما برخی افراد هستند که به خاطر منافع و مصالح خود ممکن است به این صفت رذیله مبتلا باشند، در عین حال حتی همان افرادی که دروغ می گویند بنا بر فطرت الهی خود دوست ندارند دروغ بشنوند.
نیاز نیست انسان هر چه می داند بگوید اما آنچه می گوید باید مطابق با واقع باشد
وی درباره معنای دروغ با اشاره به روایتی از معصوم که می فرمایند «الکذب زوال المنطق عن وضع الالهی»، گفت: دروغ یعنی خلاف واقع را گفتن. در برخی روایات اشاره شده است که فرد برای راستگو بودن، نیاز نیست هر آنچه می داند بگوید اما آنچه می گوید باید مطابق با واقع باشد. نبی مکرم اسلام(ص) می فرمایند «این گناه برای انسان کافی است که تمام انچه شنیده(و منبع موثق ندارد)خواهد مطرح کند.»، بنابراین وقتی به واقعیت مطلبی ایمان نداریم و تنها صرف یک شنیده از دیگران است نقل ان صحیح نیست.
حجت الاسلام جهانگیری با بیان این که از نظر فقهی، تفاوتی ندارد که دروغ به زبان باشد یا اشاره یا رفتار و غیره، ابراز داشت: در روایتی از امیرمؤمنان حضرت علی(ع) در مذمت دروغ، آمده است «دروغ، مصداق خیانت و سوء استفاده از اعتماد مردم نسبت به ما است». همچنین پیامبر اکرم(ص) می فرمایند «اعظم الخطایا عندالله اللسان الکذوء» بزرگ ترین گناهان در نزد خداوند، زبان دروغگو(زبانی که به دروغ عادت کرده) است.
قرآن کریم، بزرگ ترین ظلم انسان به خود را دروغگویی می داند
استاد دانشگاه رضوی تصریح کرد: آیات قرآن کریم در سه دسته به مسأله دروغ پرداخته اند؛ برخی در مورد دروغ و افترا به خداوند، گروهی دیگر درباره فریب دادن خود و برخی نیز درباره مطلق دروغ است. در واقع قرآن کریم، بزرگ ترین ظلم انسان به خود را دروغگویی می داند.
وی در بررسی علت دروغگویی اظهار داشت: طبق روایات، مهم‌ترین علت دروغگویی، پستی نفس انسان است. پیامبر اسلام(ص) می فرمایند «دروغگو به این دلیل دروغ می گوید که برای خودش ارزش قائل نیست وگرنه نفس گرامی تر از آن است که با دروغ آلوده شود».
حجت الاسلام جهانگیری با بیان این که زشت ترین دلیل ها، دلیل کذب است، خاطرنشان کرد: گاهی هم ممکن است دروغگویی فرد برای کسب منفعتی است در حالی که در روایات، نسبت به مضرات و پیامدهای دروغگویی فراوان تذکر داده شده است که اگر انسان به این ها توجه کند خود نوعی بازدارندگی دارد.
آثار و پیامدهای دروغگویی
این پژوهشگر حوزوی در تشریح آثار و پیامدهای دروغگویی یادآور شد: پستی و خواری در چشم دیگران، بی اعتباری و روسیاهی و بی احترام شدن، لکه ننگ بودن، پشیمانی، ایجاد نفاق، از بین رفتن مروت و جوانمردی، از بین رفتن ارزش وجودی انسان، نقص رزق و روزی و فقر و نسیان و فراموشی که نهایتا سبب فاش شدن دروغگویی اش می شود از آثار دنیوی دروغگویی است.
وی، عذاب و سخط و خشم خدا و محرومیت از عبادات و معنویات را از پیامدهای اخروی دروغگویی دانست و گفت: امیرمؤمنان حضرت علی(ع) می فرمایند «کثرة الکذب تفسد الدین» کثرت دروغگویی دین را فاسد می کند، این در حالی است که فرد خود را دین دار می پندارد.
وی با بیان این که دروغ، خلاف قانون و منطق الهی است، در مورد راهکارهای ترک این رذیله افزود: علم و توجه و باور قلبی به مضرات این عمل، بهترین راه در مبارزه با این صفت رذیله است. از راهکارهای عملی نیز، تأمل به هنگام سخن گفتن است چنان که در روایت آمده است «زبان انسان عاقل وراء عقل اوست». همچنین مطالعه رفتار مردم با دروغگویان و جایگاه خفیف اجتماعی آنان می تواند در این زمینه موثر باشد.
راستگویی، وظیفه و بیانگر امانت داری انسان در برابر اعتماد مردم است
حجت الاسلام جهانگیری در ادامه به آثار و برکات راستگویی اشاره و تصریح کرد: راستگویی و بیان واقعیت، به نوعی وظیفه و امانت داری انسان در برابر اعتماد مردم است. حضرت علی(ع) می فرمایند «علامت ایمان این است که انسان راست بگوید حتی اگر به ظاهر به ضرر او باشد».
استاد دانشگاه رضوی با بیان این که روایات متعددی ما را به صدق و راستگویی دعوت می کنند، اظهار داشت: راستگویی سبب حفظ آبرو و احترام انسان و جلب اعتماد مردم می شود و عاملی برای سنخیت با اولیای خدا است، در جامعه ای که مردم دروغ نمی گویند تعاون و تعامل بهتری برقرار است که به رشد و تعالی جامعه می انجامد.
راهکارهای ترویج فرهنگ راستگویی
وی با تأکید بر نقش رسانه ها در ترویج فرهنگ راستگویی در جامعه، خاطرنشان کرد: انسان در درجه اول باید مراقبت دائمی داشته باشد، حداقل در روز 10 مرتبه «اهدنا الصراط المستقیم» بگوید و از خداوند بخواهد در طریق صدق و راستی ثابت قدم بماند. در عین حال، ساختار های اجتماعی و برخورد افراد نیز بر روی انسان مؤثر است؛ از این رو اگر مراقب نباشد صفای باطن خود را از دست می دهد.
حجت الاسلام جهانگیری با تأکید بر این که مردم باید در عمل، آثار و فواید راستگویی را ببینند، اضافه کرد: از یک سو ساختار نهادها و اجرای قوانین و مسؤولان باید بر مبنای صداقت باشد و جامعه را به سوی رشد فضائل سوق دهد و از سوی دیگر، مراقبت فرهنگی از سوی متولیان و نظارت دائم نسبت به این مسأله وجود داشته باشد./930/ت301/س