شناخت خدا از طریق علم حضوری بالاترین مرتبه شناخت است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شب گذشته در دفتر مقام معظم رهبری، به بیان تفاوت های علم حضوری و حصولی پرداخت و اظهار داشت: شناخت خدا از راه استدلال های عقلی ارزشمند است چراکه برای پاسخگویی به شبهات به آن نیاز داریم اما آن شناختی که موجب رشد و ترقی در مسیر قرب الهی می شود تنها با علم حضوری به دست می آید.

وی شناخت خداوند از طریق علم حضوری را بالاترین مرتبه شناخت دانست و گفت: چنین علمی تنها با عنایت خود پرودگار حاصل می شود، بنابراین باید از خودش بخواهیم که نور این علم را در قلب و جان ما بتاباند.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برای درک بهتر اختلاف علم حصولی و حضوری با اشاره به برخی ادراکات حسی از جمله قوه باصره، ابراز داشت: ما از طریق چشم خود و عکسی که بر روی آن می افتد با اشیای بیرون ارتباط برقرار می کنیم و هیچ ارتباط مستقیمی بین ما وجود ندارد به همین دلیل گاهی دچار خطای دید می شویم.

درک مراتب بالای علم حضوری با تکامل روح رابطه مستقیم دارد
این استاد حوزه دانشگاه افزود: همواره مفاهیم و صورت های ساخته ذهن ما در علوم حصولی واسطه شناخت می شوند و با خود حقایق و مصداق های اصلی به طور خالص و عریان ارتباطی نداریم؛ یعنی همیشه در علم حصولی بین عالم و معلوم حائل وجود دارد.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که علم حضوری داری مراتب مختلفی است، گفت: روح انسان هر قدر کامل تر باشد قدرت درک شخص در علم حضوری بیشتر است و نهایتا می تواند به جایی برسد که جلوه های الهی را بدون واسطه درک کند.

وی شناخت هر فردی از خود را نوعی علم حضوری دانست و تصریح کرد: معمولا انسان ها خودشان را بدون واسطه می شناسند یعنی وقتی می گویند «من» منظور جسم شان نیست بلکه از حقیقتی که همان روح فرد است سخن می گویند؛ علم به نفس بدون واسطه بوده از مصادیق علم حضوری است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به این که ارسطو و برخی فلاسفه تنها علم به نفس را علم حضوری دانسته و سایر علوم را حصولی می دانند، گفت: در فلسفه اسلامی با بهره مندی از آیات و روایات تدریجا دریافته اند که چندین نوع علم حضوری دیگر نیز وجود دارد؛ حالات نفسانی از جمله اراده و ترس را از علوم حضوری محسوب می شوند.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری درک مفهوم ترس را با خود ترس یکی دانست و اظهار کرد: امکان ندارد کسی بترسد اما درک نکند که ترسیده است پس انسان ترس را بدون واسطه درک می کند؛ سایر قوای نفسانی نیز این گونه اند بنابراین افزون بر علم به نفس انسان می تواند به چیزهای دیگری نیز علم حضوری داشته باشد.

با علم حضوری می توان خداوند را بی واسطه شناخت
آیت الله مصباح یزدی علم به نفس، علم به معلول و علم به علت را از انواع علم حضوری برشمرد و گفت: خدا در همه جا حضور دارد و از هیچ چیز غایب نیست بنابر این اگر کسی قابلیت درک داشته باشد می تواند خدا را بدون واسطه بیابد.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا منکران خداوند نمی توانند با علم حضوری پی به وجود پروردگار ببرند، ابراز داشت: برخی روح شان به قدری ضعیف است که از شناخت ماهیت خود نیز عاجزند چه رسد به خداوند؛ یعنی وجود خود را به همین جسم می دانند حتی برخی روانشناسان روح را نوعی رابطه مغز با اعصاب می دانند و روح آن گونه که هست قبول ندارند.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: در قرآن و روایات از عالمی سخن به میان آمده که در آنجا پروردگار بدون هیچ واسطه ای خود را به بندگان نشان داده و از آنها عهد و پیمان گرفته است تا حجت برای آنها تمام شود و در نتیجه نتوانند وجود خدا را انکار کنند؛ پروردگار از همه انسان ها سؤال فرموده « ألست بربکم؟ قالوا بلی؛ آیا من پروردگار شما نیستم و همه در پاسخ گفته اند بله».

ریسس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در پاسخ به این سؤال که چرا ما چیزی از ماجرای میثاق الهی یادمان نمی آید، گفت: روانشناسان شناخت را به سه دسته آگاهانه، نیمه آگاهانه و ناآگاهانه تقسیم بندی می کنند، به همین دلیل است برخی چیزهای که می آموزیم را فراموش می کنیم و در اثر یک اتفاق چیزی که گویا اصلا در ذهن ما وجود نداشته به یادمان می آید.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: این علم حضوری که به تصریح قرآن و بسیاری از روایات همه انسان ها نسبت به خدا دارند آنقدر ضعیف است که اشتغالات ما به مسائل دیگر نمی گذارد آن را به یاد بیاوریم تنها در مواقعی خاص به یاد انسان می آید؛ قرآن می فرماید آن زمانی که فرد در حال غرق شدن در دریا است و به هیچ چیز امید ندارد یاد خداوند می افتد و از او درخواست کمک می کند.

شب عرفه ارتباط خاصی با معرفت الهی دارد
وی ضمن بیان این که شب عرفه ارتباط خاصی با معرفت خدا دارد گفت: بلندترین مضامین معرفتی را امام حسین(ع) در دعای عرفه آورده است؛ در این دعا می خوانیم « منک اطلب وصول الیک؛ خدایا رسیدن به تو را از خودت می خواهم» انسان اگر بخواهد به جایی برسد احتیاج به یک راهنما دارد و در این راه هیچ راهنمایی بهتر از خدا نیست.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم گفت: در این دعا می خوانیم « الهی انت الذی اشرقت الانوار فی قلوب اولیائک؛ تویی آن کسی که نور را در دل دوستانت تاباندی تا تو را بشناسند» یعنی اگر این انوار اعطایی تو نبود کسی تو را نمی شناخت.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که در برخی روایات شناخت صفاتی که از خداوند در قرآن بیان شده است را حق معرفت معرفی می کنند، اظهار داشت: البته این معرفت با آن معرفتی که خداوند به واسطه نورش بر دل اولیاء الهی می تاباند بسیار متفاوت است./928/پ202/ج