انتظار صحیح تلاش برای بستر سازی و ایجاد ظرفیت برای ظهور امام زمان است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، موضوع انتظار و امید به قیام یک مصلح جهانى که به وضع نابسامان جوامع بشرى سامان بخشد و تبعیض ها، بى عدالتی ها، جنگ و خونریزى و مفاسد را از محیط زندگى انسانها برچیند، یکى از مسائلى است که ادیان و مذاهب مختلف به خصوص مذهب تشیع روى آن تکیه مى‏کنند.

این آموزه به همان اندازه که می تواند الهام بخش و حرکت آفرین باشد اگر به درستی تببین و تفسیر نشود دستمایه جریانات انحرافی قرار گرفته و مایه خمودی و انفعال فرد و اجتماع می شود از این رو تبیین صحیح و عالمانه این آموزه ضرورتی انکار ناپذیر می یابد.  

در همین زمینه حجت الاسلام جواد جعفری، معاون پژوهش پژوهشکده مهدویت در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با مفهوم شناسی بحث انتظار به بررسی معنای صحیح از انتظار پرداخته و با نگاهی حدیثی، به شرح وظایف منتظران در دوران ظهور می پردازد.

در ادامه این گفتگو را می خوانید:

رسا - انتظار به چه معنایی است و بحث از آن دارای چه ضرورتی است؟

معنای لغوی انتظار در کتاب نهایه چشم به راه بودن و در لسان العرب فرصت دادن و عجله نکردن بیان شده است. در اصطلاح، انتظار را این گونه تعریف می کنیم : عجله نکردن و با صبر چشم به راه ظهور امام مهدی بودن و اقدامات لازم برای آن را انجام دادن.

انتظار یکی از وظایف شیعیان در دوران غیبت است که به دلیل اینکه در روایات جایگاه مهمی دارد و فهم صحیح آن از انحراف در اندیشه و عمل جلو گیری می‌کند، ضرورت دارد که به صورت دقیق تبیین شود.

توضیح اینکه انسان‌ها نسبت به آینده دارای چند گونه برخورد هستند، عده ای به آینده توجهی ندارند و تنها حال را می‌بیند، گروه دوم آینده را تاریک می‌بینند لذا مأیوس هستند و اقدام مثبتی نمی‌کنند و گروه دیگر آینده را روشن می‌دانند لذا برای آن تلاش می‌کنند که انتظار در قالب این گروه سوم محقق و متجلی می شود.

رسا - اهمیت و پاداش انتظار در منابع دینی چگونه توصیف شده است؟

انتظار در نزد خداوند دارای جایگاه ویژه ای است. در روایتی از امام باقر در کتاب کافی، فرد منتظر به صفاتی همچون عبد، ایمان آورنده به سرّ و غیب الهی، و مانع فرود عذاب بر زمینیان عنوان شده است.

منتظری که در دوران غیبت به سر می برد و به وظایف خود عمل می کند در نزد پیامبر اکرم(ص)9 نیز دارای جایگاه ویژه ای  است به گونه ای که پیامبر (ص) آنها را برادران خود توصیف می کند چرا که با وجود اینکه پیامبر (ص) را ندیده اند به او ایمان دارند.

همچنین می توان به منزلت های همچون جنگیدن و جهاد در سپاه رسول الله(ص)، پاداش هزار شهید بدر و أحد، برترین عبادت و شرط قبولی اعمال در روایات اسلامی اشاره کرد.

رسا - آیا به وجود قرائت ها و یا کارکرد های گوناگون در بحث انتظار اعتقاد دارید، و در بین تفسیر ها و برداشت های متفاوت کدام را صحیح تر می دانید؟

چند گونه برداشت از انتظار در سطوح مختلف وجود دارد، برداشت منفی از انتظار را به انزوا، دست روی دست نهادن و تحمل وضع موجود و هیچ تلاشی را برای آینده انجام ندادن اطلاق می کنیم. در این گرایش،فرد منتظر هر اقدام و عملی را مخالف انتظار می داند و قیام امام را انفجاری در اوج تاریکی می داند.

برداشت متوسط از انتظار، اعتراض بدون اقدام است که به صورت نپسندیدن وضع موجود است بدون اینکه منتظر هیچ تلاش و سازندگی داشته باشد که این گرایش به دلیل تلقی باطل بی‌تأثیر دانستن اقدامات مردم در تغییر اوضاع جهان است.

برداشت مثبت از انتظار هم این است که منتظر، تلاش و عمل و اقدام عملی برای آماده کردن وضعیت برای ظهور امام انجام می دهد. این گرایش به دلیل اصلاحی دانستن قیام امام و تلاش برای بستر سازی و زمینه سازی و ایجاد ظرفیت برای آن، صحیح است.

باید بدانیم که انتظار مثبت هم درجاتی دارد که بستگی به میزان معرفت و محبّت نسبت به امام دارد؛ به این بیان که انتظار سطحی در اثر نیازهای مادی، انتظار متوسط در اثر نیازهای فکری، انتظار عمیق در اثر نیازهای روحی پدید می آید. انتظار عمیق همان حالت اضطرار است که تنها راه پیش روی منتظر است.

رسا - انتظار دارای چه آثاری برای شخص منتظر است؟

انتظار موجب می شود تا فرد منتظر به آینده امیدوار باشد و در تمامی حالات به یاد امام خویش باشد و او را ناظر بر افعال و اقوال خود بداند.

منتظر با بصیرت و آگاه به وظیفه خود در هر زمان واقف بوده و سعی بر ایجاد سنخیت و ظرفیت همراهی با امام زمان خویش دارد که این ایجاد آمادگی منتظر در دو سطح آمادگی فردی و اجتماعی بروز و ظهور پیدا خواهد کرد.

رسا - در صورتی که انتظار را یک مقوله پویا بدانیم، منتظر باید به چه اقداماتی در راستای تعمیق فرهنگ انتظار دامن زند؟

یک منتظر دارای وظایف و تکالیفی است که من از واژه آداب انتظار استفاده می کنم؛ منتظر در سه حوزه فردی، اجتماعی و حکومتی دارای وظایفی است که باید به خوبی از پس آن در دوران غیبت برآید.

در حوزه وظیفه های فردی‌ با مراجعه به منابع دینی، منتظر در سه بخش حوزه شناخت، حوزه عاطفه و حوزة رفتار داری وظیفه است.

در بحث شناخت، شناخت شناسنامه‌ای امام‌ دارای اهمیت فراوانی است که در کتاب کافی، جلد نخست، صفحه سیصد و هفتاد و یک، از امام صادق(ع) می خوانیم که امام خویش را بشناس که در این صورت تقدم (فرج) یا تاخیر آن به تو ضرر نمی زند.

همجنین یک منتظر باید نسبت به مقام والای امام خویش و مقامات و منازل ایشان در نزد خداوند عزوجل آگاه باشد.

منتظر در حوزه شناخت باید از پرداختن به مسائل بی فایده پرهیز کند و به اموری که در تشخیص تکلیف و انجام آن بی اثر است همچون نحوه زندگی شخصی امام نپردازد.

در حوزه عاطفه، آیة 23 سورة شورا وظیفه هر مسلمان را نسبت به خاندان رسالت مشخص کرده است. در این آیه اجر رسالت نبوی، محبت ذو القربی پیامبر(ص) عنوان شده است.

منتظر باید تلاش کند با اعمال خویش، به جلب محبّت امام بپردازد و از راه مقدم داشتن خواست امام بر خواست خویش این هدف عالی را محقق سازد. در نامۀ امام عصر(عج) به شیخ مفید می خوانیم، پس هر کس از شما رفتاری انجام دهد که او را به ما نزدیک کند و از آنچه ما کراهت داریم و موجب غضب ما می شود، پرهیز کند.

منتظر باید با امام خویش با ابراز اشتیاق به امام و ابراز اندوه از غیبت امام همچون فرازهای دعای ندبه مهر بورزد.

همچنین از سایر وظایف منتظر در حوزه عاطفه، خواندن دعا و زیارت حضرت حجت(عج) و نام گذاری فرزندان به نام امام عنوان شده است.

منتظر در حوزة رفتار باید تمسک به دین ر ا نصب العین خود قرار دهد و در راه دین، ثبات قدم داشته باشد.

در کتاب کمال الدین و تمام النعمة،از جابر از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمودند: روزگاری بر مردم می آید که امام از مردم غایب است، پس خوشا به حال آنها که بر امر ما در آن زمان ثابت قدم بمانند.

دعای اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی به ما نشان می دهد که باید در زمان غیبت درخواست کسب معرفت و ثبات قدم داشته باشیم.

در کتاب کمال الدین و تمام النعمه از عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند به زودی شبهه ای بروز می کند و در آن بدون علم و امام هدایت گر می مانید و از آن نجات پیدا نخواهید کرد مگر این که دعای غریق( یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِک) را بخوانید.

منتظر باید مطیع اوامر الهی و دستورات ائمه اطهار باشد که در روایات بیان شده است خوشا به حال آن کسی که امام زمانم را درک کند در حالی که به او قبل از قیامش اقتدا کرده است که می توان از این روایت در اثبات لزوم تبعیت از ولایت فقیه هم استفاده کرد.

عهد و پیمان روزانه همان گونه که در آداب قرائت دعای عهد در چهل صبح جمعه تاکید شده است و خود سازی، تقوا، ورع، صبر، اخلاق نیکو از دیگر وظایف منتظر در حوزه رفتار است.

همچنین صدقه دادن به نیابت از امام، برای سلامتی امام و برای تعجیل در فرج امام از اعمال مورد تاکید است.

در حوزه وظیفه‌های اجتماعی، شیعیان باید با حفظ وحدت و همدلی زمینه ظهور را ایجادکنند که در برخی روایات این عامل موجب تحقق ظهور بیان شده است.

زمینه سازی برای ظهور، دفاع و حمایت از حرکت‌های زمینه‌ساز، برگزاری مجالس مهدوی، شرکت در مجالس مهدوی از سایر وظایف منتظر است.

در راستای بسط فرهنگی انتظار، حکومت و نهادهای حکومتی نیز دارای وظایفی هستند که می توان به بسط و گسترش فرهنگ مهدوی، ارائة الگوی کار آمد از انقلاب اسلامی و نیرو سازی اشاره کرد.

رسا - انتظار از آنجایی که دارای آثار بسیار زیادی است، در طول تاریخ پیوسته دچار انحرافات و کج روی هایی قرار گرفته است که یکی از این خطرات، توقیت و تطبیق علامات ظهور است که به تازگی این کار نادرست در قالب یک سی دی در سطح جامعه منتشر شد و موجب التهاب در فضای اجتماعی شد، لطفا نظر خود را در این باره بیان بفرمائید؟

 باید این مطلب به خوبی بیان شود که حوزه های علمیه که در مقابل سی دی مستند ظهور نزدیک است موضع گیری کردند، در مقابل ظهور نایستاده اند بلکه این حوزه های علمیه بوده اند که پیرامون مهدویت کوشیده اند و اعتقاد مهدوی را در جامعه بروز و ظهور داده اند و پراثرترین نویسنده مهدوی، استاد بزرگ حوزه های علمیه حضرت آیت الله صافی گلپایگانی است.
 
 تهمت مهدوی گریزی و امید نداشتن به ظهور با اندکی تامل در آثار و مجاهدت های حوزویان دفع می شود. اعتقاد ما این است که باید هر صبح و شام به ظهور امیدوار بود.
 
حوزه های علمیه در مقابل نزدیک بودن ظهور یا اصل ظهور موضع گری نکرده اند بلکه در مقابل مطالب بی دلیل این مستند اظهار نظر کرده اند.
 
 پرهیز دادن از تطبیق های نادرست به معنای نفی نزدیک بودن یا دور بودن ظهور امام نیست و باید بین این مطالب تفکیک قائل شویم.
 
دراینکه در زمان غیبت  تا چه اندازه باید علائم ظهور مورد مطالعه و توجه قرار گیرد و چه وظیفه ای نسبت به شناخت علائم ظهور داریم و ائمه معصومین(ع) نسبت به شناخت آن تا چه اندازه تاکید دارند، باید بحث و بررسی صورت گیرد.
 
 بعد از مطالعه این کلیات، باید بحث تطبیق علامات نقل شده در روایت بر افراد را مورد مداقه قرار دهیم و اینکه چه معیارهایی برای تطبیق صحیح وجود دارد.
 
علائم ظهور به دو دسته روشن و مبرهن و غیر واضح تقسیم می شود که بحث تطبیق تنها در دسته اول روایات قابل جریان است.
 
  باید توجه داشت که جزمی بیان کردن علائم ظهور و تطبیق به افراد مشخص یک آسیب جدی است و در برخی روایات در ذکر نشانه های ظهور علامت هایی برای افراد ذکر شده است که در تطبیق این صفات بر اشخاص تنها می توانیم یک احتمال را بیان کنیم.
 
در پایان لازم به ذکر می دانم که ما معتقدیم در دوران غیبت امام زمان (عج) وظیفه شیعه آماده شدن برای ظهور و فراهم آوردن زمینه ظهور است که این به معنای ماجرا شناسی است نه ماجراجویی.

رسا - از اینکه وقت گرانقدر خود را در اختیار ما گذاشتید، سپاسگذاریم. /909/گ402