مبلغان دینی باید با مهارت های ارتباطی و تبلیغی آشنا باشند

آشنایی مبلغان با موضوعات و مباحث مورد نیاز و همچنین مهارت های ارتباطی نقش مؤثری در تبلیغ دینی موفق دارد و زمینه را برای انتقال بهتر آموزه های دینی به جامعه به خصوص نسل جوان فراهم می کند. بدیهی است که انتقال این موضوعات و مهارت ها الزاماتی دارد که باید از طرف مسئولان و برنامه ریزان نهادهای تبلیغی مورد توجه قرار گیرد.

در همین زمینه گفتگویی داشتیم با حجت الاسلام حسین ملانوری، استاد حوزه و دانشگاه،‌ فعال عرصه تبلیغ دینی و نویسنده کتاب«روش سخنرانی دینی» و در ضمن آن الزامات ورود مبلغان به عرصه تبلیغ و شیوه های فراگیری مهارتهای روشی و ارتباطی را به بحث و بررسی گذاشتیم.

در ادامه این گفتگو را می خوانید:

رسا – مبلغین برای ورود به عرصه تبلیغ دین به چه محتوا و مهارت هایی نیاز دارند؟

اگر کسی به عنوان متخصص تبلیغ بخواهد وارد این عرصه شود نیاز به یک سری دانش ها به عنوان محتوای تبلیغ در بخش بینشی دارد.

در بعد محتوایی، یک مبلغ اگر بخواهد به صورت تخصصی وارد این عرصه شود، نیاز به آشنایی با یک دوره تفسیر قرآن دارد.

یعنی لازم است یکی از تفاسیر شیعه را از ابتدا تا انتها مطالعه کند، به طور مثال در پایین ترین حد تفسیر نمونه و در بالاترین حد تفسیر مجمع البیان یا تفسیر المیزان را مطالعه و فیش برداری کند.

اگر کسی یک دوره قرآن را نفهمیده باشد و با زوایای مختلف دین از دیدگاه قرآن آشنا نشده باشد، چه چیزی را می خواهد تبلیغ کند، اگر مبانی قرآن را درک نکرده باشد، به طور طبیعی باید مطالب و ذهنیتهای خودش را تبلیغ کند یا حرفهای جامعه شناسان، روانشناسان و سیاست مداران را که معلوم نیست منشأ آن کجاست به اسم دین مطرح کند.

آشنایی با روایات اهل بیت(علیهم السلام) از دیگر محورهایی است که یک مبلغ لازم است با آن آشنا شود، مطالعه و فیش برداری یک دور مختصر از روایات اهل بیت(علیهم السلام‌) همچون نهج البلاغه یا اصول کافی از ضروریات است.

یا اگر حوصله دارد یک دور کتاب سفینة البحار را که خلاصه بحارالانوار است مطالعه کند، بعضی از بزرگان می گویند مطالعه یک دور سفینة البحار برای تبلیغ کفایت می کند؛ زیرا ناب ترین روایات اهل بیت(علیهم السلام) در آن جمع شده است.

از دیگر محورهای مطالعه، مطالعه کتاب های اعتقادی شیعه با دید تبلیغی است. یعنی یک طلبه به طور مثال کتاب های اعتقادی شهید مطهری(ره) را که با دید تبلیغی در جمع انجمن اسلامی پزشکان مطرح شده است، مطالعه کند.

محور بعدی، آشنایی طلاب با احکام شرعی مورد نیاز مردم است، لازم نیست یک طلبه کل مسائل شرعی همه مراجع تقلید را حفظ کند، اما می تواند همه فتاوای مراجع را مطالعه کند. در این صورت می تواند با مسائل اختلافی آشنا شود، محل درج فتوا را بداند و به طور اجمالی به پرسش مخاطبان پاسخ گوید.

مطالعه یک دور تاریخ اسلام و سیره اهل بیت(علیهم السلام)، مثل سیره پیشوایان آقای پیشوایی، کتاب فروع ابدیت حضرت آیت الله سبحانی درباره زندگی پیامبر خاتم(ص) و صدر اسلام، از دیگر محورهایی است که یک مبلغ لازم است با آن آشنا شود.

زیرا عملکرد بزرگان دین همانند سخن آنها برای ما حجت است، همانگونه که حدیث حضرت امام صادق(ع) برای ما حجت است، رفتار ایشان نیز برای ما حجت است و در تبلیغ دین می توانیم از آن بهره بگیریم.

همچنین،‌ مطالعه یک دوره اخلاق اسلامی و آشنایی با کتب اخلاقی متداول از نیازهای ضروری یک مبلغ در بخش محتوایی تبلیغ دینی است، یعنی مبلغ یک دور اخلاق را مطالعه کند و با توجه به سطح افراد بتواند به آنها کتاب اخلاقی مورد نیازشان را معرفی کند.

محور دیگر مطالعات تخصصی که یک مبلغ به آن نیاز داد،‌ آشنایی با مکتب های روز، ایسم ها، فرقه ها و ادیان و پرسش ها و شبهات مربوط به آن هاست، اگر چه ممکن است در مجالس عمومی از سوی مردم پرسیده نشود.

اینها مجموعه ای از محتواهایی است که هر مبلغ به آن نیاز دارد و به صورت طبیعی لازم است در مرکز تخصصی تبلیغ این محتواها آموزش داده شود یا به نوعی در مطالعات طلاب دیده شود.

رسا – آیا آشنایی و مطالعه مواردی که گفته شد، همه نیازهای مبلغ را رفع می کند؟

خیر، طلبه ای که می خواهد به صورت تخصصی به عرصه تبلیغ وارد شود، جدا از محتواهای بینشی نیاز به یک سری علوم و مهارتها در بخش روشی دارد و لازم است مبلغ با مطالعه تخصصی و کار کارگاهی با این علوم، روش ها و مهارت ها آشنا شود.

روش تولید محتوا برای تبلیغ، روش تحقیق و فیش برداری، روانشناسی تبلیغ، جامعه شناسی تبلیغ، مخاطب شناسی، روش تدریس و کلاسداری عمومی، روش تبلیغ در میان پیروان ادیان و مذاهب،‌ روش مناظره، شیوه استفاده از تفسیر، شیوه استفاده از ادعیه و مناجات، روش بیان احکام، روش مشاوره،‌ آداب معاشرت با پیروان ادیان و مذاهب،‌ آسیب شناسی تبلیغ دینی،‌ روشهای تربیت کودک، روش سخنرانی و کارورزی آن، فن رثا، مدیریت فرهنگی به ویژه مدیریت مسجد و روش های جذب کودکان و نوجوانان به مسجد، آشنایی با شیوه های تبلیغ فرق و ادیان و روشهای مقابله با آنها، روش تبلیغ در رسانه و اینترنت، روش تبلیغ چهره به چهره و مبانی و اصول ارتباطات انسانی، از جمله عناوینی است که اگر یک مبلغ اینها را بداند در تبلیغش موفق تر می شود.

رسا –نقش فهم دین در تبلیغ دین را چگونه ارزیابی می کنید؟

این بحث بدیهی و روشن است، خداوند در آیه«نفر» می فرمایند« فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ، چرا از هر طایفه گروهی کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و قوم خود را هنگامی که به سوی آنها باز گشتند انذار کنند شاید آنها برحذر شوند.»

طبیعی است که اگر کسی دین را نشناخته و نفهمیده باشد، اگر مبلغ موفقی هم باشد مبلغ اندیشه های خودش است نه مبلغ اندیشه های دین.

قرار است ما دین را برای مردم معرفی کنیم پس طبیعتا باید متن دین را که قر آن و حدیث است هم خوب بفهمیم و هم خوب ابلاغ کنیم. برای فهم متن و محتوای قرآن و سنت به طور طبیعی به علومی همچون ادبیات، فقه و منطق نیازمندیم، اگر کسی بر اینها مسلط نباشد فهم دینی او ضعیف می شود.

رسا – آیا درس های متداول حوزه پاسخگوی نیازهای مهارتی مبلغان هست یا خیر؟

درس های متداول حوزه باید زمینه ای را فراهم کند که اگر مبلغ خواست مطالب مورد نیازش را در عرصه تبلیغ به دست آورد، این توانایی را داشته باشد. دروس حوزوی تا حد زیادی پاسخگوی نیازهای بینشی مبلغان است، اما اینکه انتظار داشته باشیم درسهای حوزه تمام محتوای مورد نیاز یک مبلغ و سخنران را برآورده کند انتظار بیجایی است.

مبلغ برای اینکه محتوای تبلیغ دینی را به دست آورد نیاز به علوم حدیث، قرآن، تفسیر و دیگر علوم دارد، حال اگر دروس متداول ما این نیازهای های مبلغان را رفع کند، موفق است.

دروسی همچون ادبیات، منطق، فلسفه و اصول که در حوزه های علمیه بیان می شود، زمینه دستیابی به محتوای تبلیغی را فراهم می کند، مگر اینکه یک طلبه درس های حوزه را خوب نخوانده و فعالیت علمی انجام نداده باشد.

باید طلاب را به این سمت سوق داد تا سیر مطالعاتی مناسبی را پیدا کنند، در دوران تحصیل به طلبه گفته شود که در کنار ادبیات، فقه، اصول و مانند آن یک سیر مطالعاتی برای تبلیغ داشته باشند و با دیگر علوم نیز آشنا شوند.

توجه دادن طلاب به موضوعات خاص و معرفی منابع مطالعاتی به ویژه در بخش تبلیغ دینی، در بخشی از حوزه های علمیه متاسفانه به خوبی انجام نمی شود. آموزش های متداول حوزه در بعد روشی تبلیغ دینی نیز کافی نیست. یعنی طلبه پس از سال ها حضور در حوزه با روش های تبلیغی آشنا نیست.

آموزش های روش سخنرانی، روش کلاسداری، مناظره و مشاوره که از مهارت های مورد نیاز مبلغان در تبلیغ دینی است، جزء دروس متداول حوزه های علمیه نیست، هرچند برخی از طلاب به صورت جسته و گریخته در بعضی مجموعه ها با این دروس آشنا می شوند.

به همین دلیل، لازم است حوزه های علمیه ساز و کار لازم برای آشنایی طلاب با این مهارت ها را فراهم کنند، و تا زمانی که این دروس در سیستم آموزشی حوزه های علمیه تعریف نشده است لازم است طلاب به هر صورتی که ممکن است، با این مهارت ها آشنا شوند تا بتوانند تبلیغ موفقی داشته باشند.

رسا – یک مبلغ چگونه می تواند با این مهارت ها و آموزش ها به طور کامل و تخصصی آشنا شود؟

بهترین مکان برای یادگیری این مهارت ها، مرکز آموزش های تخصصی تبلیغ است، اگر کسی تمایل دارد به صورت کامل و تخصصی با این آموزش ها آشنا شود، بهتر است در این مرکز نام نویسی کند.

رسا – برگزاری دوره های پودمانی تبلیغ، چقدر در آموزش این مهارت ها مؤثر است؟

برخی نهادها و ارگانها،‌ همچون دفتر تبلیغات اسلامی و سازمان اوقاف، یک سری آموزش ها و مهارت هایی را به صورت کوتاه مدت ارائه می کنند که در شرایط فعلی که در بدنه حوزه دروس آشنایی با روش ها و مهارت های تبلیغ جا نیفتاده و تثبیت نشده، کار بسیار ارزشمند و مناسبی است و باید ادامه پیدا کند.

اما در یک نگاه کلی، خود این درس ها ممکن است مشکل ایجاد کند و سبب به وجود آمدن آسیب ها و آفت هایی شود، یکی از آن آسیب ها و آفت ها این است که برخی از این مجموعه ها، این دروس را با تبلیغات وسیعی ارائه می کنند.

برخی از طلابی که در این دوره ها نام نویسی می کنند و درس می خوانند تصورشان این است که این دروس را به شکل کامل یاد گرفته اند و گمان می کنند به طور مثال با همه مباحث و مهارت ها در زمینه کلاسداری آشنا شده اند و گاهی تصور می کنند هر چه را برای تبلیغ لازم بوده فرا گرفته و با تمام روش ها و فنون تبلیغ آشنا شده اند.

اگر این تلقی در طلبه ها ایجاد شود که متاسفانه گاهی هم ایجاد می شود این خطر بسیار بزرگی برای دانش تبلیغ در حوزه است. یعنی طلبه به تصور این که با همه مهارت ها و روش ها آشنا شده است، از تحصیل در مرکز تخصصی تبلیغ انصراف می دهد یا اصلا به این مرکز وارد نمی شود.

گاهی طلبه تصور می کند با گذراندن یک واحد روش سخنرانی دیگر مشکلش حل شده است و تبدیل به یک سخنران شده، اما هنگامی که می بیند از عهده کار بر نمی آید به این نتیجه می رسد که این درس ها به درد نمی خورد، در حالی که این نتیجه گیری غلط است و راه حل آن این است که درس را به صورت تخصصی و کامل بخواند، به طور مثال آموزش روش سخنرانی از دو بخش مبانی نظری و کارگاه آموزشی تشکیل شده است و فردی که مبانی نظری را گذرانده و دوره کارگاهی، مهارتی و عملیاتی را طی نکرده است، نمی تواند سخنران موفقی شود.
/919/گ402/ر