با کریمه تا مدینه
آن هنگام که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ لأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهِ امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة؛ خدا حرمى دارد که آن مکّه است، و پیامبرش هم حرمى دارد که مدینه است، و امیرمؤمنین هم حرمى دارد که کوفه است. و ما هم داراى حرمى هستیم که قم است و به زودى بانویى از فرزند من آن جا دفن مى شود که نامش فاطمه است. هرکسى او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى شود»؛ هنوز مادر امام موسى بن جعفر(علیهما السلام) به او باردار نشده بود.[1]
اول ذیقعده سال 173 ق در بیت امامت و معرفت، دختری پاک و مطهر چشم گشود، همنام دختر پیامبر (صلی الله علیه وآله)، فاطمه نام نهاده شد تا آیینه جلو‌ه‌های ام الائمه، صدیقه طاهره (سلام الله علیها) شود. با امام رضا (علیه السلام) هر دو از یک مادر متولد شده‌اند و بعدها از سوی برادرش حضرت رضا (علیه السلام) به «معصومه» مکنّی شد.[2]
از هنگام ولادت تا سال 183 ق با پدر و برادر بزرگوارش بود که در این دوره حدود چهار سال آخر آن امام هفتم در زندان هارون عباسی بود.[3] پس آن نیز تا سال 200 ق با برادرش حضرت رضا (علیه السلام) بود و بعد از هجرت امام به مرو به مدت یکسال دور از برادر در مدینه ماند.
امام رضا (علیه السلام) پیش از عزیمت، در کنار مزار جد بزرگوارشان رسول الله (صلی الله علیه وآله) وداع جانسوزی با خواهر خویش داشت. اگر چه این وداع جانسوز، روز عاشورا و لحظه وداع سید الشهداء با خواهر مظلومه‌اش زینب (سلام الله علیها) را تداعی می‌کرد، اما حاکی از قریب بودن تحقق فرمایش رسول الله (صلی الله علیه وآله) و امام صادق (علیه السلام) داشت. فرمایش ایشان مبنی بر دفن پاره تن پیغمبر[4] در طوس و فاطمه اهل بیت در قم.
سرانجام پس از هجرت برادر و تحمل چندین ماه جدایی و فراق، اتفاقات آنگونه رقم خورد تا خواهر نیز رهسپار راه دوست شود. راهی که منزل به منزل طی شد و کاروان به ساوه رسید. حضور مأموران حکومتی مأمون و درگیری میان کاروان مدینه به شهادت 22 نفر از برادران و اهل کاروان و بیمار شدن فاطمه معصومه (علیها السلام) انجامید. [5]
گروهی از شیعیان قم و اشعریون به سرپرستی موسی بن خزرج که از اصحاب حضرت رضا (علیه السلام) بود، به سمت ساوه حرکت کردند و محضر حضرت معصومه (علیها السلام) رسیده و ایشان را در بستر بیماری و شهادت یافتند. حضرت به محض اطلاع از کاروان شیعیان قم، خوشحال شد و به یاد سخن پدر و اخبار جد خود امام صادق (علیه السلام) افتاد. از این رو فرمود: تا قم چقدر فاصله است؟ گفتند: ده فرسخ. فرمود: مرا به قم ببرید. زیرا از پدرم شنیدم که شهر قم مرکز شیعیان ماست. [6]
حضرت معصومه (علیها السلام) در میان استقبال به یادماندنی و با شکوه مردم، در روز یکشنبه 23 ربیع الاول 201 ق وارد قم شد و در مکانی که امروز به «بیت النور» مشهور است، ساکن گردید. [7]
بیت النور مکان عبادت و محل عروج فاطمه (علیها السلام) شد. تأثیر و شدت بیماری به آن حد رسید که بدنش نحیف گردید. از هجران برادر نیز قلبش جریحه دار بود. سرانجام پس از گذشت هفده روز اقامت، در تاریخ دهم ربیع الثانی همان سال در اندوه فراق برادر از دنیا کوچید. [8]
فاطمه معصومه (علیها السلام) همچون فاطمه زهرا (سلام الله علیها) محدثه[9] و شفیعه[10] است و شهیده ولایت. اگر قبر مادرش زهرای مرضیه از نظرها پنهان است، مرقد او مقام و شکوه فاطمی دارد. مرحوم آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی گفته است: «پدرم، چهل شب در حرم حضرت علی (علیه السلام) بیتوته نمود، شبی در حال مکاشفه آن حضرت به پدرم می‌فرماید: سید محمود چه می‌خواهی؟ پدرم عرض می‌کند: زیارت قبر حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را! حضرت می‌فرماید: من نمی‌توانم بر خلاف وصیت ایشان (فاطمه ـ سلام الله علیهاـ ) عمل کنم. پدرم عرض می‌کند: پس من هنگام توسل و زیارت برای او چه کنم؟ حضرت می‌فرماید: خداوند مقام حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را به فاطمه معصومه (علیها السلام) داده است و هر کس می‌خواهد زیارت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را درک کند به زیارت حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) برود. پدرم درباره زیارت حضرت معصومه (علیها السلام) بسیار به من سفارش می‌کرد... اکنون شصت سال است که هر روز نخستین زائر او هستم».[11]
اکنون ما نیز در ایام وفات دختر موسی بن جعفر (علیهما السلام) عرضه می‌داریم: یا فاطمة اشفعی لنا فی الجنة...
ما در کنار دختر موسی نشسته‌ایم
عمریست محو او به تماشا نشسته‌ایم
اینجا کویر داغ و نمکزار شور نیست
ما روبروی پهنه دریا نشسته‌ایم
قم سالهاست با نفسش زنده مانده است
باور کنید پیش مسیحا نشسته‌ایم
بوی مدینه می‌وزد از شهر ما، بیا
ما در جوار حضرت زهرا نشسته‌ایم[12]
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. بحار الانوار، ج 57، ص 216.
2. قال الرضا (علیه السلام): من زار المعصومه بقم کمن زارنی؛ ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35.
3. الکامل فی التاریخ، ج 6، ص 164.
4. عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج 2، ص 628.
5. قیام سادات علوی، ص 160.
6. حضرت معصومه و تاریخچه قم، ص 79.
7. تاریخ قم، ص 213.
8. مراقد المعارف، ج 2، ص 163.
9. ر.ک: مسانید و روایات نقل شده از فاطمه معصومه (سلام الله علیها).
10. امام صادق (علیه السلام): «... فاطمه بنت موسی، تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنة بأجمعهم؛ با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند. (مستدرک الوسائل، ج 10، ص 206).
11. حضرت فاطمه معصومه، فاطمه دوم، ص 173 ـ 174.
12. شعر از: سیدحمدرضا برقعی.
هادی الیاسی
704/ح