رؤیای مادری؛تأخیر در فرزندآوری چه بر سر زندگی زوجین می‌آورد؟

تولد هر فرزند برای هر کسی که طعم شیرین پدر یا مادر شدن را چشیده، مانند یک معجزه است. معجزه‌ای که مانند یک جوانه کم‎کم شکل می‌گیرد و از هیچ، تبدیل به یک انسان کامل می‌شود. فرزندآوری برای بخش قابل توجهی از ایرانی‌ها امروز به یک رؤیا تبدیل شده است؛ ایرانی‌هایی که خودشان تا همین چند دهه پیش، چندین خواهر و برادر داشتند و تجربه داشتن یک خانواده پرجمعیت را چشیده‌اند.

طبق آمارهای اعلام شده از سوی وزارت بهداشت؛ از میان هر پنج زوج ایرانی، یک زوج نابارور است. ناباروری در ایران نسبت به آمار سازمان بهداشت جهانی بالاست، آخرین بررسی دفتر سلامت و جمعیت خانواده وزارت بهداشت نشان می‌دهد؛ حدود سه میلیون زوج نابارور در کشور زندگی می‌کنند که سابقه ناباروری اولیه و ثانویه دارند.بنا بر آمارهای منتشر شده از سوی مسئولان؛ میزان ناباروری در ایران 20.2 درصد است که رقم قابل توجهی است. مضاف بر اینکه هر ساله تعداد 88 هزار نفر به این جمع اضافه می‎شوند.

گفته می‌شود تأخیر در فرزندآوری در کنار بالا رفتن سن، از جمله علل ناباروری زوجین در ایران است. مطالعات نشان می‌دهد عموماً زوجین چهار یا پنج سال فرزندآوری را به تأخیر می‌اندازند. برخی معتقدند این تأخیر عمدتاً جنبه اقتصادی دارد؛ در حالی که نزدیک شدن به زندگی هرکدام از این زوجین می‌تواند اطلاعات شفاف‌تری از این وضعیت به ما ارائه دهد.

باید گفت، در کنار مسئله اقتصاد که امر مهم و تأثیرگذاری است، باید از تأثیر مسائل فرهنگی نیز یاد کرد. مسئله جمعیت برای سیاست‌گذاران ایران امروزه به یکی از مسائل مهم و حیاتی تبدیل شده است. حرکت رو به پیری جامعه این هشدار را می‌دهد که در کنار فراهم کردن مشوق‌های مالی و حمایت از خانواده‌ها در این زمینه، باید کار فرهنگی نیز صورت گیرد.

کتاب «هر روز معجزه تازه‌ای اتفاق می‌افتد»، نوشته زهرا مظاهری از جمله معدود کتاب‌های منتشر شده در این زمینه است که امسال برای اولین‌بار در سی و ششمین دوره نمایشگاه کتاب تهران از سوی انتشارات حماسه یاران عرضه می‌شود. کتاب، تلاش دارد از زاویه جدیدی به موضوع جمعیت نگاه کند و تأثیر تأخیر در فرزندآوری را در خانواده‌ها بررسی کند. قلم مظاهری و انتخاب قالب مناسب، این امکان را به مخاطب می‌دهد که بدون شعارزدگی‌های معمول، روایت 14 زنی را دنبال کند که ناخواسته درگیر پروسه درمان شده و در رؤیای مادر شدن، با مشکلات ریز و درشت متعددی دست و پنجه نرم کرده‌اند.

مظاهری با اشاره به دغدغه نگارش این اثر گفت: مجموعه «جوانه‌ها» به موضوع جمعیت اختصاص دارد که در ذیل مجموعه «روایت‌خانه» با مدیریت بهزاد دانشگر از سوی انتشارات حماسه یاران منتشر می‌شود. در کتاب «هر روز معجزه تازه‌ای اتفاق می‌افتد» که از این مجموعه منتشر شده، تلاش دارد روایت‌ زنانی را ارائه دهد که فرزندآوری خود را به تأخیر انداخته و در پی آن مجبور شده‌اند برای داشتن فرزند، با مشکلات و موانع متعدد دست و پنجه نرم کنند. روایت‎‌ها که در قالب قصه نوشته شده‌اند، داستان زنانی است که یا به طور کلی نعمت مادری را نچشیده‌اند یعنی ناباروری اولیه دارند یا دچار ناباروری ثانویه شده و از فرزند دوم محروم شده‌اند.

او با بیان اینکه تلاش کردم در کتاب «هر روز معجزه تازه‌ای اتفاق می‌افتد» راویت زنان با دیدگاه‌ها و سبک زندگی‌های متفاوت را ارائه کنم، به افزایش تعداد زوجین نابارور اشاره کرد و ادامه داد: این نوع ناباروری خیلی فراگیر شده است، به طوری که هر کدام از ما در میان دوستان یا آشنایان با افرادی مواجه هستیم که به دلایل مختلف فرزندآوری خود را به تأخیر انداختند و حالا برای مادر شدن مجبور به طی کردن پروسه درمان هستند. در این اثر 14 روایت ارائه شده است که روایت اول، به خود من و تجربه‌ای که در این زمینه داشتم، اختصاص دارد.

تولد هر انسان، یک معجزه است

مظاهری اضافه کرد: با آدم‌های مختلفی در این زمینه صحبت کردم. برای بعضی از راویان، پایان این مسیر شیرین بود و برای برخی دردناک و غم‌انگیز. با این حال تلاش کردم در همه روایت‌ها یک چیز پررنگ باشد: امید به ادامه و تلاش برای تحقق این رؤیا. تمام کسانی که در این ماجرا بودند، به این نتیجه رسیده بودند که واقعاً تولد هر انسانی، یک معجزه است و هیچ چیز آن در دست انسان نیست. روایت‌های مشابه هم زیاد بود؛ به همین دلیل 14 روایت انتخاب و تجربیات آنها از این ماجرا ارائه شد.

به نظر می‌رسد با بزرگتر شدن دغدغه‌های اقتصادی، دیگر عوامل موثر در این امر زیر سایه آن قرار گرفته و کمتر به آن پرداخته می‌شود. مظاهری معتقد است علت این مسئله را باید در وجوه اقتصادی و فرهنگی جست‌وجو کرد: عوامل مختلفی باعث شده که زوجین فرزندآوری خود را به تأخیر بیندازند؛ از مشکلات اقتصادی گرفته تا مسائل فرهنگی. مثلاً برخی از افراد می‌خواستند ادامه تحصیل دهند، برخی دیگر می‎‌گفتند دوست داشتند والدین بهتری برای فرزند خود باشند و چون شرایطش را پیش از این نداشتند، فرزندآوری خود را به تأخیر انداختند. اکثر افراد برای مدتی نمی‌خواستند بچه‌دار شوند، اما پس از مدتی که به فکر بچه می‌افتادند، تازه مشکل خود را نشان می‌دهد. خیلی از آدم‌هایی که با آنها صحبت می‌کردم، خود را در این زمینه مقصر می‌دانستند و شماتت می‌کردند که چرا این فرصت را از خودشان گرفته‌اند؟

تأخیر در فرزندآوری چه بر سر زندگی زوجین می‌آورد؟

سبک زندگی متفاوت، مسیر زندگی‌های امروز خانواده‌های ایرانی را تغییر داده است. نویسنده کتاب «هر روز معجزه تازه‌ای اتفاق می‌افتد» با اشاره به این موضوع و با بیان اینکه «سن»، از جمله مشکلات اصلی بر سر راه زوجین برای رسیدن به نتیجه است، افزود: زمانی این مشکل برای عده معدودی از افراد جامعه بود، اما الان دیگر همه ما در میان دوستان و آشنایان، افرادی را می‌شناسیم که با این مشکل مواجهند. با توجه به این کثرت، تلاش کردم از زوایای مختلف به داستان زندگی هرکدام از این شخصیت‌ها نگاه کنم و یک طرفه به قاضی نروم.

مظاهری در ادامه در پاسخ به این پرسش که تأخیر در فرزندآوری چه پیامدهایی برای زنان دارد و آنها با چه استرس‌هایی مواجه می‌شوند، گفت: زوجین در این پروسه با مشکلات مختلفی مواجه هستند، هم پروسه درمان هست و هم قضاوت و نگاه جامعه. اما به نظرم، بیشترین مشکلی که آنها را اذیت می‌کرد، تأثیرات این پروسه بر جسم خانم‌ها بود. چون حتی اگر مشکل از مردان باشد، این زنان هستند که باید بخش قابل توجهی از پروسه درمان را تحمل کنند.

روایتی مردانه از درد ناباروری

او ادامه داد: در زمانی که کتاب را می‌نوشتم، کتاب «سنگی بر گوری» جلال آل احمد را هم می‌خواندم تا ببینم مردان نسبت به این قضیه چه دیدگاهی دارند. جالب بود، جلال هم نسبت به نگاه جامعه در مواجهه با این دست از زوجین گلایه می‌کند. در جایی جلال از اینکه همسرش مجبور است برای انجام پروسه درمان به نزد پزشک مرد برود، اظهار ناراحتی می‌کند و در جای دیگری به نگاه جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید اگر یک جایی بچه‌ای ببینیم و بغلش کنیم، می‌گویند حسرت دارد و اگر دعوایش کنیم، می‌گویند چون بچه ندارند، حوصله ندارند. در واقع نگاه جامعه این بوده که اگر بچه ندارند، نتیجه بی‌هنری آنهاست؛ در حالی که این اتفاق ممکن است برای هر کسی بیفتد و اصلاً کسی در این امر مقصر نیست.

ایران به عنوان یکی از قطب‌های درمان ناباروری در منطقه مطرح است. پیشرفت‌های علم پزشکی در ایران در این حوزه و فعالیت بیش از 120 مرکز درمان ناباروری در کشور، این اطمینان‌خاطر را به بسیاری از زوجین می‌دهد که به تأخیر انداختن فرزندآوری، مشکلی در روند زندگی آنها ایجاد نخواهد کرد. کتاب حاضر، از این منظر، این باور و اطمینان خاطر را با چالش مواجه و سؤالات متعددی را در ذهن مخاطب خود ایجاد می‌کند. مظاهری در این‌باره با اشاره به تجربه خود گفت: در روایت اول که به خودم اختصاص دارد، گفته‌ام که من تا پیش از این ماجرا، باور داشتم که هیچ کاری در این دنیا نشد ندارد و فقط آدم‌ها باید تلاششان را بیشتر کنند. اما وقتی وارد این پروسه شدم، نظرم عوض شد.

به گفته او؛ پیشرفت پزشکی در ایران در زمینه درمان ناباروری همانند کشورهای غربی است و متدهای درمان در کشور به روز است، اما خود پزشکان عنوان می‌کنند که درصد موفقیت در روش‌های درمان ناباروری 30 تا 35 درصد است.

فرزند؛ مزیت دیروز، تردید امروز

یکی از مسائل کمتر پرداخته شده در قضیه جمعیت و فرزندآوری، تأثیر تأخیر در فرزندآوری بر زندگی زوجین است؛ اینکه به دنیا آمدن هر فرزند پس از طی این مسیر پر چالش و سنگلاخی، چه تاثیری بر روابط آنها گذاشته و با توجه به افزایش سن زوجین، چه فشارهایی را بر آنها و فرزند تازه‌متولد شده تحمیل می‌کند. مظاهری بخشی از این قضیه را متوجه امر «تربیت» و نوع نگاه این دسته از والدین به کودک دانست و گفت: تمام آدم‌هایی که با سختی بچه‌دار شدند، یک روحیه هلی کوپتری دارند. من به زندگی خیلی از این آدم‎‌ها دقیق و متوجه شدم که تا زمانی که این‌ها فرزند دوم خود را به دنیا نیاورند، متوجه اشتباهشان نمی‌شوند. این افراد معجزه بودن به دنیا آمدن نوزاد را با گوشت و پوستشان احساس کرده‌اند، به همین دلیل گاه در بحث تربیت بچه‌ها دچار خطاهایی می‌شوند که ناخودآگاه اتفاق می‌افتد. در واقع آنها دوست دارند قدر این بچه را بیشتر بدانند، اما این نوع نگاه آنها را درگیر مسائل تربیتی می‌کند.

«هر روز معجزه تازه‌ای اتفاق می‌افتد» از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش اول روایت‌ها، قصه‌های ناباروری اولیه است از زبان زنانی که زمان قصه‌هایشان همین سال‌هایی است که در آن به سر می‌بریم. سال‌های طلایی اولیه زندگی مشترک، در هر یک از قصه‌ها به دلیلی از دست رفته و صبر یا اهمال یا بهانه‌ها و شرایط مختلف، حسرت عمیقی را بر جان زنی گذاشته که برای مادر شدن حاضر به انجام کارهای سخت شده است.

بخش دوم روایت‌ها، روایت زنانی است که نعمت مادری را قبلاً چشیده‌اند اما به دلایل مختلف، از تکرار این لذت محروم مانده‌اند. شاید زمانی که خدا می‌خواسته، آنها نخواسته‌اند و حالا که با اشتیاق آن را طلب می‌کنند، خدا برایشان نمی‌خواهد. گاهی هم شرایط زندگی، موقعیت نامناسب یا حتی سهل‌انگاری، آنها را از رسیدن به آرزوی داشتن فرزندان بیشتر، بازداشته است. کتاب‌هایی چون «هر روز معجزه تازه‌ای اتفاق می‌افتد» در کنار توجه به یکی از دغدغه‌های زوجین امروز، از منظر جامعه‌شناسی و بررسی سبک زندگی خانواده‌ها نیز قابل تأمل است. اینکه چطور فرزند که در چند دهه قبل به یک مزیت برای خانواده‌ها به حساب می‌آمده است، تولدش برای زوجین امروز با اما و اگر همراه است و گاه برای آمدنش، باید از سد تردیدهای متعدد گذشت.