رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر تبیین کرد؛
تحلیل تطبیقی وفاق ملی؛ از یکسان‌انگاری تا تنوع‌گرایی اجتماعی
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با بررسی سه رویکرد اصلی نسبت به وفاق، از یکسان‌انگاری تا تنوع‌گرایی، به تبیین تفاوت‌های اساسی میان نگرش‌های سنتی و مدرن پرداخت و با نگاهی انتقادی به برخی قرائت‌های انحصارطلبانه، بر ضرورت بازتعریف وفاق ملی بر پایه پذیرش تنوع، عدالت و مشارکت اجتماعی تأکید کرد.
به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، شانزدهمین جلسه از سیزدهمین دوره سلسله کُرسی‌های آزاداندیشی با موضوع «وفاق ملّی؛ پیشران گام دوم انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در آغاز جلسه، حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا با اشاره به اهمیت تبیین روشن و کاربردی از مفهوم وفاق ملی، سه رویکرد «یکسان‌انگارانه»، «تکثرگرایانه» و «تنوع‌گرایانه» را به‌عنوان دیدگاه‌های اصلی موجود در جامعه معرفی کرد.
وی توضیح داد که در دیدگاه یکسان‌انگارانه، جامعه با وجود اختلافات ذاتی، نیازمند محور و مدیریت واحد است. در مقابل، دیدگاه تکثرگرایانه تلاش دارد وفاق را در بستر پذیرش تفاوت‌های قومی، مذهبی و اجتماعی حفظ کند. اما رویکرد سوم، یعنی تنوع‌گرایانه، وفاق را مبتنی بر ارزش‌های دینی و در عین حال با حفظ تنوع فرهنگی و اجتماعی دنبال می‌کند.
استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه در ادامه با اشاره به تفاوت‌های دو دیدگاه کلان سنتی و مدرن در رابطه با وفاق ملی، گفت: در دیدگاه سنتی، که ریشه در تفکر پیشامدرن دارد، وفاق بر پایه‌ی دانایی، فرهنگ مشترک، روایت‌های کلان تاریخی، و نمادهای دینی و ملی شکل می‌گیرد. محور این نگرش، فضیلت، علم، حکمت و حافظه‌ی تاریخی ملت است. از بازسازی اسطوره‌ها و هویت‌های تاریخی تا برجسته‌سازی نمادهای مذهبی مانند مراسم عزاداری، همه و همه در راستای خلق وفاق بر پایه‌ی فرهنگ و سنت بوده است.
وی افزود: در نقطه مقابل، دیدگاه مدرن، وحدت ملی را بر مبنای حقوق انسانی تعریف می‌کند. در این نگرش، شهروندان به‌واسطه‌ی حقوق و تکالیف اجتماعی‌شان در جامعه مشارکت می‌کنند و وحدت، بر پایه‌ی قانون، حق و مسئولیت شکل می‌گیرد نه صرفاً اشتراکات فرهنگی یا دینی. ابزارهایی نظیر رسانه، گفت‌وگوی اجتماعی، آموزش شهروندی و مشارکت سیاسی، جایگزین پیوندهای سنتی شده‌اند. در این دیدگاه، گفت‌وگو و تبادل نظر، مبنای همزیستی است و توزیع عادلانه قدرت و منابع، پایه‌ای برای ایجاد حس تعلق جمعی تلقی می‌شود.
در این نشست همچنین ابعاد تاریخی همبستگی در جوامع سنتی مورد واکاوی قرار گرفت. به‌ویژه به نقش ازدواج‌های بین‌قبیله‌ای در دوران پیامبر اسلام اشاره شد. استاد مهاجرنیا بیان داشت: این ازدواج‌ها نه‌تنها جنبه شخصی، بلکه کارکرد اجتماعی و سیاسی داشته‌اند و در راستای ایجاد اتحاد میان قبایل و جذب آن‌ها به اسلام صورت می‌گرفتند. در تفکر سنتی، تهدیدات خارجی یکی از مهم‌ترین عوامل همگرایی و اتحاد داخلی محسوب می‌شده‌اند. دشمن مشترک، عاملی برای فراخوان به وحدت عمل به‌شمار می‌آمده و در شرایط بحرانی، به‌ویژه در قالب جنگ‌ها و درگیری‌ها، نقشی محوری در بسیج اجتماعی ایفا می‌کرده است.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در ادامه رویکردهای متفاوت موجود در جامعه ایران امروز نسبت به وفاق ملی مورد نقد و بررسی قرار داد و افزود: . برخی جریان‌ها وفاق ملی را بر پایه قرارداد اجتماعی، حقوق شهروندی و پذیرش تکثر فرهنگی تعریف می‌کنند. آنان بر این باورند که جامعه‌ای متنوع با قومیت‌ها، زبان‌ها، اندیشه‌ها و سبک‌های زندگی مختلف، می‌تواند با تکیه بر گفت‌وگو، عقلانیت و برابری حقوقی به وحدت برسد. اما در سوی دیگر، تفکر سنت‌گرای یکسان‌انگارانه قرار دارد که تأکید می‌کند وحدت واقعی تنها در سایه‌ی یک دین، یک حقیقت و یک قرائت ممکن است. از نگاه این جریان، تکثر فرهنگی و دینی عامل تفرقه است و باید به‌جای آن، بر محور "دین واحد، فرهنگ واحد و زبان ملی" تأکید شود.
استاد مهاجرنیا افزود: منتقدان این نگرش بر این باورند که چنین دیدگاهی با اصول مردم‌سالاری، مشارکت آزادانه و همزیستی مسالمت‌آمیز در تضاد است و انسجام ملی را نه‌تنها تقویت نمی‌کند بلکه دچار فرسایش می‌سازد. برخی از نمایندگان این جریان حتی با پخش برنامه‌های محلی، ترویج زبان‌های بومی و تنوع پوشش و آزادی فعالیت‌های حزبی مخالفت کرده‌اند و آزادی را تنها در چارچوب احکام دینی مشروع می‌دانند.
وی درادامه با انتقاد از تفکر یکسان‌انگارانه، آن را عاملی در تضاد با وفاق اجتماعی و تعالیم قرآن کریم دانست. وی تأکید کرد که هویت مشترک به‌معنای مجموعه‌ای از ارزش‌ها، زبان‌ها، رسوم محلی و باورهای متنوع است و تقلیل این تنوع به تنها یک چارچوب خاص، منجر به حذف بخش بزرگی از میراث فرهنگی و اجتماعی کشور می‌شود. وی افزود که این جریان به‌جای ساختن وفاق بر پایه تفاهم و پذیرش تنوع، تنها در مواقع تهدیدات بیرونی، وحدت را فرا می‌خواند و در بلندمدت موجب ایجاد کینه‌های پنهان خواهد شد.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به برخی تلاش‌ها برای تحمیل یک هویت واحد فرهنگی و دینی، این رویکرد را با تعالیم قرآن و مبانی عقلانی ناسازگار دانست. وی تصریح کرد که آیات قرآن نظیر «لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ» و «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» بر انتخاب آزادانه و فضای متکثر اندیشه‌ها تأکید دارند و تحمیل وحدت، موجب پنهان‌شدن اختلافات، بغض‌ها و گسست‌های اجتماعی می‌شود.وی گفت نمی‌توان ادعای وحدت ملی داشت، اما هم‌زمان اصول بنیادین قرآن یعنی آزادی و عدالت را نقض کرد.
در پایان جلسه، استاد مهاجرنیا تأکید کردند که وفاق ملی در جامعه امروز ایران، نیازمند بازتعریفی دقیق و واقع‌گرایانه بر اساس شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موجود است. وفاق پایدار، تنها با پذیرش تنوع، گفت‌وگو، آموزش مدنی، تقویت نهادهای اجتماعی و توزیع عادلانه فرصت‌ها محقق خواهد شد؛ نه با یکسان‌سازی اجباری یا نفی تفاوت‌ها.
ارسال نظرات