نقش فضای مجازی و ابنیه‌های دینی بر آرامش فرهنگی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با توجه به تاریخ اسلام و هجرت پیامبر گرامی اسلام از مکه به مدینه به خوبی می توان به این موضوع پی برد که مسجد به عنوان یک مکان دینی صرف نبود بلکه در آن موضوعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را حل و فصل می کردند پس از گذشت زمان و با ایجاد زیارگاه ها این مکان ها نه تنها مسجد و محل ذکر بود بلکه محلی برای برگزاری موضوعات مهم جامعه هم شد در همین راستا با سرکار خانم سلیمه سایری متخصص مسائل دینی و فرهنگی و استاد حوزه و دانشگاه نشسته ایم که حاصل این گفت و گو در ادامه می آید:

رسا-زیارتگاه ها چگونه می توانند به کانون وحدت میان مذاهب اسلامی تبدیل شوند؟

رسیدن به وحدت اسلامی و پرهیز از اختلاف افکنی در صورتی محقق می شود که پیروی از دستورات دینی و سنت نبوی در جامعه محقق شود.

مسلما مکان های زیارتی، بستری مناسب و معنوی برای ظهور و بروز این امر هستند. زیرا زیارتگاه، در باور مسلمانان مکان امن الهی است که بخاطر وجود ولی، نور الهی در آن جا تجلی پیدا کرده است.

در میان مذاهب اسلامی عموما، فرزندان و نوادگان امام علی(ع) و حضرت فاطمه زهراء(س) به عنوان فرزندان و نوادگان رسول خدا(ص) شناخته شده اند. مرقد این امام زادگان قرن هاست که محل زیارت صاحبان مذاهب مختلف اسلامی و حتی ادیان دیگر است. بسیاری از مذاهب غیر شیعی و حتی مسیحی از برخی امام زادگان درخواست حاجت کرده و می کنند. لذا زیارتگاه آنان فقط مختص ما شیعیان نیست بلکه مکان آرامش و امن برای دیگر متدینان است. 

رسا- تاثیر زیارت بر اقتصاد محلی و فرهنگ عمومی جامعه چیست؟

(مشاغل مرتبط، هنرهای دینی ، گردشگری مذهبی)

در جامعه های دینی و مذهبی، اشیاء و لوازم اطراف ما به واسطه برخی اولیاء قداست پیدا می کنند. سنگ ، پارچه، چوب، درخت و حتی فلزات به تنهایی هیچ قداستی ندارند؛ اما بواسطه وابستگی آنها به صاحب مرقد و مکان زیارتی، قداست پیدا می کنند. این امر، فضای اقتصادی، هنری و گردشگری را برای صاحبان مشاغل مذهبی، هنری و گردشگری مهیا کرده و اقتصاد زیارتی شکل می گیرد که قدرت مالی آنها در برخی شهرها بیش از قدرت مالی دیگر مشاغل است. 

وجود این زیارتگاه ها در شهرهای مختلف، بر ادبیات و فرهنگ ساکنان آن مناطق تاثیر مستقم و غیر مستقیم فراوانی داشته است.

زیارت که به اعتقاد ما دعوتی از طرف یکی از اولیای الهی است، زمینه ای برای توجه انسان به خود و خدای خود، به واسطه یکی از اولیای الهی، است. 

خلوتی که درون را به فطرت بازمی گرداند. لذا این انسان با این تحول، تنها خود را نمی بیند؛ از این رو، در صدد حل مشکلات دیگران و رفع نیازهای آنهاست.

از طرفی، چون بستر تعاملات انسانهاست، زمینه ارتبط گیری فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را نیز ایجاد می کند. از این رو، می تواند بر اقتصاد و فرهنگ عمومی اثرگذار باشد.

رسا- راهکارهای مقابله با بدعت ها و انحرافات در زیارت چیست؟ (نقش علما، رسانه و نهادهای فرهنگی).

زیارتگاه مانند مسجد، محل تبادل علوم و اندیشه ها، روشنگری و تبیین می باشد.

یقینا علما، نهادهای فرهنگی و رسانه، نقش اساسی را باید در این محل های مقدس ایفا کنند.

مسلما عالم دینی که تخصص در معارف الهی دارد. علاوه بر تاثیرگذاری معنوی و عملی باید از جهت علمی نیز پاسخ گوی نیاز جامعه باشد. لذا پناه بردن شخص به زیارتگاه، که بدنبال یک نیاز و درخواست است، در درجه اول باید توسط کسانی که خود ساخته و آگاه به روانشناسی دینی زیارت و زائرند، مورد استقبال قرار گیرند. اگر عالمان آگاه در این وظیفه اولیه خود، کوتاهی کنند، بدون تردید افراد سود جو جای آنها را پر می کنند و از این طریق بدعت ها و انحرفات وارد، فضای مقدس زیارت و زیارتگاه ها می شود. 

نهادهای فرهنگی (که به نظر بنده، خود زیارت گاه یک نهاد فرهنگی است) باید برنامه های جذاب و فضاهای خاصی را اختصاص به امور مشاوره، پاسخگویی به شبهات و تبیین عقاید داشته باشند. بعبارت دیگر، زیارتگاه ها باید برای زائران بسته فرهنگی داشته باشند. البته امور فوق باید توسط افراد متخصص علمی و عملی هدایت شود.

رسانه در جامعه امروز حرف اول و آخر را می زند که اگر خوب عمل کند، خصوصا در این مکان های مقدس، می توانند تحول شگرف انسانی و اجتماعی را بدنبال داشته و بدعت ها و انحراف ها را خنثی نمایند وفضای تبلیغی وسیعی رادربرابرهجمه های دشمنان هدایت کند.

رسا- آیا فضای مجازی توانسته معنای زیارت را تغییر دهد؟ آیا این تغییرات مثبت بوده یا منفی؟

بله اثر گذار بوده و هست، هم مثبت و هم منفی.

بعضی اشخاص را دور و بعضی را نزدیک کرده است. ایجاد این تحول که البته باید مثبت باشد نه منفی، همچنین باید ابعاد منفی را کم رنگ کند. این مهم با برگزاری برنامه های دقیق و جذاب  همراه جاذبه های هنری، کاملا قابل دسترسی است. البته باید طراحی و برنامه ریزی بر اساس مخاطبین مختلف باشد، که متاسفانه ما شاهد نقص در این مورد هستیم.

اکنون فضای مجازی، خود یک فضای حقیقی است، انسان امروز چنان با این فضا مانوس شده است که فضاهای دیگر را تحت شعاع خود قرار داده است. همانطور که در پاسخ به سوال قبل عرض شد. اگر فضای مجازی بدست عالمان آگاه و یا توسط آنها سامان دهی شود، قدرت معنوی زیارت و زیارتگاه را تقویت کرده و انسان های مشتاق را به آرامش درونی موجود در این مکان ها هدایت می کند. بر عکس اگر عالمان و اندیشمندان فضای مجازی دینی و مذهبی، کوتاهی یا بی سلیقگی نمایند، کاملا واضح است که افراد دیگر برای مقاصد دیگر جای آنها را پر خواهند کرد.

رسا- چگونه می توان از زیارت به عنوان ابزاری برای کاهش آسیب های اجتماعی، استفاده کرد؟

همانطور که عرض شد، هر مکان زیارتی، محل امن الهی است. خانه ای از خانه های خداوند متعال که هر انسانی برای پر کردن خلاء های درونی، حل تلاطم های فردی، خانوادگی و اجتماعی، به آنجا پناه می برد. لذا وقتی ارتباط بین زائر و مزور ایجاد می شود، گویی انسان با رسیدن به آن معرفت، در زدودن غم و اندوه نقش خود را ناچیز می بیند و با رسیدن به عظمت الهی خود را برای ادامه زندگی به رنگ خدا، مهیا می کند.

دنیا محل تضارب آراء و تقابل آراء و ابراز خودکامگی ها، بهره کشی های فردی، اجتماعی ، اقتصادی، جنسی و فرهنگی است. این معضلات در تمام دوران ها وجود داشته و دارد. نمی توان دنیا را از این انحرافات و مشکلات کاملا پاک کرد. بنابراین ، انسان ها برای نجات از این ذلت ها و ضلالت ها باید مکانی داشته باشند. زیارتگاه ها در تمام دنیا، بهترین و ایمن ترین مکان ها برای پاک شدن، پاک بودن و پاک ماندن هستند. انسان مذهبی و غیر مذهبی در این مکان ها احساس امنیت می کند، امنیت از آسیب های اجتماعی و غیر اجتماعی. این امنیت توسط کارشناسان، عالمان، روانشناسان دینی، در این مکان ها سامان دهی می شود. کنش این متخصصان ، فضایی را برای زائر مهیا می کنند که وی در این مکان ها احساس امنیت کند. گاهی شخصی که به این مکان ها پناه می آورد، از تمام مکان ها دیگر، حتی محیط خانواده گریزان شده است، این مکان ها می تواند مکان امنی برای پناهنده باشد و او را به ساحل آرامش درونی نزدیک نماید.

رسا- نقش هیئت های مذهبی و راهپیمائی های زیارتی در تقویت روحیه جمعی چیست؟

این زیارت های دسته جمعی و راهپیمائی های زیارتی، نقش کلیدی و اساسی در تقویت فضای معنوی و حرکت درونی به سمت ملکوت الهی را ایفا می نماید. در واقع، نقطه شروع اتصال و وصول، نقطه جاری شدن  عشق الهی است. یکی از بهترین تجلیات این نوع زیارت ، پیاده روی اربعین، همچنین ایام میلاد پر برکت امام زمان(عج) است.

روایات زیادی در مورد زیارت های جمعی ، دعاهای جمعی در کتابهای حدیثی ما وجود دارد . اگر جمعی برای دعا و زیارت حرکت نمایند و بخشی از این جمع نقطه اتصال به ملکوت را مهیا نمایند، تمام آن جمع از آن نقطه، می توانند دریافت کننده فیض الهی باشند.   

رسا- چگونه می‌توان زیارت را برای نسل جوان جذاب‌تر و معنادارتر کرد؟

یکی از راه های جذب جوانان پیوند معنا دار میان تکنولوژی و معنویت است. جهان دیجیتال، جهان جذابی است که وقتی با معنویت پیوند می یابد، فلسفه ساز است. نوع نگاه به زیارت را تغییر می دهد. نگاه جمعی به زیارت را افزایش می دهد. تجارب زیارت را همگانی می نماید. این امور همه نیازمند برنامه ریزی دقیقی است که اگر بخوبی ساماندهی شود، جذابیت بسیار زیادی برای همه انسان ها بخصوص جوانان خواهد داشت.

رسا- آیا زیارت می‌تواند به گفت‌وگوی بین‌ مذاهب کم‌ کند؟ چگونه؟

همانطور که در سوالات فوق عرض شد، پیامبران ، امامان ، فرزندان و نوادگان آن بزرگواران همیشه مورد احترام تمام مذاهب هستند. هر مذهبی با هر گرایشی لاجرم خود را به برخی یا حداقل یکی از این بزرگواران، منسوب می کند. این نسبت دادن ها، همگرایی میان مذاهب را طلب می نماید. زیرا تمام این بزرگواران در اصول دینی و مذهبی اشتراک دارند. این اصول می توانند عامل پیوند میان مذاهب مختلف و حتی ادیان مختلف باشند. در اسلام تمام پیامبران مورد احترام هستند و آیات قرآن هیچ فرقی میان آنها قائل نیست ، لذا اگر مومنین به آنها اختلافی دارند نشان دهنده دوری از این بزرگان است. بنابراین، باید بر اشتراکات تاکید و آنها را بروز رسانی کرد؛ و اختلافات را برطرف کرد. مسئولین زیارتگاها نباید دیدگاه های  خود را بر زیارت و مزار تحمیل نمایند، خواسته های آنها باید همسو با خواسته های پیامبران ، امامان و امامزادگان باشد. اگر چنین شود، نگاه به زائر و گردشگری زیارت توسعه پیدا می کند و فن آوری و تکنولوژی و دیجیتال و فضای مجازی، خود را به فضای حقیقی تطبیق می دهد و می تواند بعنوان یک فضای حقیقی دیجیتال در مهندسی زیارت نقش آفرینی نمایند.