غدیر؛ بزرگ­راهی برای وحدت مسلمانان

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، واقعه غدیر در 18 ذی‌الحجه سال دهم هجری در مکانی به نام غدیر خم رخ داد. پیامبر اکرم (ص) در بازگشت از حج، در میان جمعیتی عظیم، حضرت علی (ع) را به عنوان جانشین پس از خود معرفی و با جمله "من کنتُ مولاهُ فهذا علیٌّ مولاهُ" ایشان را به عنوان "مولای امت" معرفی کردند.

غدیر، واقعه‌ای بی‌بدیل در تاریخ اسلام، دارای ابعاد و لایه‌های متعددی است که هر کدام دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر این رویداد سرنوشت‌ساز می‌گشاید. در این میان، می‌توان به دو بعد برجسته در نگاه به غدیر اشاره کرد:

1. ژرفای شیعی:

از منظر شیعه، غدیر تجلی‌گاه ابلاغ پیام الهی توسط پیامبر اکرم(ص) و تعیین جانشین ایشان، حضرت علی(ع)، است. این واقعه، ریشه در مبانی اعتقادی شیعه و در امتداد آموزه‌های امامت و ولایت دارد. در طول تاریخ، اندیشمندان و علمای شیعه، با نگارش کتب و رسائل متعدد، به تبیین این بعد از غدیر پرداخته‌اند و گنجینه‌ای گرانقدر از معارف شیعی را به یادگار گذاشته‌اند.

2. وحدت‌آفرینی:

غدیر صرفاً منحصر به بعد ژرفای شیعی آن نیست، بلکه پیامی فراتر از مذهب را با خود به همراه دارد. این واقعه، ندای وحدت برای همبستگی تمامی مسلمانان، فارغ از هرگونه گرایش مذهبی است. غدیر، مسلمانان را در مسیر رسیدن به اسلام ناب محمدی(ص) گرد هم می‌آورد و زمینه‌ساز انسجام و اتحاد در برابر چالش‌های دنیای امروز می‌شود.

نقش وحدت‌آفرین غدیر، امری انتزاعی و تحمیلی نیست، بلکه ریشه در عناصر ذاتی این واقعه‌ی عظیم دارد. نگاهی عمیق به غدیر، گویای حضور عناصری متعدد و تأثیرگذار در مسیر ایجاد وحدت و همبستگی بین مسلمانان است. در این راستا، می‌توان به چهار عنصر کلیدی در واقعه غدیر اشاره کرد که هر کدام به مثابه‌ی رکن محکمی در بنای وحدت اسلامی ایفای نقش می‌کنند.

1. اصالت واقعه

واقعة غدیر خم از لحاظ تاریخی، واقعه‌ای مسلم و مورد تأیید اکثریت قریب به اتفاق مورخان اسلام، اعم از شیعه و سنی است. شواهد و دلایل متعددی بر صحت و اصالت این واقعه وجود دارد، از جمله: روایات متعدد از پیامبر اکرم (ص) و اصحاب ایشان در مورد این واقعه در منابع فریقین که به تواتر می­رسد و از نظر علم رجال صحت آن را اثبات می‌کند. همچنین بسیاری از بزرگان اهل سنت، از جمله احمد بن حنبل، بخاری و ترمذی، واقعه غدیر را تأیید کرده‌اند. نکته مهم دیگر اینکه شواهد تاریخی متعددی نیز بر وقوع این واقعه وجود دارد، از جمله حضور جمع کثیری در غدیر خم. همه این ملاحظات ما را به این نتیجه می­رساند وقوع غدیر موضوعی غیر قابل انکار در تاریخ اسلام تبدیل شده است و کسی نمی‌تواند آن را ساخته و پرداخته ذهن مذهب یا گروه خاصی معرفی کند.

2. فرمان الهی

غدیر برآمده از فرمان خداوند به پیامبر اسلام (ص)  است. این فرمان الهی در قرآن به عنوان کتاب مقدس همه مسلمانان و از عوامل مهم وحدت ایشان نمود پیدا می­کند. خداوند در قران کریم خطاب به پیامبر اکرم می­فرماید: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ؛ اى پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ كن؛ و اگر نكنى پيامش را نرسانده‌اى». در کنار اجماع مفسران شیعه بر ارتباط مستقیم تنزیلی میان این آیه و واقعه غدیر، مفسران نامداری از اهل سنت نیز به این ارتباط مستقیم اذعان دارند. طبری، فخر رازی و قرطبی از جمله این مفسران هستند. مرحوم علامه امینی در کتاب الغدیر نام سی نفر از دانشمندان اهل سنت را آورده است که معتقدند این آیه با بحث ابلاغ ولایت امام علی بن ابی‌ طالب (ع)  در روز 18 ذی حجه سال دهم هجرت مرتبط است.

3. ابلاغ نبوی

ابلاغ فرمان الهی توسط رسول اکرم (ص) دیگر عنصر وحدت­آفرین واقعه غدیر است. در حقیقت، غدیر در کنار اینکه منبعث از فرمان خداوند است، توسط کسی به مسلمانان ابلاغ شد که از نظر مسلمانان معصوم بوده و در گفتار و رفتار اسوه می­باشد و از این جهت شخصیتی وحدت­آفرین در میان فرق مختلف اسلامی تلقی می‌شود. از همین جهت باید گفت که غدیر  در مقام ابلاغ نیز وحدت آفرین است.

4. شخصیت امام علی (ع)

امام علی (ع) به عنوان الگوی عدالت، تقوا و علم در جهان اسلام شناخته شده‌اند و شخصیت ایشان نقشی کلیدی در ایجاد وحدت و همبستگی بین مسلمانان دارد. آیت­الله خامنه­ای در این باره می­فرماید: «امیرالمؤمنین (ع) شخصیتی است که همه‌ی فرق اسلامی درباره‌ی عظمت او، درباره‌ی خصوصیات او و درباره‌ی شأن و منزلت والای او در اسلام، با یکدیگر اتفاق نظر دارند. لذا به جرأت می توان گفت که علی‌بن‌ابی­طالب (ع)، می­تواند نقطه‌ی اشتراک و همبستگی میان فِرق اسلامی قرار بگیرد. امیرالمؤمنین (ع) ملتقی و محل اشتراک فرقه‌های اسلامی است و می­تواند منبعی برای و حدت بین مسلمین به حساب بیاید». تأکید چندباره پیامبر (ص) بر شخصیت ممتاز امام علی (ع) نشان­گر این است که رسول گرامی اسلامی (ص) با تأکید قصد داشتند یک نمونه کامل از انسان تراز اسلام ارائه نماید که این پتانسل را دارد برای همه مسلمانان به عنوان یک الگوی کامل جاودانه بماند. الگویی که پیوند میان او و مسلمان­ها باید تا ابد به عنوان یک رابطه فکری، اعتقادی و عاطفی باقی بماند.

به عنوان سخن پایانی، غدیر، نه تنها میراثی شیعی، بلکه گوهر تابناک تاریخ اسلام و ندای وحدت برای تمامی مسلمانان است. این واقعه‌ی عظیم، که ریشه در فرمان الهی و ابلاغ نبوی دارد، فراتر از هرگونه گرایش مذهبی، فریادی رسا برای انسجام و همبستگی را به گوش امت اسلام می‌رساند. غدیر، تنها یک روز در تاریخ نیست، بلکه نمادی از عدالت، جانشینی و تداوم مسیر اسلام ناب محمدی(ص) است. در این روز سرنوشت‌ساز، پیامبر(ص) با معرفی جانشین خویش، حضرت علی(ع)، نقشه راه آینده‌ی امت را ترسیم و از گمراهی و انحراف مسلمانان جلوگیری کردند. غدیر، متعلق به همه کسانی است که دل در گرو سعادت و رستگاری بشریت دارند. پیام صلح و عدالت این واقعه، مرزهای تفرقه را درهم می‌شکند و ندای وحدت و همدلی را سر می‌دهد. بیاییم با درک عمیق ابعاد این واقعه‌ی مبارک، غدیر را به مثابه‌ی نقطه عطفی در تاریخ اسلام، فرصتی برای بازگشت به مسیر حق و وحدت حقیقی امت، و تجدید پیمانی با آرمان‌های والای اسلام ناب محمدی(ص) بدانیم. غدیر، نه صرفاً یک مناسبت مذهبی، بلکه فریادی رسا برای احیای هویت اسلامی و انسجام در برابر چالش‌های دنیای امروز است.

رضا ادبی فیروزجائی