گزارشی از نشست «برنامه درسی در نظام آموزش پژوهش محور»

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام مجتبی زارعی در نشست علمی «برنامه درسی در نظام آموزش پژوهش محور» که در سالن جلسات مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه برگزار شد، با اشاره به روایت «قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ طَلَبُ اَلْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ أَلاَ وَ إِنَّ اَللَّهَ یُحِبُّ بُغَاةَ اَلْعِلْمِ» اظهار کرد: این روایت توسط مرحوم شیخ کلینی در کتاب کافی نقل شده است، مطرح کرد: هدف از برگزاری این جلسه این است که بررسی، مطالعه، نقد و تفکر بیش‌تر آموزش پژوهش محور است.

این پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه این موضوع می‌تواند در برنامه‌های تعلیم و تربیتی حوزه علمیه تاثیرگذار باشد، عنوان کرد: برخی مفاهیم اگر به صورت دقیق مدنظر قرار نگیرد موجب می‌شود، برداشت‌ها متفاوت باشد.

وی با اشاره به مفهوم آموزش، خاطرنشان کرد: مفهوم آموزش با همان تعریف معروف در محیط برنامه‌ریزی درسی است، چراکه این تعریف قابل قبول است، اگرچه مبتنی بر دیدگاه‌های روانشناسی امروز است لیکن دیدگاه‌های مختلف در آن توافق دارند.

حجت الاسلام زارعی با بیان اینکه این معنا بر اساس مبانی معرفت شناختی و نقدشناسی فلسفی، کلامی و معرفتی اسلامی است، تصریح کرد: فعالیت‌هایی که معلم به نیت آسان‌سازی یادگیری در یادگیرندگان به تنهایی یا به کمک مواد آموزشی انجام می‌دهد، آموزش می‌گویند.

وی ادامه داد: به تعبیر دیگر آموزش به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که با هدف آسان‌سازی یادگیری توسط آموزگار ارائه می‌شود و کنش متقابلی میان آموزگار و یادگیرنده جریان پیدا می‌کند.

این استاد حوزه با اشاره به اینکه مفهوم دیگر پژوهش است، یادآور شد: برای پژوهش تعابیر متعددی وجود دارد، ولی تمرکز اصلی بر این است که پژوهش تلاشی علمی یا معرفتی با فرآیند نظام‌مند و البته همراه با نوآوری است.

وی با بیان اینکه تعاریف صفر و صدی برای پژوهش داریم، ابراز کرد: برخی معتقد هستند هر فعالیت علمی روش محور پژوهش است و برخی دیگر اعتقاد دارند که پژوهش فرآیند تولید دانش است.

حجت الاسلام زارعی اضافه کرد: منظور ما از آموزش پژوهش محور این است که در مخاطب توانمندی‌های پژوهش‌گری ایجاد و تقویت شود و بتواند پس از اتمام دوره‌های آموزشی این توانمندی را به پژوهش تبدیل کند.

وی با اشاره به اینکه منظور از تربیت و پرورش زمینه‌سازی برای شکوفاسازی استعدادها در راستای هدف نهایی است، بیان کرد: اگر زمینه‌سازی کنیم کسی که استعداد رشد دارد به فعلیت برسد فرآیند تربیت طی شده است.

این پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه اگر استعدادها به صورت هماهنگ رشد نکند تربیت مثبت شکل نمی‌گیرد، اظهار داشت: در تربیت مدنظر ما تمام عرصه‌های انسان است.

در عرصه مهارت‌های پژوهشی دارای کاستی‌هایی هستیم

وی با اشاره به اینکه در عرصه مهارت‌های پژوهشی دارای کاستی‌هایی هستیم، مطرح کرد: یکی از نقطه ضعف‌ها در عرصه پژوهش پژوهی و مطالعات آموزشی کم توجهی به دارایی‌های علمی است.

حجت الاسلام زارعی با بیان اینکه برخی علوم ما مشتمل بر فنون است، عنوان کرد: در انسان ملکات علمی محض و علمی عملی داریم که مهارت و فن جزو گروه دوم هستند.

وی با اشاره به اینکه در مواردی از ملکات به شدت علم تعبیر شده است، خاطرنشان کرد: این موضوع به این معنا است که اگر یک علم در انسان تقویت شود به ملکه تبدیل می‌شود.

این استاد حوزه افزود: در آموزش پژوهش محور بدون ترکیب اتحادی میان دانش مورد نظر و مهارت‌هایی که باید در نفس فراگیر تحقق پیدا کند، راه دیگری نداریم.

وی با بیان اینکه روح انسان توانمدی‌هایی دارد، تصریح کرد: روح انسان استعداد این را دارد که دارای برخی توانمندی‌ها باشد.

حجت الاسلام زارعی با اشاره به اینکه یکی از موضوعات بسیار مهم این است که آموزش پژوهش محور را تربیت انسان می‌دانیم، یادآور شد: این موضوع اصل ایجاد و تقویت توانمندی‌های ذهنی در فراگیر مانند قدرت تحلیل، تطبیق مفاهیم بر مصادیق، تطبیق قواعد بر صغریات، تجرید، نقد و ... است.

وی با بیان اینکه بالاترین مصداق پژوهش، تولید است، ابراز کرد: به دلیل ضرورت تربیت در این مسیر نمی‌توانیم پژوهش را از روز نخست آغاز کنیم، البته برخی از نخبگان وجود دارند که 100 گام را در دو گام بر می‌دارند.

این پژوهشگر حوزوی با اشاره به اینکه نیازسنجی آموزشی به لحاظ اهداف، کارکردها، توانمندی‌های مخاطبین و ... ضروری است، بیان کرد: در عرصه آموزش پژوهش محور نیازسنجی که خود یک پژوهش است باید صورت بگیرد.

وی با بیان اینکه یکی از اصول مهم در آموزش، آموزش کرانه‌های علم است، اظهار داشت: آخرین دستاوردهای علمی که مورد توافق صورت گرفته است را باید به فراگیر آموزش دهیم.

حجت الاسلام زارعی اضافه کرد: اگر برنامه‌ریزی بر اساس نیازسنجی پژوهشی شکل بگیرد، در پایان‌نامه‌ها دستاوردهای بیش‌تری خواهیم داشت.

وی با اشاره به اینکه توجه کردن به دانش‌هایی با جنبه‌های روشی مانند دانش منطق جزو اصول دیگر آموزش پژوهش محور است، مطرح کرد: این موضوع یک اصل بسیار مهمی است که باید به آن توجه شود.

این استاد حوزه با بیان اینکه هر برنامه‌ای باید دارای اهدافی باشد، عنوان کرد: در آموزش پژوهش محور اهدافی ازجمله ایجاد یا تقویت بینش و نحوه نگاه به حقیقت علم و پژوهش، خلوص، اخلاق پژوهش‌گری، صدق، نقد منصفانه، جهاد علمی و ... وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه دانش و حقیقت علم گوهری است که تا به آن به عنوان گوهر نگاه نشود حرکت مستقیمی نخواهیم داشت، خاطرنشان کرد: علم را برای خدمت به دنیا دیدن نه تنها ارزش نیست بلکه از نظر علمی نیز دچار اشکال است.

حجت الاسلام زارعی با بیان اینکه نوع نگاه به پژوهش بسیار مهم است، تصریح کرد: اگر پژوهش را تنها تحقیق در نظرات علمی گذشتگان بدانیم علم ایجاد نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه اگر نگاه ما به قله‌های علمی باشد، رشد محقق می‌شود، یادآور شد: این تفاوت نگاه در عرصه تربیت پژوهشگر بسیار تأثیرگذار است.

این پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه تعلم و نهادینه‌سازی علوم و دانش‌های مورد نظر از دیگر اهداف آموزش پژوهش محور است، ابراز کرد: غالبا در علومی که آموزش می‌دهیم روش‌های علمی را آموزش نمی‌دهیم.

وی با اشاره به اینکه عدم آموزش روش موجب شده است تا مجتهد به سختی تربیت شود، بیان کرد: تعلیم و نهادینه‌سازی ملکات پژوهشی دیگر هدف آموزش پژوهش محور است.

در برنامه درسی آموزش پژوهش محور به دنبال الگوی مشخصی هستیم

در ادامه نیز حجت الاسلام ابوالفضل هادی‌منش مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه نیز با اشاره به اینکه متن ارائه شده ارزشمند، مفید و مومنانه بود، اظهار کرد: جریانی که مورد بیان قرار گرفته است بیش‌تر مبتنی بر امر پژوهش است.

وی با بیان اینکه در برنامه درسی آموزش پژوهش محور به دنبال الگوی مشخصی هستیم، مطرح کرد: بیش از یک دهه است که برای این موضوع اقداماتی انجام شده است ولی نوع آموزش‌ها، سطح آموزش‌ها و مقاطع آموزشی متفاوت است.

مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه آموزش پژوهش محور یک روند است که نیازمند الگو و برنامه است، عنوان کرد: بیان ضرورت‌ها در عرصه آموزش‌های پژوهش محور ارزشمند است.

وی با بیان اینکه باید مشخص شود در آموزش‌های پژوهش محور اولویت با آموزش است یا پژوهش، خاطرنشان کرد: القای ملکات اخلاقی در عرصه‌های مختلف زندگی انسان حتی در تولید و صنعت نیز موثر است.

حجت الاسلام هادی‌منش با اشاره به موضوع نشست، تصریح کرد: برخی نکات دیگر از جمله برنامه درسی که موضوع این نشست است باید در این امر, محور قرار گیرد تا این مهم به صورت کامل انجام شود.

مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه آموزش پژوهش محور نیز جزو سنت های اصیل حوزه های علمیه بوده است، بیان کرد: حوزه های معظم علمیه، سنت های عالی هزارساله ای دارد که ما باید بر حفظ و گسترش آن با برنامه ریزی های شفاف و موثر اقدام کنیم.

وی با بیان اینکه در فرآیند آموزش، مهمترین مؤلفه ها و ارکان عبارت از برنامه ریزی تحصیلی، استاد، طلبه و متن درسی است، ابراز کرد: در آموزش پژوهش محور، نقش فعال و کلیدی استاد بسیار حائز اهمیت و دارای اولویت است.

وی با بیان اینکه آثار متقدمین ما در حوزه های علمیه دربردازنده روش ها و ایده های مطلوب و راقی هست ادامه داد: در آثار علمای صالح و حوزه های علمیه اثری مانند منیه المرید مرحوم شهید ثانی(ره) دارای عالی ترین مضامین و حتی الگوهای آموزشی و تحصیلی است که باید مورد بهره برداری قرار گیرد.

در اصطلاحات ذوب شده‌ایم

سپس حجت الاسلام فرهاد عباسی مسئول دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه نیز با اشاره به اینکه ارائه معطوف به مفاهیم، اصول و اخلاق بود، اظهار کرد: در این جلسات مقدمات مطرح شد و به موضوع برنامه درسی نرسیدیم.

وی با بیان اینکه در برخی از مفاهیم نقدهایی وجود دارد، مطرح کرد: تعریف پژوهش، محتوای درسی و ... می‌تواند بسیار دقیق‌تر شود.

مسئول دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه در اصطلاحات آموزش و پرورشی ذوب شده‌ایم، عنوان کرد: در نتیجه‌گیری برخی از مباحث نیازمند نگاه مبنایی‌تر هستیم.

وی با بیان اینکه باید بررسی شود که متن محور بودن خوب است یا بد، خاطرنشان کرد: در تعریف آموزش پژوهش محور سه برداشت وجود دارد که باید به صورت دقیق‌تر عنوان شود.