تثبیت ایران در مدار LEO با سومین پرتاب موفق «قاصد و نور»

 برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران از اواخر دهه ۱۳۸۰ شمسی وارد فاز جدی و عملیاتی شد و ارسال چندین ماهواره تله متری و ساده، گام اول کشورمان برای رسیدن به فضای بیرون از جو بود که روندی معمول و استاندارد برای توسعه توان فضایی در تقریبا تمام کشورهای صاحب فناوری در این بخش محسوب می شود.

دهه ۹۰ شمسی اما دوران رکود و تعطیلی برای برنامه بومی فضایی ایران بود. بهم ریختن و تغییرات چندین مرحله ساختار نهادهای مسئول در حوزه فضایی، پرتاب های محدود و ناموفق و عدم همکاری و حمایت از دانشمندان و نخبگان فضایی توسط مسئولان اجرایی، از جمله مواردی بود که عمدتا با ریشه های سیاسی، این توانمندی مهم کشور را سرکوب کرد.

سپاه با نور وارد می شود

در اواخر دهه ۹۰ شمسی، نیروی هوافضای سپاه تغییری مهم در وضعیت برنامه فضایی کشور را در دستور کار قرار داد و در تاریخ ۳ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹، ماهواره نور ۱ به وسیله ماهواره بر قاصد به مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین ارسال شد. از نور ۱ به عنوان اولین ماهواره نظامی ایران یاد می شود و صرف پرتاب موفق و وارد شدن به مدار این ماهواره هم یک گام مهم بعد از تقریبا یک دهه ناکامی فضایی کشور بود.

توییت ژنرال ریموند درباره ماهواره نور ۱ ایران و تمسخر این دستاورد

در آن زمان ژنرال جان ریموند فرمانده نیروی فضایی آمریکا، به تمسخر این ماهواره پرداخت و پس از اجبار به تایید وارد شدن نور ۱ به فضا، گفت که این ماهواره تحت رصد نیروی فضایی آمریکا قرار داشته و از نوع ماهواره های مکعبی کوچک است. وی برای تحقیر این دستاورد مهم کشورمان، اعلام کرد ماهواره نور ۱ صرفا یک دوربین در مدار زمین است که به دور آن می چرخد و بعید است که توانایی اطلاعاتی برای ایران به وجود بیاورد. البته صرفا کمی زمان نیاز بود تا مشخص شود که توان واقعی ایران در این زمینه چیست.

پرتاب نور ۲ در ۱۴۰۰ و شوک اطلاعاتی در ۱۴۰۱

اما روز سه شنبه ۱۷ اسفند ماه سال ۱۴۰۰ بود که سپاه این بار در روزهای پایان یک سال بسیار پر کار در حوزه پرتاب های موشکی، با پرتاب موفق ماهواره نور ۲ باز هم با ماهواره‌بر قاصد و این بار در مدار ۵۰۰ کیلومتری، یک پرتاب موفق دیگر را به حساب جمهوری اسلامی ایران ثبت کرد. قرار گرفتن موفق این ماهواره در مدار زمین نیز هم توسط منابع داخلی و خارجی تایید و در عین حال دوباره بر ماموریت شناسایی ماهواره نور ۲ نیز تاکید شد.

اما در اوایل اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ یعنی حدودا ۴۵ روز پس از پرتاب دومین ماهواره موفق سپاه پاسداران، برای اولین بار تصاویری از این موفقیت بزرگ فنی و اطلاعاتی منتشر شد. ابتدا وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در صفحه شخصی خود در اینستاگرام برای نخستین بار تصاویری که توسط ماهواره بومی نور ۲ نیروی هوافضای سپاه تهیه شده را منتشر کرد که از دو نقطه در کشورمان (مرودشت در استان فارس و خورموج در استان بوشهر) تهیه شده بود. هرچند که کیفیت انتشار این تصویر توسط این عضو دولت، می توانست واضح تر باشد تا باعث خوشحالی بیشتر علاقمندان به دستاوردهای دفاعی کشورمان شود. در مرحله بعدی نیز تصاویری با کیفیت تر از محل ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در بحرین منتشر شد که شوک بزرگی به سیستم اطلاعاتی و براوردهای فرماندهان آمریکایی از توانمندی های فضایی سپاه بود.

نور ۲ که کلیه مراحل طراحی و تولید آن در نیروی هوافضای سپاه انجام شده بود، در کنار ماموریت عکس‌برداری، ماموریت‌های دیگری از قبیل جمع‌آوری اطلاعات و سیگنال نیز داشته و دارد. پس از انتشار این تصاویر، یکی از نکات مطرح شده پیرامون دقت تفکیک تصاویر این ماهواره بومی بود که به اشتباه در برخی منابع با استناد به تصاویر منتشره، این دقت ۳۰ متر عنوان شده بود اما تصاویر با کیفیتی که از این ماهواره منتشر شد، نشان می‌داد کیفیت تصاویر این ماهواره به مراتب بیشتر از این عدد بوده است.

چرا تصاویر ماهواره ای بومی یک نیاز مهم برای نیروهای مسلح است؟

در بحث تصاویر ماهواره ای باید گفت که امروز این قابلیت، یک نیاز مهم نه فقط در بحث های اطلاعاتی، نظامی و امنیتی و حتی در بحث های غیر نظامی مثل کشاورزی و رصد تغییرات محیطی و... و. غیره است. کشور ما مشخصا سالهاست که در موارد بسیار ساده تر تحت شدیدترین تحریم ها بوده و خریدن چنین تصاویری خصوصا با کیفیت بالا و به صورت ویژه از نقاط خاص، برای ایران غیرممکن است. فرض کنیم به دلیل شیطنت ها و اقدامات مشکوک یگانهای مختلف فرامنطقه ای، نیروهای مسلح کشورمان نیاز دارند به صورت ۲۴ ساعته و هر روز حداقل یک بار، وضعیت پایگاه نظامی آمریکا در یک کشور خاص را بررسی کنند. قطعا وقتی به سراغ فروشنده های تجاری تصاویر ماهواره ای بروید، که عمدتا هم غربی هستند، یا با در بسته برخورد کرده یا امکان دستکاری ها و دادن اطلاعات غلط نیز کاملا متصور است.

تصویر تهیه شده توسط ماهواره نور ۲ از پایگاه آمریکا در بحرین - محل استقرار شناورهای بزرگ و مخازن سوخت به خوبی قابل رویت هستند

البته تمام این شرایط مربوط به زمان صلح است و در زمانه ای که امکان تهدید عملی وجود داشته باشد ( نمونه آن از دوره جنگ تحمیلی تا ماجرای حمله به پایگاه عین الاسد قابل رصد است)، قطعا همان برخی دسترسی های محدود نیز بیشتر کنترل شده و قطع می شود. با این مقدمه از اهمیت تصاویر ماهواره ای، باید نگاهی مجدد به حرکت سپاه با نور ۱، ۲ و ۳ داشته باشیم. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای اولین بار با مدارکی غیر قابل کتمان ثابت کرد که توانایی تصویربرداری از فضا در ایران عملیاتی شده و به قول کارشناسان امر، چشم ایران در فضا باز شده است.

لذا با این اقدام نیروی هوافضای سپاه، مختصات این سازه های بزرگ نیز به راحتی قابل استخراج بوده و اصطلاحا می تواند " بانک مختصات اهداف" خصوصا برای قوای موشکی و پهپادی کشور ما را شدیدا غنی کند. ضمنا بحث تعقیب و رصد کردن حرکت ناوهای هواپیمابر و یا شناورهای حاوی نیروهای تفنگدار آمریکایی همواره یکی از موضوعات مهم برای نیروهای مسلح کشورمان در مناطق جنوبی کشور بوده و این امر مهم تا به امروز توسط شناورها، پرنده های مثل سری P-۳ و البته سامانه های بدون سرنشین انجام می شد و حالا با اضافه شدن توان ماهواره ای، در مساحتی جهانی و با امنیتی بسیار بیشتر قابل انجام است.

نور ۳ چه ویژگی‌ها و مزیت‌هایی دارد؟

همانطور که فرماندهان سپاه پاسداران از جمله سرلشکر سلامی و سردار حاجی زاده در روز پرتاب ماهواره جدید سپاه با نام نجم (نور ۳) بیان کردند، این پرتاب علاوه بر تثبیت و اثبات یک ساختار فنی و عملیاتی استراتژیک در سپاه پاسداران یعنی بخش فضایی، از لحاظ ویژگی های قابل اعلام نیز حائز اهمیت فراوانی است. اولین نکته، سرعت عمل و مکانیزه شدن فرآیند تثبیت ماهواره جدید در فضا است. ماهواره نور ۳ ساعت ۹:۳۰ صبح روز پنجم مهرماه به فضا پرتاب شد و فقط یک ساعت و نیم بعد که بر فراز کشورمان قرار گرفت، به طور خودکار کاملا پایدار شده بود و فرآیند تثبیت و فعالسازی که در ماهواره نور ۱ مدتی زمان نیاز داشت، در ماهواره نور ۳ به صورت خودکار در مدت زمان حدودا یک ساعت انجام شد که این موضوع نشان‌دهنده ارتقای تجربه و دانش دانشمندان ایرانی در حوزه کنترل ماهواره است.

یکی از تصاویر ثبت شده توسط ماهواره نور ۲

ضمن آنکه دوربین استفاده شده در ماهواره نور ۳ نسبت به نور ۲ (که بخشی از تصاویر آن در بالا درج شده) تا ۲.۵ برابر دقت عکس بیشتری دارد و سنسورهای سیگنالی نیز روی ماهواره نصب شده که با ماهواره‌های نور ۱ و نور ۲ متفاوت است. همچنین با توجه به اینکه این ماهواره جدید یعنی نجم، از ماهواره «نور ۲» هفت کیلوگرم سنگین تر است لذا در این بخش نیز با افزایش راندمان و کیفیت پرتاب ماهواره مواجه هستیم. با توجه به اینکه سردار علی جعفرآبادی فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه در گفتگوی خود با رسانه ملی پس از پرتاب ماهواره نور ۳ اعلام کرده بود که با این پرتاب، ارسال ماهواره‌های زیر ۵۰ کیلوگرم را به تثبیت رسانده‌ایم لذا با اعلام وزن ۳۲ کیلویی ماهواره جدید (توسط سردار حاجی زاده)، باز هم با رشد قابل توجهی در راندمان و کیفیت مرحله سوم ماهواره بر قاصد جدید مواجه هستیم؛ چیزی در حدود ۲۵ درصد رشد.

مونتاژ سه بخش اصلی مرحله سوم ماهواره‌بر قاصد در یکی از تست‌های گذشته

اهمیت منظومه‌های ماهواره‌ای در مدار زمین چیست؟

یکی از نکاتی که سردار علی جعفرآبادی فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه در خلال گفتگوی اخیر خود در خصوص ویژگی های ماهواره نور ۳ و پرتاب موفق آن بیان کرد، این بود که "سپاه قصد دارد پس از این، با نرخ بالاتری شروع به پرتاب ماهواره کند تا منظومه‌ای از ماهواره‌های ایرانی را در مدار قرار دهد". به گفته این مقام مسئول، این ماهواره‌ها برای مردم‌یاری و رصد مخاطرات طبیعی نیز کاربرد داشته و علاوه بر آن، در حوزه دفاعی نیز ما می‌توان از این ماهواره‌ها برای اشراف اطلاعاتی فرماندهی کنترل و هدایت تجهیزات هدایت پذیر استفاده کرد"

همان طور که از اسم آن مشخص است، منظومه ماهواره ای به مجموعه ای از ماهواره هایی گفته می شود که در یک مدار مشخص قرار گرفته و برای انجام یک یا چند ماموریت به کار می روند. اگر بخواهیم در حال حاضر به نمونه های معروفی از منظومه های ماهواره ای اشاره کنیم می توانیم به مجموعه ماهواره های خدمات اینترنتی استارلینک، سامانه های مکان یابی موقعیت یابی جی پی اس، بایدو یا گلوناس یا مجموعه ارتباطی TDRSS مخصوص سازمان ناسا اشاره کرد. از طرح های جدید در این حوزه می توان به طرح موسوم به Blackjack توسط سازمان دارپا در وزارت دفاع آمریکا اشاره کرد که قرار است ماهواره های شناسایی کوچک تر و ارزان تر نسبت به مدل های قبلی را در تعداد بالا به مدار زمین ارسال کند.

نمایه ای گرافیکی برای آشنایی با مفهوم و حرکت منظومه‌های ماهواره ای

از مزایای این کلاس از ماهواره های کوچک و داشتن منظومه های ماهواره ای خصوصا در بحث نظامی این است که در بحث مقابله کار دشمن بسیار سخت خواهد بود. اگر دشمن به سمت بحث مقابله نرم و بحث هایی مثل استفاده از اخلال گرها برود حجم زیاد ماهواره ها که از زوایای مختلفی یک منطقه را پوشش می دهند کار را برای دشمن سخت خواهد کرد. در عین حال اگر بخواهیم وارد بحث برخورد سخت و برای نمونه استفاده از موشک های ضد ماهواره نیز بشویم اولا شناسایی و رهگیری این ماهواره ها سخت تر بوده و در عین حال به دلیل وجود ماهواره های بیشتر در مدار در صورت از دست رفتن یک یا چند ماهواره کلیه خدمات مورد نظر قطع نشده و سایر ماهواره ها تا حدی توان پوشش وظیفه پلفترم های از دست رفته را خواهند داشت. در عین حال درگیری با حجم بیشتر از ماهواره ها برای دشمن امری گران تر خواهد بود چرا که هزینه موشک های ماهواره بر نیز بالاست.

با رصد اخبر مربوط به تولید ماهواره در کشور، به خوبی مشخص می شود توسعه ماهواره های کوچک یا همان "کیوب ست" ها در کنار ماهواره های بزرگ ایرانی، جریان داشته و در عین حال ماهواره‌بر های قدرتمند تر نیز وارد کار شده اند. تصور کنیم با پرتاب دو یا سه ماهواره بر قائم سپاه یا ذوالجناح وزارت دفاع می توان بین ۲۰ تا ۳۰ ماهواره شناسایی را به صورت همزمان در مدار زمین قرار داد. در این شرایط وضعیت رصد از نقاط مختلف زمین به صورت لحظه ای بسیار ارتقاء یافته و می توان گفت که با رسیدن به مرحله تشکیل منظومه ماهواره های شناسایی مثل سری نور، چشم جمهوری اسلامی ایران به صورت زنده و همزمان در تمامی نقاط جهان باز خواهد شد.

ماهواره بر قاصد

با این اوصاف، برنامه‌ای که سپاه پاسداران از سال‌ها پیش و با هدایت شهید بزرگوار سرلشکر حاج حسن طهرانی مقدم آن را دنبال کرده و در این راه به توفیقات قابل توجهی از جمله موتورهای فضایی سوخت جامد سنگین و فوق سنگین در پروژه قائم دست یافته، حالا با هدایت فرماندهان فعلی نیروی هوافضای سپاه، به توفیقات فراوانی دست یافته که بسیاری از آن تاکنون رسانه‌ای نشده‌اند و حالا به نظر می‌رسد در سال‌های آینده باید منتظر ورود به خدمت نسل جدیدی از موتورها و ماهواره‌برهای سوخت جامد توسط سپاه باشیم که توان حمل محموله‌های سنگین‌تری را در مدارهای بالاتر خواهند داشت؛ مسیری که از رهگذر آن می‌توان مسیر حرکت کشور به سمت فتح مدار ۳۶۰۰۰ کیلومتری زمین را هم تسهیل کرد؛ انشاء الله.