منطق امام خمینی در رأی به لیست‌های انتخاباتی

چند روز پیش وبسایت جماران دستخط آرای امام خمینی در انتخابات‌های مجلس اول، دوم و سوم مجلس را منتشر کرد که حاوی نکات بسیار مهم و جالبی بود. از این دستخط‎ها که ظاهرا پیش‎نویسی است که برای روز رأی‎دهی نوشته شده، برخی از الگوهای رأی‎دهی حضرت امام قابل استخراج است که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.

تحلیل سیاسی اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی

انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ برگزار شد. این انتخابات در تاریخ حیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران هم به لحاظ مشارکت تمامی احزاب و جمعیت‌ها با گرایش‌های مختلف دینی و غیر دینی، ملی-مذهبی و حتی کمونیستی و مارکسیستی و هم به لحاظ فقدان ساز و کار احراز صلاحیت‌ها به صورتی که در ادوار بعدی انتخابات به تدریج رایج شد، منحصر به فرد بود. به جز ساواکی‌های موثر و مقامات وابسته به رژیم پهلوی و محکومین کیفری که طبق قانون حداقلی انتخاباتی مصوب شورای انقلاب نمی‌توانستند نامزد شوند همه شهروندان ایرانی می توانستند بدون هیچ محدودیت سیاسی و عقیدتی در انتخابات نامزد شوند

به همین جهت نمایندگان همه گرایشات سیاسی چپ و راست و میانه و رادیکال و لیبرال و مذهبی و غیر مذهبی با صدها لیست انتخاباتی در سطح کشور در مرحله اول و دوم این انتخابات حضور داشتند. تقریبا بدون استثنا رهبران و کادرهای اصلی همه احزاب معروف و غیر معروف کشور نامشان در صدر لیست‌های انتخاباتی جمعیت‌ها و ائتلاف‌های سیاسی همسو به چشم می‌خورد.

عمده ترین گروه‌های فعال در این انتخابات عبارت بودند از: ائتلاف بزرگ (شامل: حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، سازمان فجر و تعدادی از گروه‌ها و جمعیت‌های همسو نظیر انجمن اسلامی معلمان، نهضت زنان مسلمان، بنیاد الهادی)، گروه همنام (نهضت آزادی و تعدادی از نیروهای ملی مذهبی)، دفتر همکاریهای مردم با رئیس جمهور، گروه جاما (دکتر سامی)، گروه جنبش مسلمانان مبارز (حبیب الله پیمان)، جبهه ملی، سازمان مجاهدین خلق با نام گروه کاندیداهای انقلابی و ترقی خواه، حزب توده و سازمان چریک های فدایی خلق، سازمان پیکار  و حزب دموکرات کردستان.[1]

پیروز اصلی انتخابات در تهران و اکثر شهرستان‌ها لیست ائتلاف بزرگ با محوریت شخصیت‌های معروف و شناخته شده و با سوابق انقلابی و مبارزاتی بود. سرلیست‌ها و حامیان اصلی این ائتلاف در تهران آیت الله سیدعلی خامنه‎ای و آیت الله مهدی شاه آبادی بودند که با معرفی آنها لیست تهران در رسانه‎ها منتشر شد و توانست اکثریت کرسی‎ها را به دست بگیرد.

بدون شک بازنده اصلی این انتخابات سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، حزب توده، سازمان چریک‌های فدایی خلق و احزاب چپ و مارکسیست‌ها بودند که با همه ادعاها و رسانه ها و امکاناتشان کمترین توفیقی در جلب آرای مردم برای فرستادن نمایندگان اختصاصی خویش به مجلس نداشتند.

سازمان مجاهدین بعد از شکست سنگین در این انتخابات که با وجود امکانات گسترده ای که در سراسر کشور در اختیار گرفته بود و مسعود رجوی و دیگر رهبران اصلی سازمان نامزد انتخابات در تهران و برخی شهرهای بزرگ شده بودند، موفق به کسب رأی مردم -حتی یک کرسی- نمایندگی برای کاندیداهای اختصاصی خویش نشدند.

اثر منفی این اتفاق آن بود که رهبران سازمان با ملاحظه نتایج انتخابات از امکان بدست گرفتن قدرت – که برای آن بی تابی می‌کردند -از طریق انتخابات، کاملا مأیوس شدند و شتابان به سمت ایجاد تنش با نظام و نهایتا مبارزه مسلحانه و دست زدن به اقدامات تروریستی تغییر موضع دادند، البته این تنها انتخاباتی نبود که منافقین شکست خوردند. بلکه در انتخابات خبرگان قانون اساسی نیز مسعود رجوی به عنوان رهبر سازمان شرکت کرد و فاصله رأی او با آخرین نماینده انتخاب شده بیش از یک میلیون رأی بود.

روزنامه جمهوری اسلامی در همان زمان آرای برخی از کاندیداهای اصلی جناح‎های سیاسی را منتشر کرده است تا نشان دهد که میزان اعتماد مردم به این گروه‎ها چقدر بوده است. در گزارش روزنامه جمهوری اسلامی آرای اعضای اصلی گروه‎های مختلف اینگونه ذکر شده است:

چریک‌های فدایی خلق

مستوره احمدزاده- 188887
لطف الله پژمان- 15693
مهدی حاج قاضی تهرانی- 139470

مجاهدین خلق:

مسعود رجوی 531943
عباسعلی داوری  296194
مهدی ابریشمچی 390683

حزب توده

کیانوری 58808
احسان طبری 55392
محمدعلی عمویی 32549

این آرا در حالی به دست آمد که نفر اول تهران- یعنی فخرالدین حجازی- که از ائتلاف بزرگ بود، بیش از یک میلیون و پانصد هزار رأی کسب کرد. نفرات بعدی انتخابات تهران نیز عبارت بودند از: حسن حبیبی، مهدی بازرگان، علی اکبر معین فر، سیدعلی خامنه‌ای، محمدجواد باهنر، حسن آیت، هادی غفاری، علی گلزاده غفوری، محمد موسوی خوئینی‌‎ها، علی اکبر ناطق نوری، اکبر هاشمی رفسنجانی و ...

دستخط و رأی امام خمینی در مجلس اول

امام خمینی در مرحله اول این انتخایات شرکت کردند و طبق دستخط منتشرشده به افراد زیر رأی دادند:

بسمه تعالی

۱ آقای سید علی خامنه

۲ آقای هاشمی رفسنجانی علی اکبر

۳ آقای محمد جواد حجتی کرمانی

۴ آقای سید محمد خوئینی ها

۵ عبدالمجید معادیخواه

۶ محسن مجتهد شبستری

۷ مهدی شاه آبادی

۸ احمد مولائی

۹ علی اکبر ناطق نوری

۱۰ هادی غفاری

۱۱ دکتر محمد علی هادی نجف آبادی

۱۲ محمد جواد باهنر

۱۳ آقای مهدی بازرگان

۱۴ فخر الدین حجازی

۱۵ حبیب الله عسگر اولادی مسلمان

۱۶ دکتر سید حسن آیت

۱۷ دکتر یدالله سحابی

۱۸ مهندس عزت الله سحابی

۱۹ محمد کاظم موسوی بجنوردی

۲۰ علی اکبر معین فر

۲۱ دکتر حسن ابراهیم حبیبی

۲۲ حاج سعید امانی همدانی

۲۳ علی گل زاده غفوری

۲۴ محمد علی رجائی

۲۵ مهندس صباغیان

۲۶ محمود مانیان                ۲۸ آقای دکتر ابراهیم یزدی

۲۷ مصطفی کتیرائی            ۲۹ علی اکبر ولایتی

                                      ۳۰ علی اصغر مروارید

از ۳۰ نفر اسامی لیست دستخط امام در مرحله اول ۱۶ نفر شامل حضرات آقایان: خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی، حجتی کرمانی، خوئینی ها، ناطق نوری، غفاری، باهنر، بازرگان، حجازی، آیت، عزت الله سحابی، معین فر، حسن حبیبی، گلزاده غفوری، رجایی، ابراهیم یزدی در جمع ۱۸ نفری بودند که در مرحله اول به مجلس راه یافتند. و از جمع ۱۲ نفره راه یافتگان به مجلس در مرحله دوم، ۹ نفرشان کسانی هستند که امام خمینی در مرحله اول به ایشان رأی داده بود شامل آقایان: معادیخواه، مجتهد شبستری، شاه آبادی، هادی نجف آبادی، عسگراولادی، یدالله سحابی، موسوی بجنوردی، صباغیان و ولایتی.

نکات لیست امام خمینی؛ از رأی دادن به بازرگان تا رأی ندان به زنان در مجلس اول

حضور ۱۳ روحانی در لیست انتخاباتی حضرت امام است که نشان از اهمیت حضور روحانیون در مجلس از نگاه حضرت امام است. در آن زمان اصرار امام خمینی بر عدم شرکت روحانیون در مناصب اجرایی و حضور آنان در مجلس بود؛ هرچند بعدها و بنا به ضرورت نظر حضرت امام تغییر کرد. همین اصرار حضرت امام بر حضور روحانیون در مجلس اول باعث شد که ۱۶۴ نفر از نمایندگان مجلس اول را روحانیون تشکیل بدهند.[۲]

همانگونه که مشخص است امام خمینی به صورت کامل به لیست ائتلاف بزرگ رأی نداده‌اند. در بین لیست ائتلاف حضرت امام به ۹ نفر رأی نداده‌اند که این افراد عبارتند از: نجفقلی حبیبی، گوهرالشریعه دستغیب، سیدرضا زواره‌ای، حسین کمالی، سید اسدالله لاجوردی، سیدمحمدباقر لواسانی، محمد مبلغی، سیف الله وحید دستجردی و فرشته هاشمی و به جای این افراد به مهدی بازرگان، یدالله سحابی، عزت الله سحابی، علی گلزاده غفوری، هاشم صباغیان، محمود مانیان، مصطفی کتیرایی، ابراهیم یزدی و علی اصفر مروارید رأی داده‎اند که اغلب این افراد به احزاب ملی-مذهبی نزدیک هستند.

نکته مهمی که درباره برخی از اعضای نهضت آزادی و بخصوص مهندس بازرگان وجود دارد این است که امام خمینی در نامه معروف ۶ فروردین ۱۳۶۸ خود اذعان می‎کنند: «من با نخست وزیری بازرگان مخالف بودم ولی او را هم آدمی خوبی می‌دانستم. والله قسم، من رأی به ریاست جمهوری بنی‌صدر ندادم و در تمام موارد نظر دوستان را پذیرفتم.»[۳] این امر نشان می‎دهد که حضرت امام با عضویت مهندس بازرگان در مجلس مخالف نبوده‎اند، اما مصلحت نمی‎دیده‎اند که وی به عنوان نخست وزیر انتخاب شود.

از ظاهر لیست برداشت می‎شود که امام خمینی مخالفت کاندیداتوری زنان هستند و به هیچ کاندیدای زنی رأی نداده‎اند، اما با توجه به انتشار دستخط‎های دیگر امام خمینی مربوط به انتخابات مجلس دوم و سوم، مشخص می‎شود که ایشان مخالفتی با حضور زنان در مجلس ندارند و اتفاقا در مجلس دوم به خانم‎های دباغ، دستغیب و بهروزی و در انتخابات مجلس سوم به خانم‎های دباغ، رجایی، دستغیب و ظفرقندی رأی داده‎اند.

ممکن است برخی تصور کنند که چون حضرت امام به صورت لیستی رأی نداده‎اند، پس رأی دادن به لیست صحیح نیست. منطق مقام معظم رهبری در مورد رأی دادن لیستی یک منطق مشخص و قابل دفاع دارند و آن هم اعتماد به افرادی است که لیست‎ها را تدوین کرده‎اند.

ایشان در دیدار مردم قم به مسئله‌ی «درست انتخاب» کردن اشاره کردند. مردم چطور به نامزدها برای انتخابات اعتماد کنند درحالی‌که همه‌ی آنها را نمی‌شناسند: «به نظر بنده این‌جور می‌رسد که چون یکایک افراد را ممکن است نشناسیم -خود بنده هم وقتی این فهرست‌ها را می‌آورند که بیایم رأی بدهم، بعضی از آدم‌های این فهرست‌ها را نمی‌شناسم امّا اعتماد می‌کنم به آن کسانی که [اینها را] معرّفی کرده‌اند، و نگاه می‌کنم ببینم آن کسانی که این فهرست را معرّفی کرده‌اند چه کسانی هستند؛ اگر دیدم اینها آدم‌های متدیّن و مؤمن و انقلابی‌ای هستند، به حرفشان اعتماد می‌کنم و به [فهرست] آنها رأی می‌دهم؛ اگر دیدم نه، کسانی که این فهرست را داده‌اند کسانی هستند که به مسائل انقلاب، به مسائل دین، به مسائل استقلال کشور خیلی اهمّیّتی نمی‌دهند، دلشان دنبال حرف آمریکا و غیرآمریکا است، به حرفشان اعتماد نمی‌کنم...» حتی با وجود آنکه «ممکن است سعی ما به نتیجه نرسد و غلط انتخاب کنیم، عیبی ندارد؛ خدای متعال از ما قبول خواهد کرد، چون کار خودمان را کرده‌ایم، تلاش خودمان را کرده‌ایم.»[۴] طبق این مبنا- که یک مبنای عقلایی و عرفی است- می‎توانیم به افرادی که به صورت قطعی می‎شناسیم و آنها را اصلح می‎دانیم، رای بدهیم و بقیه لیست را با کمک فهرست‌های معرفی شده توسط افراد متدین و مومن پر کنیم.

از دیگر نکاتی که در انتخابات مجلس اول، دوم و سوم حضرت امام خمینی وجود دارد، پر کردن لیست ۳۰ نفره انتخابات است که نشان می‎دهد حضرت امام اصرار داشته‎اند که از تمامی ظرفیت برگ رأی خود استفاده کنند تا افراد صالح‏تری برای مجلس انتخاب شوند.

همانگونه که از دستخط امام خمینی مشخص است، سرلیست ایشان برای انتخابات مجلس شورای اسلامی، آیت الله خامنه‎ای بوده است و نکته جالب اینجاست که ایشان، فامیلی که برای آیت الله خامنه‎ای انتخاب کرده‎اند، فامیلی است که پدر ایشان به آن فامیل، بین علما شهره بوده‎اند؛ یعنی خامنه و نه خامنه‎ای که نشان از شناخت حضرت امام نسبت به پدر مقام معظم رهبری دارد.