تقریب؛ وسیله تحقق تمدن اسلامی/ نباید فعالیت های تقریبی را در الهیات منحصر کرد

اشاره: بر مبنای تعالیم اسلام، وحدت اسلامی، یکی از مهم‌ترین ایده‌ها و آرمان‌هایی مورد توجه هر مسلمان آزاده‌ای از صدر اسلام تا کنون است. در جهان هستی اصل بر وحدت است و مبدأ آفرینش نیز عین وحدت است. درحقیقت وحدت، مهم‌ترین عامل اقتدار امت اسلامی است؛ از این‌رو بیشترین تیرهای زهرآگین دشمنان نیز به همین‌سو نشانه رفته است.

در این باره اتحاد و انسجام اسلامی از  اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار دارد و زمانی که وحدت، اولاً سبب از بین رفتن اختلافات شود و ثانیاً حاکمیت اسلامی را به همراه داشته باشد، بسیار حائز اهمیت است و وحدت را می‌توان به نبودن تفرقه، نفاق، درگیری و کشمکش و نیز وحدت امت اسلامی را به معنای همزیستی مسالمت‌آمیز پیروان مذاهب اسلامی در کنار همدیگر تعریف کرد.

در همین راستا و به مناسبت هفته وحدت، خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام یحیی جهانگیری مبلغ عرصه بین الملل درباره آثار و فواید وحدت امت های اسلامی و راهکارهای تقویت آن گفت وگویی انجام داده است که تفصیل آن را در ادامه می خوانید:

رسا- چگونه می توان عملکرد این مراکز در باب وحدت را ارزیابی کرد؟ این مراکز چه مقدار موفق عمل کرده اند؟

وحدت یک پروژه نیست بلکه یک روند است؛ چراکه اگر وحدت را پروژه بدانیم در واقع به منزله یک رویدادی خواهد بود که اتفاق افتاده و تمام شده است؛ اما اگر وحدت را یک روند بدانیم، همچون خون در رگ ها جاری و ساری خواهد بود و ما باید ببینیم که مسئله وحدت و تقریب چه مقدار در مسیر خود امتداد پیدا کرده است.

به عبارت دیگر وحدت و تقریب یک پروژه نیست که ما بگوییم که همانند ساختن ساختمان شروع شده و زمانی پایان خواهد پذیرفت و باید برای وحدت در آن بازه زمانی مسیر وحدت تعریف شده باشد؛ بلکه وحدت امری است که ما هرچه مقدار برای گسترش و تقویت آن تلاش و کوشش کنیم بازکم بوده و باید روز به روز برای گسترش آن در بین جوامع اسلامی تلاش و کوشش شود.

بنابراین ارزیابی ما از عملکرد نهادهای وحدت و تقریب، باید باخط کش فرایند وحدت باشد؛ چراکه ما باید ببینیم که مسیر وحدت و تقریب در قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن چه مقدار بوده است. برخی از افراد معتقد هستند که وحدت پروژه ای بعد از انقلاب اسلامی است درحالی که این افراد نمی دانند که مکان هایی مثل دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة قبل از انقلاب اسلامی و با همت شیخ قمی و حمایت های آیت الله بروجردی شکل گرفته و تاسیس شد.

در زمان شیخ طوسی نیز که در قرن چهارم و از علمای متقدم دوران غیبت است که علما در کلاس های درس ایشان شرکت می کردند کتابی به نام «الخلاف» تدوین و جمع آوری کرده است که هدف آن از تدوین این کتاب است که بگوید اگر تمام اختلاف های مسلمانان را جمع کنیم تنها یک کتاب می شود؛ علاوه بر اینکه مسلمانان در اصول و مبانی با همدیگر اختلافی ندارند و آنچه اختلاف است تنها در فروع است که این امری طبیعی بوده و وجود نظرات متفاوت در این زمینه ها امری غیر قابل پیشگیری است.

حال، زمانی که ما وحدت و تقریب را یک فرآیند داانستیم، نباید در نمره دادن به آن از سال 1357 به بعد نگاه کنیم؛ بلکه باید این فرآیند را باید از زمان ائمه معصومان(ع) در نظر ببینیم که علمای اهل سنت نیز با افتخار در کلاس های درس امامانی چون امام صادق(ع) شرکت کرده و علم می آموختند.

رسا- مسئله وحدت و تقریب چه تاثیری در شکل گیری تمدن نوین اسلامی دارند؟

تمدن نوین اسلامی چند شاخص دارد؛ اولین شاخص آن این است که تمدنی با محوریت امت اسلامی شکل می گیرد و امپراتوری نیست که بر اساس خاک، فضای ملیّتی و نژادی باشد؛ بلکه بر اساس مفهوم امنیتی و مدنیّتی شکل می گیرد.

شاخصه دوم آن این است که تمدن اسلامی است نه تمدن مسلمین؛ یعنی کاملاً شاخص های کامل ناب اسلامی را پیش رو دارد و سومین شاخصه آن این است که نوین است و با تمدن های پیشین اسلامی که نام برده می شود تفاوت جدی دارد.

اگر ما بخواهیم به این شاخصه ها از تمدن دست پیدا کنیم باید از ظرفیت های همه جهان اسلام استفاده کنیم؛ چراکه تقریب، زیرساخت رسیدن به تمدن نوین اسلامی است، زیرا تقریب، هدف نیست؛ بلکه وسیله ای است برای اینکه مسلمانان را به تمدن نوین اسلامی برساند.

امروزه ما چاره ای نداریم جز اینکه از تمامی نظریه هایی که در این باره تولید و مطرح می شوند استفاده و بهره برداری کنیم.

به یاد دارم که وقتی در کشوری مثل کویت می خواستند بانکداری اسلامی را تاسیس کنند، هم از دانشگاه الازهر خواستند که در این باره نظر دهند و هم به شهید محمد باقر صدر نامه نوشتند تا نظر آن را نیز در این باره جویا شوند؛ چراکه معتقد بودند برای یافتن اقتصادی اسلامی نباید از ظرفیت مذهبی خاص استفاده کنند بلکه از ظرفیت علمی دیگر مذاهب اسلامی نیز باید بهره بگیرند.

امروزه اگر ما بخواهیم به تمامی چالش‌هایی که جهان اسلام همچون رادیکالیسم، فقر و بحران محیط زیستی غلبه کنیم باید از نظریات همه اندیشمندان جهان اسلام استفاده کنیم.

رسا- برای تقویت وحدت اسلامی چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید؟

به نظر من تقریب نباید تنها در حوزه ها باقی بماند و باید به میدان بیاید و نه تنها در بین علما، الهی‌دانان و فقیهان محصور شود؛ بلکه باید در بین هنرمندان، دانش‌آموزان، دانشجویان، مهندسان و دیگر اقشار جامعه نیزه پیدا کند.

متاسفانه ما مسئله تقریب را تنها در حوزه الهیات منحصر کرده‌ایم و آن را تنها در این حوزه جریان داده ایم؛ درحالی که تقریب باید به کف میدان آورده شده و فراگیر شود.

ما باید در بین مردم جهان اسلام و جهان این عقیده را در بین آنان کاملاً جا بیندازیم که همچنان که در بین علمای شیعه با همدیگر و بین علمای سنی با هم دیگر اختلاف وجود دارد؛ طبیعتاً در بین آن دو(شیعه و سنی) نیز اختلاف و تفاوت نظر وجود خواهد داشت و ما نباید اجازه دهیم تا این اختلافات به عناد و دشمنی ها تبدیل گردد؛ چنانکه امام راحل در بحث تقیه نظریه مدارا را مطرح می کنند که بر اساس نظر ایشان تقیه به معنای خوف و ترس نیست؛ بلکه به معنای این است که ما می خواهیم مدارا داشته باشیم تا اختلافات را به عناد و دشمنی تبدیل نشود.