شماره ۱۵ دوفصلنامه علمی ترویجی پژوهشنامه «روانشناسی اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، پانزدهمین دوفصلنامه علمی ترویجی پژوهشنامه «روانشناسی اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه قرآن و حدیث با مدیر مسؤولی رضا برنج کار و سردبیری عباس پسندیده منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله و 128 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تطبیق ملاک‏های نابهنجاری در قرآن کریم با کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‏های روانی

حیدر هاشمی؛ محمدصادق شجاعی

چکیده: تعیین ملاک‏های نابهنجاری از مهم‏ترین موضوعات در دانش روان‏شناسی است و کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‏های روانی به ‏عنوان مهم‏ترین مبنای تشخیص اختلال‏های روانی، ملاک‏هایی را پیشنهاد داده است. این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی ملاک‏های نابهنجاری در قرآن کریم و کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‏های روانی انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی با بهره ‏گیری از روش تطبیقی بِرِدی بود. یافته ‏های پژوهش نشان داد پنج ملاک برای اختلال‏های روانی در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‏های روانی شامل انحراف از انتظارات فرهنگی، اختلال رفتاری - روان‏شناختی - زیستی، انعطاف ‏ناپذیری، عدم کنترل و اختلال قابل ‏توجه بالینی وجود دارد. همچنین یافته ‏های پژوهش پنج ملاک را برای نابهنجاری در قرآن کریم شامل؛ افراط و تفریط، انسجام ‏نیافتگی ، غیرمتعارف بودن، غیرعقلانی بودن و دوری از فطرت شناسایی کرد. تطبیق این ملاک‏ها نشان داد که ملاک انحراف از انتظارات فرهنگی با غیرمتعارف بودن و ملاک اختلال‏های رفتاری-روان‏شناختی-زیستی با انسجام‏ نیافتگی هم‏پوشی دارد. علاوه بر این یافته ‏ها نشان داد ملاک‏های عدم کنترل، انعطاف ‏ناپذیری و اختلال قابل ‏توجه بالینی می‏توانند در اثر عدم تعقل بروز کنند و ملاک دوری از فطرت، می‏تواند با تمام ملاک‏های نابهنجاری کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‏های روانی در ارتباط باشد. همچنین یافته‏ ها نشان داد به‏ جز اختلال‏های مادرزاد و با منشأ زیستی، سایر اختلال‏ها می‏تواند در اثر فاصله گرفتن انسان از فطرت پدید آید.

عوامل و روش‏های تربیت اخلاقی از دیدگاه شهید مطهری به‏منظور کاربرد در مشاوره: تحلیل مضمون

زینب بابایی؛ صمد ملازینل؛ محمدطیب صحرایی؛ معصومه اسمعیلی

چکیده: امروزه موضوع تربیت اخلاقی در بحث‏های فردی و اجتماعی از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است چراکه از یک ‏سو، نجات‏ جوامع از بحران‏هایی مانند ازهم ‏گسیختگی خانوادگی، خودکشی و اختلالات روانی درگرو اخلاق است و از سوی دیگر، برای رسیدن به جامعه ‏ای اخلاقی، نیازمند تربیت انسان‏هایی اخلاقی به‏ عنوان واحدهای بنیادین جامعه ‏ایم. علاوه بر این، در بحث‏های فردی نیز مسیر تکاملی انسان با هدف قرب الهی، جز با تربیت اخلاقی میسر نمی‏شود. ازآنجاکه رویکردهای موجود دارای نگاه تک ‏بعدی بوده و تناسبی با بافتار فرهنگ اسلامی ایران نداشته ‏اند پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل مضمون به دنبال تبیین عوامل و روش‏های تربیت اخلاقی از دیدگاه شهید مطهری به ‏منظور کاربرد در عرصه مشاوره است. یافته‏ های پژوهش نشان داد هدف تربیت اخلاقی، پرورش انسانی است که استعدادهای درونی او (عقلی، دینی، اخلاقی و زیبایی) به تعادل رشد کرده باشد. انسان متعادل در حوزه بینش، عقل بر جهلش، در گرایش، پاک‏دامنی بر شهواتش و در رفتار، شجاعت بر ترسش غلبه می‏کند. برای دستیابی به این هدف، عوامل فردی (بینش، گرایش و رفتار اخلاقی)، زمینه‏ ای (ازدواج، کار و جهاد) و محیطی (اصلاح محیط عاطفی خانواده و الگودهی و الگوپذیری) تأثیرگذارند و از روش‏های پرورش استعدادهای عقلانی، خودشناسی و کرامت نفس و عادت‏ سازی می‏توان بهره جست.

بررسی عناصر اسلامی - فرهنگی در سرفصل برنامه درسی رشته روان‏شناسی در مقطع کارشناسی

ناصر آقابابائی

چکیده: توجه روزافزون به عامل فرهنگ در ایجاد علم روان‏شناسی در ایران و آموزش آن رشته به ایرانیان، با برنام ه‏ریزی درسی حساس به فرهنگ همخوان است. برنامه درسی رشته روان‏شناسی در مقطع کارشناسی (مصوب سال 1391) یکی از سندهای مهم آموزش روان‏شناسی در ایران است که طراحان آن به فرهنگ توجه ویژه کرده ‏اند؛ اما با گذشت 10 سال از تصویب این سرفصل، بازبینی در آن لازم می‏نماید. پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای کمّی به بررسی مؤلفه ‏های فرهنگی - اسلامی در برنامه یادشده پرداخت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد گرچه جای درسی با عنوان «روان‏شناسی فرهنگی» در این برنامه خالی است سه عنوان درسی فرهنگی با محوریت آموزه‏های اسلامی و دانشمندان مسلمان در آن گنجانده شده است. حدود نیمی از کل 69 درس این برنامه (شامل دروس اصلی / پایه، تخصصی و اختیاری) حاوی دست‏کم یک عنصر فرهنگی - اسلامی است؛ گرچه، توجه به فرهنگ و اسلام در بسیاری از موارد با گنجاندن واژه‏های فرهنگ و اسلام ناتمام مانده است. افزون بر این، جای خالی نام نظریه ‏پردازان ایرانی معاصر و نظریه ‏هایشان، ابزارهای روان‏سنجی ساخته‏ شده توسط ایرانیان و مواردی از این‏ دست در برنامه درسی‏ ای که بومی‏ سازی را سرلوحه خود قرار داده است جلب ‏توجه می‏کند. بازنگری در برنامه درسی یادشده که فراتر از برنامه درسی صرف، سندی آموزشی در رشته روان‏شناسی است، نه ‏فقط اقتضای افزودن درس روان‏شناسی فرهنگی را دارد بلکه توجه به محتوای واقعی روان‏شناسی فرهنگی در سرفصل سایر دروس و اهداف کل برنامه را می‏ طلبد.

نقش خوش‏بینی در بهزیستی روان‏شناختی بر اساس آموزه ‏های اسلامی و مطالعات روان‏شناختی

فاطمه ژیان؛ مرضیه ملکی‏ ها

چکیده: در پژوهش‏های روانشناسی مثبت‏ گرا، خوش‏بینی به‏ مثابه یکی از مؤلفه‏ های سلامت روانی، همواره موردتوجه بوده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی، با هدف بررسی نقش خوش‏بینی در بهزیستی روان‏شناختی بر اساس آموزه ‏های اسلامی و مطالعات روان‏شناختی صورت گرفته است. یافته ‏های پژوهش نشان داد متون اسلامی با ارائه راهکارهای ایجاد و تقویت خوش‏بینی و تأکید بر اثرات مثبت آن و برحذرداشتن از پیامدهای منفی بدبینی، انسان را به بهزیستی روان‏شناختی رهنمون می‏سازد. نتایج مطالعات و پژوهش‏های روان‏شناختی معاصر نیز نقش خوش‏بینی را بر ابعاد و مؤلفه ‏های بهزیستی روان‏شناختی تأیید می‏کند اما تفاوت‏هایی در تعریف، گستره و پاره‏ای از جزئیات این دودسته مطالعات، مشاهده می ‏شود.

رابطه عقل دینی و حیای روان‏شناختی و مقایسه آن‏ در میان طلاب زن و مرد حوزه علمیه قم

علی ‏اصغر فروتن؛ احسان فدایی؛ رحیم میردریکوندی

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه عقل دینی و حیای روان‏شناختی و مقایسه آن‏ در میان طلاب زن و مرد حوزه علمیه قم است. بدین منظور ۴۰۰ نفر از طلاب زن و مرد 18 تا 38 سال حوزه علمیه شهر قم، انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس سنجش عقل و مقیاس سنجش حیا بود. در تجزیه‏ و تحلیل داده‏ ها، در بخش توصیفی از شاخص‏های مرکزی، پراکندگی و ضرایب همبستگی و در بخش استنباطی از آزمون t مستقل استفاده شد. یافته‏ های پژوهش نشان داد که بین عقل و حیا در میان طلاب حوزه علمیه قم همبستگی مثبت وجود دارد. همچنین، میانگین نمره عقل زنان و مردان تفاوت معناداری با هم دارد و میانگین نمره عقل مردان بیش از زنان است. یافته‏ ها نشان می‏دهد که میانگین نمره حیای مثبت بین زنان و مردان تفاوت معناداری دارد و درمجموع، زنان از حیای مثبت کمتری نسبت به مردان برخوردارند، اما میانگین نمره حیای منفی بین زنان و مردان تفاوت معناداری با هم ندارد.

فرایندهای دینی و روان‏شناختی حضور قلب در نماز بر اساس منابع اسلامی

سعید محمدی دهنوی؛ جعفر هوشیاری

چکیده: نماز در زمره برترین عبادات است که قبولی سایر عبادات، به قبولی آن منوط است و حضور قلب که روح همه عبادات است از شرایط کمال عبادات محسوب می‏شود. تحقیق پیش ‏رو با هدف شناسایی فرایندهای دینی و روان‏شناختی حضور قلب در نماز بر اساس منابع اسلامی به روش توصیفی تحلیلی انجام شد. داده‏ ها به روش کتابخانه‏ای گردآوری و سپس طبقه‏ بندی، مقایسه و تحلیل شد. در ابتدا 21 راهکار برای کسب حضور قلب در نماز بر اساس منابع اسلامی و روان‏شناسی به دست آمد که با طبقه ‏بندی مجدد آن‏ها، نهایتاً 7 راهکار انتخاب و تبیین شد. یافته‏ های پژوهش نشان داد بر اساس منابع اسلامی، یاد دائمی خداوند، تقویت ایمان، دوری از فحشا و منکر و رعایت آداب نماز از فرایندهای دینی حضور قلب در نماز است. همچنین بر اساس منابع روان‏شناسی، تقویت شناخت و ذهن آگاهی نسبت به خدا و حقیقت، تغییر سبک زندگی و درک بعد روان‏شناختی نماز، در زمره فرایندهای روان‏شناختی حضور قلب در نماز است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی ترویجی پژوهشنامه «روانشناسی اسلامی» می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://psychology.riqh.ac.ir/ مراجعه کنند.