جنگ شناختی مهمترین حوزه رویارویی ایران و غرب است

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، مراسم رونمایی از کتاب «جنگ‌ شناختی؛ علم پیروزی در نبرد ذهن‌ها»، تألیف حمیدرضا مقدم‌فر و ابراهیم محسنی آهویی صبح امروز، ۲۵ دی‌ماه،‌ در سالن اجتماعات خبرگزاری تسنیم برگزار شد.

کتاب «جنگ شناختی» گزارشی از علم پیروزی در نبرد ذهن‌ها است که ادبیات و دانش‌هایی را در این حوزه جدید پیشروی نخبگان، اهالی رسانه و پژوهشگران قرار داده است.

این مراسم با حضور اکبر نصراللهی استاد دانشگاه و رییس دانشکده ارتباطات و رسانه، عباس سلیمی‌نمین روزنامه‌نگار و محقق، سعدالله‌ زارعی کارشناس ارشد مسائل بین‌المللی، عباس درویش توانگر قائم مقام خبرگزاری فارس، مجید قلی‌زاده مدیرعامل و جعفر درونه قائم مقام خبرگزاری تسنیم و همچنین مولفان کتاب برگزار شد.

در این برنامه حمیدرضا مقدم‌فر یکی از دو نویسنده کتاب با اشاره به اهمیت چاپ این کتاب گفت: کتاب «جنگ شناختی؛ علم پیروزی در نبرد ذهن‌ها» تا به امروز در میان آثاری که به زبان فارسی در این زمینه منتشر شده تقریباً بی‌بدیل است. البته متاسفیم که تاکنون در این زمینه کار زیادی نشده است. سالهاست است که به صورت جدی درگیر جنگ شناختی هستیم اما در ادبیات این موضوع کار مکفی انجام نشده است و از این روی امیدوارم که این کتاب آغازی برای انتشار محتواهای جدی و جدید درباره موضوع جنگ شناختی باشد. همچنین امیدواریم محتوای این کتاب برای بسیاری از نخبگان و پژوهشگران انگیزه‌ای ایجاد ‌کند تا وارد این موضوع شوند.

کتاب «جنگ شناختی» را به روح پرفتوح حاج قاسم تقدیم می‌کنیم

وی اضافه کرد: زمانی که می‌خواستیم نوشتن این کتاب را آغاز کنیم از آقای محسن آهویی خواهش کردم تمام منابعی که در اروپا و آمریکا درباره این موضوع وجود دارد را جست‌وجو کرده و ملاحظه کنند تا بتوانیم از محتوایش در نگارش این کتاب بهره ‌بگیریم. ایشان هم بسیار خوب ورود کرده و با دسته‌بندی منطقی مطالب، 8 سرفصل این کتاب را به شیوه‌ای محققانه آماده کردند. بنده همین‌جا بر اساس پیشنهاد آقای محسنی‌‌ آهویی قصد دارم که این کتاب را به سردار دل‌ها، حاج قاسم سلیمانی تقدیم کنم و امیدوارم ثواب خوانش این کتاب که آشنایی با موضوع جنگ شناختی است به روح پرفتوح ایشان برسد.

این کارشناس مسائل سیاسی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه نباید جنگ شناختی را از جنگ نرم جدا دانست، گفت: جنگ روانی، عملیات روانی، مدیریت و جنگ ادراکی و جنگ شناختی همگی در ذیل جنگ نرم تعریف می‌شود. البته جنگ شناختی گستره بزرگتری دارد و باید این روند را در قامت یک فرآیند تکاملی مورد بررسی قرار داد.

مقدم‌فر با تاکید بر اینکه موضوع نفوذ در افکار و اذهان مردم متعلق به امروز و دیروز نیست و از هزاران سال قبل وجود داشته است، ادامه داد: با این حال جنگ شناختی عرصه پیشرفته‌تری در حوزه جنگ نرم است. در سال ۲۰۱۷ یکی از ژنرال‌های نیروی هوایی آمریکا به نام دیوید گلدفین جمله مشهوری را گفت؛ او بیان داشت که هم‌اکنون در حال گذار از جنگ‌های فرسایشی به سمت جنگ شناختی هستیم؛ البته بنده معتقدم از مرحله گذار عبور کرده و مدت‌هاست جنگ شناختی را با جمهوری اسلامی ایران آغاز کرده‌اند.

نویسنده کتاب «جنگ شناختی» با اشاره به اینکه بستر جنگ شناختی، علوم شناختی است، گفت: یکی از سرفصل‌های بسیار مهم در این کتاب، معرفی علوم شناختی و ارائه توضیحات نسبتاً مفصل درباره آن است.

جنگ شناختی، تحمیل اراده از طریق به‌کارگیری مغز و شناخت مردم است

این کارشناس مسائل راهبردی در بخش دیگری از سخنان خود درباره ورود جنگ شناختی به عرصه رسانه گفت: چند سالی است که ادبیات جنگ شناختی در ادبیات سیاسی، امنیتی و رسانه‌ای ما ورود جدّی‌تری پیدا کرده است. به عبارت دیگر، امروز در عرصه رسانه با جنگ شناختی پیچیده‌تری مواجه هستیم و رسانه تبدیل به ابزار فراگیری برای این جنگ شده است. دوستان رسانه‌ای باید درباره این جنگ مطالعه کنند و یکی از ابزارهای در دسترس برای مطالعه در این زمینه، همین کتاب است.

ساده‌ترین و کوتاه‌ترین تعریف از جنگ شناختی توانایی تاثیرگذاری و نفوذ بر ادراک و شناخت یک فرد و جامعه در جهت اهداف مورد نظر است. جنگ، به معنای تحمیل است و در جنگ شناختی با تحمیل اراده از طریق به‌کارگیری مغز، اعصاب و روان و احساسات و عواطف مردم بر رفتار آنان اثرگذاری می‌کنیم.

وی در پایان با اشاره به ضرورت تالیف کتابها و مقاله های بیشتر درباره جنگ شناختی، گفت: دوست داشتم که روی جلد این کتاب نوشته شود: «جلد یکم»، تا به دنبال این باشیم که جلدهای بعدی آن را بنویسیم، چرا که معتقدم این حوزه، گستره بسیار و عمق زیادی دارد و به لحاظ تولید ادبیات و دانش در این حوزه در کشورمان در گام‌های نخست هستیم. 

پایه انقلاب اسلامی بر اساس جنگ شناختی بود نه اسلحه

در ادامه این مراسم عباس سلیمی نمین، پژوهشگر و مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، در این جلسه با انتقاد نسبت به بی‌تفاوتی در قبال ماهیت انقلاب اسلامی گفت: انقلاب اسلامی براساس جنگ آگاهی یا جنگ نرم یا فکری و شناختی رقم خورد، سپس در مورد انقلاب اسلامی مطالعه شد، حرکتی در غرب صورت گرفت و بعد به خودمان برگشت و الآن داریم انقلاب اسلامی را به‌عنوان یک پدیده جدید مورد بررسی قرار می‌دهیم. این در حالی است که وقتی ما اسلحه را کنار گذاشتیم، مبارزه مسلحانه را نفی کردیم و گفتیم که انقلاب ما انقلابی نیست که از طریق ترور و زور تحولی را به رسمیت بشناسد، در واقع جنگ شناختی را مبنا قرار دادیم.

انقلاب اسلامی براساس تحول در شناخت انسان‌ها ایجاد شد

وی ادامه داد: ما نسبت به انقلاب اسلامی مطالعات بسیار کمی انجام داده‌ایم. آن هم انقلابی که براساس تحول در شناخت انسان‌ها ایجاد شد، آنها را به‌سوی آزادگی سوق داد و از اسارت سلطه و استبداد خارج کرد و در نهایت توانست بدون هیچ درگیری نظامی، یک تحول بزرگ در جامعه ایران ایجاد کند، این بی‌توجهی در ایران برای ما هزینه بسیار زیادی دارد.

این پژوهشگر با بیان اینکه انقلاب اسلامی انسان‌ها را قبل از پیروزی انقلاب اسلامی متحول کرده بود، با نقل خاطره‌ای از شهید عراقی اضافه کرد: شهید عراقی را در تاریخ، انسان بسیار صادقی یافتم. او در حزب مؤتلفه، فرد فرهیخته‌ای بود. شهید عراقی در خاطراتش می‌گوید که در ابتدای دهه ۴۰ از امام (ره) پرسیدم که «وظیفه اصلی ما چیست؟»، امام (ره) پاسخ می‌دهند که «انجام کار فکری و فرهنگی روی مردم». شهید عراقی تصور می‌کند که امام (ره) دارند به‌نوعی مخفی‌کاری می‌کنند. بنابراین مجدداً سؤال را مطرح می‌کند، در هر سه‌باری که از امام (ره) این موضوع پرسیده شد، امام (ره) بر همان انجام کار فکری و فرهنگی تأکید کردند؛ این یعنی ایجاد تحول در شناخت انسان نسبت به جامعه خودش و خلقت.

سلیمی نمین در ادامه با اشاره به تأثیر فعالیت‌های فکری و فرهنگی پیش از انقلاب بر جامعه ایران گفت: همین امر موجب شد انسان‌هایی که اسارت را برای بهره‌مندی از متاع دنیوی می‌پذیرفتند، دیگر حاضر نبودند زیر بار این اسارت بروند، حاضر بودند تن به شهادت بدهند، اما ذلت را نپذیرند؛ چون در شناختشان نسبت به پدیده‌ها تحول ایجاد شده بود. شخصیت‌های بزرگی مانند شهید بهشتی، دکتر شریعتی، آیت‌الله طالقانی و... توانستند این تحول شناختی را در جامعه ایجاد کنند، اما متأسفانه امروز از این جهت دچار فقر و تنگدستی شده‌ایم.

وی ادامه داد: خوشبختانه خبرگزاری تسنیم عنایتی به این مسائل در بحبوحه سطحی‌گرایی داشته است که غنیمتی است، باید تأسف خورد که انقلابی که براساس تحول در شناخت انسان‌ها ایجاد شده است، به تدریج به مرحله‌ای سوق پیدا می‌کند که افرادی داعیه‌دار مسائل فکری در جامعه می‌شوند که به‌هیچ‌وجه شأن این معنا را ندارند، اصلاً تحمل این معنا و سعه صدر لازم برای تعامل برقرار کردن با افکار و اندیشه‌های مختلف را ندارند. پیش از انقلاب اسلامی نیز این‌طور نبود که یک فکر صرفاً وجود داشته باشد، اندیشه‌های مختلف وجود داشت، در این میان کسانی توانستند یک تحول شناختی در جامعه ایجاد کنند که یک سعه صدر داشتند و با افکار و سلایق مختلف تعامل داشتند.

زارعی: کتاب جنگ‌ شناختی یک گام اساسی در محیط ملی جمهوری اسلامی به‌شمار می‌آید

سعدالله زارعی، پژوهشگر و کارشناس مسائل بین‌الملل، در ابتدای این نشست ضمن اشاره به اهمیت موضوع جنگ‌ شناختی، بر جدید بودن این علم تأکید کرد و گفت: بحث درباره این علم در کشور ما بحث جدیدی است؛ کما اینکه در سطح بین‌الملل نیز نسبتاً جدید است، از سوی دیگر، سوءتفاهماتی نیز در داخل کشور و سطح بین‌الملل نسبت به ماهیت و قلمروی جنگ شناختی وجود دارد؛ به همین دلیل تألیف این اثر که توسط برادر اندیشمندمان، دکتر مقدم‌فر به‌همراه محسن آهویی نوشته شده است، یک گام اساسی در محیط ملی جمهوری اسلامی به‌شمار می‌آید.

وی با بیان در شرایطی هستیم که به‌مرور اقتدار رسانه‌ها، حوزه‌ها و تأثیرگذاری آنها در سطوح مختلف از جمله فرهنگی، اقتصادی و... رو به گسترش است، ادامه داد: در زمان حاضر پیچیده‌ترین سیاست‌ها در بستر رسانه‌های نوین به وجود می‌آید و مدیریت می‌شود، در این میان، آن کشوری می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد که به جنگ شناختی مجهز شده باشد.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با ابراز اینکه تسلط بر جنگ شناختی، از هزینه‌های کشور در مواجهه با قدرت‌های رقیب می‌کاهد، اضافه کرد: اگر کشوری به این مهم مجهز نباشد، هزینه بسیار سنگینی را بر ملت خود تحمیل می‌کند؛  این رمز اهمیت مقوله جنگ شناختی در عصر ماست.

زارعی افزود: پیروزی در این جنگ به یک تعهدی نسبت به پایه‌های یک نظام سیاسی استوار است که در این میان نقش رسانه‌های متعهد برخط و عالم بسیار بسیار ارزشمند است، به همین جهت خبرگزاری‌هایی مانند تسنیم که برگرفته از نیروهای متعهد و عالم نسبت به این عرصه‌ها است، در عرصه جنگ شناختی جایگاه مهمی دارند.

جنگ شناختی ترفند جدید دشمنان انقلاب اسلامی است

جعفر درونه قائم مقام خبرگزاری تسنیم نیز در این مراسم ضمن مروری بر اقدامات خصمانه دشمنان انقلاب اسلامی گفت: براساس نظریه سیاسی اسلام، مردم از نقش مهم، سرنوشت‌ساز و بسیار موثری برخوردار هستند. ماهیت انقلاب اسلامی در تضاد با نظام سلطه جهانی است و به همین دلیل است که در طول حیات پربار انقلاب اسلامی شاهد انواع و اقسام ترفندها و توطئه‌های دشمن بودیم. وقتی به گذشته مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که دشمنان به دلیل عدم درک صحیح از ماهیت انقلاب اسلامی ترفندهایی به کار بردند که ناموفق بوده است. از ترور متفکرین انقلاب و شخصیت‌های برجسته تا راه‌اندازی گروهک‌ها و تحمیل جنگ به ایران همگی شکست خورد.

وی ادامه داد: اگرچه نمی‌توانیم برای ترفندهای دشمن بازه‌هایی تعریف کنیم که ابتدا و انتها داشته باشد اما مشخصاً می‌توانیم بگوییم در دهه چهارم و پنجم انقلاب اسلامی ترفند جدیدی در دستور کار دشمن قرار گرفت که ما از آن به عنوان جنگ نرم یاد می‌کنیم. در این جنگ، دشمن تلاش کرد تا خود را به ماهیت انقلاب اسلامی نزدیک‌تر کرده و با درک دقیق‌تری از انقلاب اسلامی با آن دربیفتد. کما اینکه در دهه‌های سوم و چهارم پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد بودیم که کرسی‌ها و ظرفیت‌های متنوعی در آمریکا و اسرائیل برای شناخت انقلاب اسلامی شکل گرفت. جنگ نرم تبعات زیادی برای جمهوری اسلامی به همراه داشته چرا که جنگی تمام عیار بوده است اما به نظر می‌رسد در این جنگ نیز دشمن شکست خورده است، چرا که نتوانست به اهداف خود دست پیدا کند.

شناخت از جنگ شناختی در سطح جامعه بسیار کم است

این پژوهشگر و محقق با اشاره به اینکه اکنون با جنگ دیگری مواجهیم که نامش را باید جنگ شناختی بگذاریم، خاطرنشان کرد: جنگ شناختی در ماهیت خود مردم را هدف قرار گرفته است. اگر در جنگ نرم باورها و ارزش‌ها هدف دشمن قرار می‌گرفت در جنگ شناختی اذهان مردم هدف قرار گرفته است. به عبارت دیگر در جنگ نرم، «حق» هدف قرار می‌گرفت اما در جنگ شناختی، «حقیقت» مورد تردید قرار می‌گیرد. در این جنگ، تصویری از حقیقت در اذهان مردم ساخته می‌شود که حتی می‌تواند باورها و اصل دفاع در برابر دشمن را متزلزل کند. دقت داشته باشید در جنگ شناختی، چهره دشمن بزک می‌شود و حتی جبهه خودی مورد سرزنش قرار می‌گیرد.

درونه تأکید کرد: نکته مهم اینجاست که شناخت از جنگ شناختی در سطح جامعه ما بسیار کم است و باید بیشتر در مورد آن حرف زد. شناخت ماهیت این جنگ، ادبیات‌سازی برای مقابله با آن و گفتمان‌سازی درباره‌اش از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این فعالیت‌ها باعث می‌شود که بتوانیم ابتکار عمل را به دست بگیریم و بر جامعه هدف خود تاثیر بگذاریم.

وی در پایان با اشاره به کتاب جنگ شناختی» گفت: این کتاب که توسط آقایان دکتر مقدم‌فر و محسن آهویی نوشته شده است، خدمت ارزشمندی است از این جهت که می‌تواند ادبیات‌سازی کند و برای فکر و مطالعه در دستور کار قرار گیرد. یکی از ویژگی‌های اصلی این کتاب این است که به تفکر بومی ما بسیار نزدیک است. به عبارت دیگر، این کتاب براساس تجربه زیسته انقلاب اسلامی تالیف شده است.

نئولیبرالیسم رو به زوال است و شاهد زایش دیوهای هولناکی در جهان هستیم

ابراهیم محسنی آهویی دیگر نویسنده کتاب «جنگ شناختی» در سخنانی گفت: کتاب را با ادعای پایان عصر نئولیبرالیسم آغاز کردیم. این موضوع در اولین جمله از مقدمه کتاب بیان شده است. برآورد کلی ما این است که نئولیبرالیسم رو به زوال است و  از هم‌اکنون شاهد زایش دیوهای هولناکی نظیر الیگارشی، ناسیونالیسم افراطی و فاشیسم هستیم. بنابراین نه تنها ادبیات و ترکیب‌بندی نئولیبرالیسم را معنادار نمی‌دانیم بلکه هشدار می‌دهیم که آگاهی یافتگی نسبت به جنگ شناختی یک وظیفه برای ماست.

وی اضافه کرد: توضیح این هشدار بسیار ساده است، چرا که نسل پس از نئولیبرالیسم بسیار ضدبشری‌تر از خود نئولیبرالیسم است. سلطه رو به توسعه راست افراطی در اغلب کشورهای غربی، پس‌روی به وضعیت قبیله‌‌‌گرایی و خودبنیادی افراطی دقیقاً در نقاطی از جهان در حال نهادینگی است که موقعیت ادراک و شناخت را در سطح جهان در کنترل خود دارند. از اینجاست که مسئولیت ما آغاز می‌شود.

او با اشاره به نتایج خطرناک جنگ شناختی گفت: برخلاف باور رایج و عمومی فهمیدیم که جنگ را باید به عنوان نوعی گفتمان و بازنمایی در نظر بگیریم. در تعریف کلاسیک، تعریف جنگ چیزی جز مجبور کردن طرف مقابل برای موافق بودن با نیروی مهاجم نیست. این موضوع در حالی است که موافق کردن دیگری ماموریت اساسی هر گفتمان و بازنمایی است. بنابراین شما مخاطبان به خوبی متوجه می‌شوید که ایده‌هایی مانند «گفتمان به جای موشک» تا چه اندازه می‌تواند مهلک باشد.

تجربه بالای نویسندگان عامل برتری کتاب «جنگ شناختی» است

اکبر نصرالهی در بخش پایانی این جلسه درباره کتاب «جنگ شناختی» گفت: به نظرم این کتاب یکسری ویژگی‌هایی دارد که آن را از مقالات و سخنرانی‌های دیگر در این حوزه متمایز می‌کند. یکی از این ویژگی‌ها مرتبط با نویسنده‌های این اثر است. هر دو بزرگوار از جمله افرادی هستند که در این زمینه کار کردند و به همین دلیل از تجربه بسیار بالایی برخوردار هستند.

وی اضافه کرد: نکته دیگر کاربردی بودن این کتاب است؛ این کتاب در زمانی تولید شده است که ما بیشترین آسیب را از جنگ شناختی می‌خوریم و غفلت در این زمینه وجود دارد. استفاده از منابع متعدد در این کتاب از دیگر ویژگی‌های مهم این اثر است. اگر به پایان کتاب مراجعه کنید می‌بینید که منابع بسیار به روز و جدیدی در تالیف کتاب استفاده شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به استفاده کتاب «جنگ شناختی» از منابع متعدد داخلی و خارجی گفت: بیش از 500 منبع برای تالیف این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته است. ویژگی دیگر این اثر ارزشمند آن است که از تجربیات داخلی، ملی،‌ منطقه‌ای و بین‌المللی در نگارش آن استفاده شده است. همانطور که در مقدمه کتاب می‌خوانید بیش از 45 تجربه ملی و منطقه‌ای برای نگارش این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

رییس دانشکده دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد بیان داشت: بنده معتقدم که در دوره‌های مختلف انواع جنگ‌ها از نوع سخت و نرم وجود داشته اما اولویت و سطح آنها در زمان‌های مختلف متفاوت بوده است. با این حال، در عصر حاضر، جنگ شناختی در اولویت کنشگران مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... قرار داشته و بیشتر مورد توجه قرار دارد.

او در پایان گفت: دانشجویان، اساتید، محققان، مسئولین و رسانه‌ها به چنین اثری نیازمند بودند. خوشحالم که این اثر فاخر به همت آقایان دکتر مقدم‌فر و دکتر محسنی آهویی و انتشارات خبرگزاری تسنیم چاپ شده و در اختیار محققان قرار دارد.

در پایان این مراسم از کتاب «جنگ شناختی» رونمایی شد.