برگزاری وبینار بین المللی «میر انیس و محتشم کاشانی» در هند

به گزارش خبرنگار سرویس بین الملل خبرگزاری رسا، وبینار بین المللی در پاسداشت دو شاعر مرثیه سرای ایران و هند" میر انیس" و "محتشم کاشانی" با ھمت خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی و با ھمکاری نمایندگی بنیاد سعدی و مشارکت بخش فارسی دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد شهر حیدر آباد هند، در فضای مجازی و از طریق نرم افزار زوم (zoom) برگزار شد.

در این مراسم محسن آشوری وابسته فرهنگی و مسئول خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی هند، جناب آقای پروفسور دکتر سید عین الحسن رئیس دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد شهرحیدر آباد هند، پروفسور عزیر بانو رئیس بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد، دکتر سیده عصمت جهان استادیار دانشگاه مولانا آزاد حیدر آباد هند، پروفسور نیخات جهان استاد بخش اردو دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدر آباد هند ، جناب آقای ابوطالب رضوی مولف کتاب میر انیس و موسس رسانه "پن اینفو مدیا"، دکتر سلیمان زارع از ایران مدرس زبان وادبیات اردو دانشگاه آزاد تهران و مدرس مدعو دانشگاه مولانا آزاد حیدر آباد، دکتر نرگس جابری نسب از ایران استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب، پروفسور اشتیاق احمد استاد زبان و ادبیات فارسی مرکز زبان فارسی و مطالعات آسیای میانه دانشگاه جواهر لعل نهرو دهلی نو و دیگر اساتید، دانشجویان و علاقمندان به مرثیه سرایی و شعر و ادب فارسی حضور یافتند.

دراین وبینار آشوری رایزن فرهنگی و مسئول خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی درسخنانی اظهار داشت؛ مرثیه در ادبیات غنی فارسی از جایگاه ممتازی در میان عام و خاص قرار دارد زیرا که مرثیه با فرهنگ عاشورایی مردم ایران، شیعیان و علاقمندان به خاندان عصمت و طهارت (ع) پیوند داده شده است و همواره در مراسم سوگواری و عزاداری از مرثیه سرایی استفاده می شود.

وی درادامه افزود: در زبان و ادبیات فارسی از دیر باز مرثیه جایگاه ویژه داشته است و شاعران در ماتم فردی بزرگ و خاص مرثیه هایی را سروده اند اما دو شاعر گرانقدر ایران محتشم کاشانی و همچنین میر انیس مرثیه را برای غم و ماتم شهدای کربلا سروده اند و به همین منظور همیشه در اذهان مردم جای گرفته است و تا ابد ابیات آنها پایدار خواهد بود.

عین الحسن رئیس دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدرآباد هند در سخنانی با اشارہ به این که سخن از دو مرثیه سرای تاریخ، کاری بسیار سخت خواهد بود چرا که محتشم کاشانی و میر انیس در کشورهای ایران و هند بسیار شناخته شده اند، اظهار داشت: محتشم کاشانی در ایران بسیار محترم اند و عموم مردم  درباره میر انیس آنچنان اطلاعات کافی ندارند، چراکه وی بیشتر در زبان اردو مرثیه های خود را سروده است، اما در هند میر انیس بسیار شناخته شده است و شاعران و مرثیه خوانها در محافل ادبی و مراسم مذهبی عزاداری همواره از مرثیه های وی استفاده می کنند.

وی افزود: باید به یاد داشت که این دو شاعر نزدیک به سه قرن با هم اختلاف دارند و تفاوت هایی نیز در ابیاتشان قابل مشاهده است، محتشم کاشانی به جز مرثیه قصیده های دیگری را نیز دارد که بسیار جالب و زیبا هستند اما میر انیس فقط مرثیه سروده است.

این اندیشمند ھندی تاکید کرد: میرانیس در یک خانواده مذهبی که همه ساله در آن زمان به کربلا می رفتند متولد و بزرگ شده است، بهرحال هر دو شاعران بزرگ مرثیه سرای شناخته شده در دنیا هستند و این وبینار بین المللی می تواند سکویی برای شناخت هرچه بیشتر این دو شاعر از ابعاد مختلف به حساب آید.

عزیز بانو یکی دیگر از اندیشمندان ھندی و رئیس بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مولانا در مقدمه کوتاهی درباره زندگی نامه دو شاعر گرانقدر مرثیه سرای هند و ایران محتشم کاشانی و میر انیس مطالبی را بیان و پس از آن مقاله خود را با عنوان «نمایی از پیشینه تاریخی مرثیه نگاری ایران و هند» ارائه کرد.

وی در مقاله خود عنوان کرد: مرثیه در اوان پیدایش و گسترش شعر فارسی پابه پای مضمون های دیگر ادبی به تقلید از شعر عربی به وجود آمد و در گذر زمان انواع گوناگونی به خود گرفت. بررسی سیرتطور مرثیه بیانگر این مطلب است که مرثیه از نوع رسمی به نوع مذهبی متحول شده است.

عزیز بانو گفت: به گونه ای که در چند قرن اخیر معنای اخص خود یعنی برای سوگ بر سید الشهدا(ع) به کار برده می شود. از ابتدای پیدایش شعر فارسی تا قرن هشتم هجری مرثیة غالب ، مرثیة رسمی است که در قالب قصیده سروده می شد. اما رفته رفته و با به قدرت رسیدن حکومت صفویه مرثیة مذهبی در قالب ترکیب بند رایج می گردد. پس از اوج گرفتن مرثیه سرایی مذهبی دو شیوة دیگر مرثیه مذهبی یعنی نوحه و مقاتل منظوم درقالب مثنوی ابداع گردید. در یکصد سال اخیر به علت خیزش های مردمی، شاعران مضامین مذهبی را با مضامین اجتماعی و سیاسی تلفیق کردند و نوعی مرثیه وطنی اجتماعی به وجود آوردند که نقش مرثیه را از حد سوگ به مرتبة تحریک و بیداری مردم به عنوان یک وظیفة اجتماعی و سیاسی برتری بخشید.

در ادامه خانم سیده عصمت جهان استادیار بخش فارسی دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدر آباد مقاله خود را با عنوان «محتشم کاشانی شاعر منحصر به فرد»  قرائت کرد.

وی در بخشی از مقاله خود عناون کرد: مرثیه نویسی از قبل از اسلام بوده است و ادبیات فارسی نیز شاعران گرانبها همچون فردوسی نیز اشعار مرثیه سروده است اماقالب سروده محتشم کاشانی برای فردخاص یا اعضای خانواده خود نیست و منحصر به زمان خاص نمی باشد بلکه مرثیه را برای کل تاریخ بشریت سروده و تا به امروز ماندگار مانده است. نام اصلی او شمس‌الشعرای کاشانی، حسان العجم، مولانا سید کمال الدّین علی، فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم، شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است. او در حدود سال  ۹۰۵  هجری قمری در کاشان متولّد شد، نزدیک به  ۹۱  سال زیست و به سال  ۹۹۶  هجری در زادگاه خود، رخت به سرای باقی برد. محتشم، پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود به «شعربافی» پرداخت که در اشعار عدیده‌ای به حرفۀ خود اشاره کرده است. مدفن وی در کاشان به «محلّۀ محتشم» شهرت دارد. شهرت ادبی محتشم به خاطر دوازده بند عاشورایی اوست اما در یکی از نسخ خطی دیوان او، چند ترکیب‌بند در خور دیگر نیز وجود دارد. محتشم علاوه بر شعر، در عرصۀ نثر نیز توانا بوده و این امر را در دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق که آمیزه‌ای از نثر و نظم است ، نشان می‌دهد.

درادامه خانم نیخات جهان استاد اردو بخش زبان دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدرآباد هند ،مقاله خود را پیرامون میر انیس برای همه حاضرین قرائت کرد. وی در بخشی از  مقاله خودعنوان داشت: میر انیس در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشود ، پدرش «میر مستحسن» بود، چون انیس چهره ای شجاع و مردانه داشت نام او را "ببرعلی" نهادند. سال تولد او به دقت آشکار نیست. در سال 1291 هجری قمری چشم از جهان فروبست و تقریباً هفتاد و دو سال داشت. از این رو سال تولد او تقریباً بایستی در حدود 1219 هجری قمری باشد. تحصیلات مقدماتی را در فیض آباد گذرانید و سپس به لکهنو رفت و در آنجا هم تا چهل سالگی به کسب دانش پرداخت. در آغاز در لکهنو دیگران او را عالم به شمار نمی آوردند اما به اطلاعات و آگاهیهای او اعتراف داشتند. "میر انیس" به معقولات بیشتر از منقولات علاقه داشت، و کتابهای نادر و اصلی را مطالعه می کرد. کتابخانه او مملو از کتب در فنون مختلف بود، و خود او نیز همه آن کتابها را خوانده بود. عالمان و دانشوران به محفل او می آمدند، و او به اندازۀ شأن هرکس سخن می گفت. رفتار خانوادگی "میر انیس" بسیار پسندیده و بزرگ منشانه بود و زندگی آنان مانند افراد دربار خاندانهای هندی و ایرانی بود و این اخلاق را نسل به نسل به یکدیگر می سپردند. نه تنها مردان خانواده بلکه زنان نیز به آداب نیکو تربیت شده بودند. مادر "میر انیس" به مسائل مذهبی آگاهی داشت، وی فارسی را به آن اندازه ای می دانست که "جامع عبّاسی" را می خواند و تدریس می کرد، و به شدت پایبند عبادات بود. وضع زندگی و رفتار او برای دیگر زنان نمونه بود. زنان خانواده امرا بسیاربه او علاقه داشتند تا با ایشان رفت و آمد کنند، او جز در صورت ضرورت از خانه خارج نمی شد، از این رو بیشتر به تربیت میر انیس می پرداخت و در واقع میر انیس در مکتب مادر خود پرورش یافت، پرورشی که آن را در هیچ مدرسه و دانشگاهی نمی توانست به دست آورد. میر انیس جوانی خود را در شهر لکهنو گذرانید و با علماء و ادبای آنجا همنشینی داشت، و این همنشینیها در تکوین شخصیت او بسیار موثر بود.

در ادامه سلیمان زارع از ایران مدرس بخش اردو دانشگاه آزاد تهران مقاله خود را با عنوان «مطالعه تقابلی اشعار محتشم کاشانی و میر انیس» ارائه داد. وی گفت: دیوان محتشم مشتمل بر: قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات است که قسمت قصاید را «جامع اللطایف» و قسمت غزلیات را «نقل عشّاق» نامیده است. تقی الدین کاشی، از سه دیوان صبائیه، جلالیه و شبابیه که روی هم هفت هزار بیت می‌شوند و دیوان قصاید ائمه (ع) و مدح پادشاهان که هشت هزار بیت است و رساله معمیات و تواریخ به عنوان آثار محتشم کاشانی نام می‌برد. دوازده بند محتشم در چهار قرن اخیر، بهترین و مورد اقبال اکثریت عموم اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی بوده است. شاعران زیادی با ترکیب بندهایشان به استقبال از دوازده بند رفته‌اند ولی در این میان آن که با اقبال بی‌چون و چرای مردم کوچه و بازار روبه رو بوده و بر کتیبه‌های پارچه‌ای حسینیه‌ها نوشته شده، همان شعر محتشم است. آوازۀ دوازده بند او از مرزهای جغرافیایی ایران فراتر رفته و در کشورهایی چون هندوستان، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان علاقمندان زیادی دارد و حتی عرب زبانانی که با ادبیات فارسی آشنایی دارند، به ترکیب بند عاشورایی محتشم به دیدۀ احترام می‌نگرند.

در ادامه وبینار ابوطالب رضوی مولف کتاب میر انیس و مدیر موسسه "پن اینفو مدیا" و مرثیه خوان مجالس سوگواری در ابتدای سخنان خود ضمن عرض خرسندی در این وبینار یک روزه بین المللی پیرامون اثر خود با عنوان "یک هزار عنوان از سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) در شعر میر انیس سخنانی را عنوان کرد. وی با اشاره به نامگذاری این اثر به این نام بیان داشت که شاعر گرانقدر مرثیه سرای هند در اشعار خود هزار عنوان را در مورد حضرت امام حسین (ع) و شهدای کربلا عنوان کرده است که هر کدام از این عناوین را در مجالس سوگواری و عزاداری خوانده می شود که مورد توجه محبان اهل بیت (ع) قرار می گیرد.

در ادامه نرگس جابری نسب استاد دانشگاه آزاد ایران، مقاله خود را با عنوان «هندوان فارسی گوی و مرثیه سرای عاشورایی» ارائه داد. وی در بخشی از مقاله خود گفت:  بررسی سیر تکوینی مرثیه بیانگر آنست که از نوع رسمی به نوع مذهبی متحول شده است، به صورتی که در چند قرن اخیر به ویژه در شبه قاره هند در معنای خاص خود یعنی سوگ بر سید الشهدا (ع) به کار برده شده است. من در این مقاله سعی دارم تا نگاهی به هندوهایی داشته باشم که به امام حسین (ع) عشق می ورزیدند و حتی در زمان احتضار به یاد لب های تشنه سید و سالار شهیدان (ع) از آشامیدن آب امتناع کردند. انسان در طول زندگی همواره در گذر زمان در مسیرحادثه های تلخ و شیرین قرار می گیرد و شاعران خوش ذوق همواره سروده هایی در وصف وقایع تلخ آورده اند و در دفتر خود به صورت منظوم نگاشته اند. 

درادامه این وبینار اشتیاق احمد در مورد دو شاعر بزرگ مرثیه گوی ایران و هند سخنان کوتاهی را عنوان کرد. وی در سخنان خود اظهارداشت: فرهنگ عاشورایی دو ملت ایران و هند و توجه به دروس بزرگ واقعه کربلا که به صورت مرثیه منظوم شده است توانسته نقشی سترگ دربین آحاد جامعه هر دو کشور بگذارد و به صورت زیبا و جذاب در میان عامه مردم متداول شود و به ابعاد هولناک واقعه کربلا بپردازد. محتشم کاشانی و میر انیس چند قرن با هم فاصله دارند اما اشعارشان در قالب های زبان فارسی و زبان اردو تا ابد پایدار و ماندگار خواهد بود.

گفتنی است در این وبینار بیش از دویست نفر شرکت نمودند و بیش از دویست نفر نیز در شبکه های آنلاین آنرا تماشا کردند. خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی هند با همکاری دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد برای شرکت کنندگان گواهی نامه شرکت در وبینار یک روزه را نیز صادر نمود.

این وبینار بین المللی یک روزه در کانال اینترنتی یوتیوب خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران به آدرس https://www.youtube.com/watch?v=OuHu-ampVMc و همچنین در کانال اینترنتی یوتیوب "اس ان ان" به آدرس https://youtu.be/K8Hw7ZC4Zzo به صورت زنده پخش شد./988/