شرط پایان کرونا در ایران

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از جام جم آنلاین ، در حالی که لامبدا کم کم به یک نگرانی جدید و گسترده در سطح کشور تبدیل می شود مواردی در رابطه با واکسیناسیون همچون لزوم تزریق دوز سوم و یا تاثیرگذاری هر از یک واکسن ها نیاز به توضیحات و روشنگری های بیشتری دارد.

در این رابطه با دکتر مصطفی نوری زاده دانشیار و متخصص بیوتکنولوژی و استادداروسازی گفت و گویی انجام دادیم. ماحصل این گفت و گو در ادامه آمده است.

* پیش بینی های علمی حاکی از آن است واریانت لامبدا یک خطر بالقوه دیگر در جهت تولید موج های جدید کرونایی است. چقدر نگران لامبدا باشیم؟

واریانت لامبدا حدود یک سال پیش برای نخستین بار از کشور پرو گزارش شد. این ویروس پیش از این کشورهای زیادی را درگیر نکرده بود ولی آرام آرام به 50 کشور نفوذ کرد. هم اکنون موارد ابتلا به این واریانت جدید در این 50 کشور گزارش شده است.

همانطور که گفتم لامبدا ابتدا از پرو شروع شد. بعد از آن به کشورهای همسایه این کشور آمریکای جنوبی نفوذ کرد و سپس سر از اروپا در آورد. آخرین خبر این است که لامبدا در ترکیه هم گزارش شده است. دو خبر خوب و بد درباره لامبدا وجود دارد. خبر بد این است که جهش های این ویروس در ناحیه اسپایک پروتئین آن رخ داده است. اکثر واکسن هایی که هم اکنون وجود دارند بر پایه همین اسپایک ساخته شده اند. اسپایک همان شاخکی است که ویروس از طریق آن به سلول متصل می شود تا به آن نفوذ کند. اکثر موتاسیون ها (جهش ها) در اسپایک پروتئین ها گزارش شده است.

در رابطه با تاثیر لامبدا بر واکسن ها و میزان مرگ و میر ناشی از این ویروس هنوز مطالعه کاملی انجام نشده است تا مطمئن شویم این واریانت چقدر درصد مرگ و میر را تغییر می دهد و چقدر نرخ ابتلا را با تغییر روبرو می کند. این ویروس احتمالا در کارآیی واکسن ها تاثیر منفی می گذارد. هر چند تا امروز واکسن ها همچنان موثر بوده اند.

اما خبر خوب این است که لامبدا حدودا یک سال پیش برای نخستین بار گزارش شده است. طی این یک سال هنوز در هیچ کشوری غالب نشده است. لامبدا به کشورهای زیادی نفوذ کرده و از پرو سر از مکان های مختلفی در آورده است. همین الان در هیچ یک از کشورهای اروپایی این ویروس به ویروس غالب تبدیل نشده است. ویروس غالب در جهان هنوز همان دلتا است. پیش از دلتا هم آلفا و یا همان ویروس انگلیسی تبدیل به ویروس غالب در جهان شده بود.

*تعریف شما از ویروس جدید مو ( mu) چیست؟

در رابطه با ویروس مو ( mu) نیز باید بگویم این ویروس حدود هفت ماه پیش برای نخستین بار در کشور کلمبیا در آمریکای جنوبی ردیابی شد. این ویروس نیز در برخی از کشورهای دنیا گزارش شده است و چون جهشی احتمالی در ناحیه اسپایک خود دارد همانند لامبدا بر کارآیی واکسن ها تاثیر خواهد گذاشت. اما خوب می دانیم این واریانت نیز هنوز به غالب تبدیل نشده است.

*این روزها یک نظریه بسیار مهم و البته امیدوارکننده بیان شده است. برخی از دانشمندان گفته اند همه گیری ویروس کرونا در حال تبدیل شدن به اندمی است و در آینده ای نزدیک در حد یک سرماخوردگی خواهد بود. برخی دیگر از کارشناسان و پزشکان می گویند دلیل تبدیل شدن آن به اندمی در واقع جهش های متعدد واریانت هاست. به نظر شما این پیش بینی درست است؟  

ویروس کرونا از اپیدمی پاندمی (همه گیری جهانی) به سمت اندمی (همه گیری بومی- endemic) در حال تبدیل شدن است اما این اندمی شدن به دلیل جهش ویروس ها نیست. نظر کارشناسان این است که اگر ما واکسینه بشویم در برابر ویروس ایمن خواهیم شد. این مورد در کشور ما اشتباه بیان می شود. در بسیاری از موارد دیده ایم که متاسفانه فردی می گوید واکسن زدن از ابتلا جلوگیری نمی کند و در بدن ایمنی تشکیل نخواهد داد اما در کاهش مرگ و میر موثر است. این جملات اشتباه است. ما باید در این رابطه راهکار به بقیه نشان بدهیم. در کمیته سابق علمی کرونا دیدگاه هایی که در رابطه با واکسن وجود داشت دیدگاه هایی غیرعلمی به شمار می رفت. هیچ جای دنیا گفته نشده که واکسن از ابتلا جلوگیری نمی کند. البته شاید درصد کمی برای ابتلا بعد از واکسینه شدن وجود داشته باشد اما دلیلی ندارد به مردم بگوییم اگر واکسن هم بزنید کرونا می گیرید. با این اظهارنظرهای غیرعلمی یک فرد به خود می گوید اگر قرار است من کرونا بگیرم چرا باید واکسن بزنم؟ دبیر قبلی کمیته علمی کرونا هم گفته بود که ما بعد از واکسن زدن تبدیل به آهنربا می شویم. الان وقت این حرف ها نیست. در حال حاضر کارشناسان باید بیایند و درباره واکسن صحبت کنند. امیدواریم که کمیته علمی بعدی کرونا کارهای جدیدی انجام بدهد. وظیفه آنها این است که علمی صحبت کنند.  البته احتمال بسیار بسیار کمی وجود دارد یک فرد بعد از واکسینه شدن کرونا بگیرد و احتمال مرگ که دیگر بسیار بسیار کمتر خواهد شد. به بحث اصلی برگردیم. دلیل اصلی تبدیل شدن پاندمی به اندمی واریانت ها و جهش ها نیست. تبدیل شدن کووید19 به اندمی به این دلیل خواهد بود که کل دنیا علیه ویروس واکسینه می شوند. این اتفاق هم رخ خواهد داد به این شرط که نرخ واکسیناسیون در جهان بسیار بالا برود. با این روند آمار ابتلا پایین می آید و به موازات آن تعداد مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا نیز بسیار کمتر خواهد شد. به این ترتیب آرام و به تدریج به سمت اندمی می رویم. تجربه ای که از سارس و مرس به دست آوردیم به ما نشان داد که ایمنی بعد از همه گیری بلندمدت خواهد بود. این ویروس ها (سارس و مرس) نیز از خانواده کرونا بودند.  

*یکی دیگر از بحث های بسیار مهم در رابطه با واکسیناسیون، تزریق دوز سوم است. اولا تزریق بوستر (دوز سوم) چقدر ضروری است و ثانیا نظریه ای وجود دارد مبنی بر اینکه هر واکسنی مناسب دوز سوم نیست و باید واکسن هایی خاص استفاده شود. نظر شما دراینباره چیست؟

هیچ مطالعه ای این نظریه را اثبات نکرده است. سازمان غذا و داروی آمریکا و البته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های واگیر در همین کشور به مردم توصیه کردند از واکسن های بر پایه (mRNA) یعنی مدرنا و فایزر را برای دوز سوم بزنند. این توصیه فقط یک پیش بینی به شمار می رود و مطالعه ای در رابطه با آن انجام نشده است. هیچکس تا به حال این موارد را مطرح نکرده که مثلا اگر دوز سوم را با سینوفارم بزنید چه اتفاقی می افتد و یا اینکه اگر واکسن mRNA تزریق کنید چه اتفاقی رخ خواهد داد. اگر قرار است واکسن «جانسون و جانسون» هم برای دوز سوم تایید بشود باید بگویم واکسن هایی نظیر اسپوتینک لایت روسیه هم دقیقا همان پلتفرم را دارند و موثر خواهند بود. درباره نوع واکسن برای دوز سوم، مطالعه ای درباره واکسن «سینووک» انجام شد. مطالعه بر این است که احتمالا بعد از شش ماه کارآیی این واکسن کم می شود و با تزریق دوز سوم از همان سینووک سطح آنتی بادی موجود در بدن سه تا پنج برابر بیشتر خواهد شد. این بدان معناست که نتیجه این مطالعه نشان می دهد کسی که دوز اول و دوم را سینوفارم زده، اگر دوز سوم را هم با همین سینوفارم بزند سطح آنتی بادی او بالا می رود.

کارآیی واکسن آسترازنکا هم بعد از پنج ماه کمتر می شود و تزریق دوز سوم مجددا ایمنی افزایش پیدا می کند. اکنون در ترکیه پیشنهاد می شود افرادی که دوز اول و دوم خود را با سینوفارم زده اند برای دوز سوم می توانند از واکسن mRNA استفاده کنند. این کار برای نخستین بار در امارات انجام شد و کسانی که سینوفارم زده بودند دوز سوم خود را با فایزر تزریق کردند.

نظر شخصی من این است دوز سوم متفاوت از واکسن هایی باشد که در دوزهای اول و دوم تزریق شد. البته این هم فقط پیش بینی است اما به هر حال با دلایل علمی صحبت می کنم. شاید بعدا این مورد نقض شد. اکنون تنها نکته ای که واضح به نظر می رسد این است که دوز سوم برای تمامی جامعه لازم نیست. برای افرادی که سن آنها بالا رفته، کارآیی و ایمنی واکسن کاهش پیدا می کند و یا اینکه فرد نقص ایمنی دارد و البته کادر درمان. اینها در دسته کسانی هستند که باید دوز سوم را بزنند.

واکسن های حاوی mRNA بهترین نوع واکسن در جهان معرفی می شوند و گفته می شود که کارآیی و تاثیرگذاری بالایی دارند. شما با این نظریه موافق هستید؟

طبق تحقیقی که در کشور بحرین صورت گرفت مشخص شد تاثیر واکسن آسترازنکا علیه دلتا و کاهش مرگ و میر ناشی از آن بسیار بالاست. یک مطالعه دیگر که در رابطه با آسترازنکا و فایزر انجام شد نشان داد که بعد از 5 ماه تاثیر واکسن آسترازنکا 10 کاهش پیدا می کند که این میزان برای واکسن فایزر بیش از 10 درصد بود. خود شرکت فایزر اعلام کرده که بعد از شش ماه بوستر (دوز سوم) بزنید چون ایمنی این واکسن به مروز زمان کاهش پیدا می کند. در نهایت به جای اول برگردیم. ما هنوز نمی دانیم کدام واکسن واقعا از بقیه بهتر است. هرچه هم گفته شود فعلا در حد اظهارنظر است.

یک نظریه دیگر هم وجود دارد که ابتدا به صورت عام مطرح می شد اما اکنون برخی از پزشکان هم به آن اشاره می کنند. گفته می شود خود فرآیند واکسیناسیون در سطح جوامع ممکن است به ایجاد موتاسیون های جدید شود. این نظریه تا چه اندازه صحت دارد؟  

واکسن در میان عموم مردم به گونه دیگری تعبیر شده است. برخی فکر می کنند اگر واکسن بزنیم ویروس بیشتر دچار جهش می شود. انتخاب کلمات مناسب برای صحبت کردن درباره کرونا بسیار مهم است. باید بگویم واکسن هرگز باعث جهش ویروس نمی شود. بحث بر سر این است هر چه تعداد افرادی که واکسینه شده اند کمتر باشد طبیعتا ویروس راحت تر می تواند وارد بدن های متفاوت و واکسینه نشده شود. تکثیر و انتقال ویروس که بین افراد زیادتر شود موتاسیون (جهش) رخ خواهد داد. باید تعداد افراد واکسینه شده در جامعه بیشتر شود تا راه های جهش ویروس بسته شود. وقتی راه بسته شود دیگر ویروس نمی تواند جهش داشته باشد. اگر بتوانیم در یک ماه کل جامعه را واکسینه کنیم آنگاه دیگر مشکلی نخواهد بود و کلا با کرونا خداحافظی می کنیم. الان چیزی که مطرح است و یک و نیم سال است مدام بر روی آن تاکید می کنیم «تعداد واکسن» است. همین الان ببینید، به محض اینکه واکسیناسیون گسترده در کشور آغاز شد اولین استانی که زرد شد سیستان و بلوچستان بود. برگردیم به عقب. اگر واکسیناسیون در این استان شروع می شد چه اتفاقی می افتاد؟ قطعا کشور قرمز نمی شد. ما تذکر دادیم که این ویروس از سیستان به کل کشور پخش می شود. اما نه قرنطینه ای انجام شد و نه واکسیناسیون کاملی دیدیم. با وجود این واکسیناسیون، هنوز پیک کنونی تمام نشده از پیک بعدی می ترسیم. مطمئن باشید چون الان واکسیناسیون سرعت بهتری گرفته پیک بعدی خیلی ملایم تر از قبلی خواهد بود. در آن مرحله باز هم نیازمند همکاری مردم هستیم. قبلا واکسن نبود و مردم واکسن می خواستند اما الان که واکسن هست وظیفه افراد مسئول و افراد علمی این است که به مردم اطلاعات بدهند. نکند دوباره بیایند و بگویند ما تبدیل به آهنربا می شویم؟ باید به دلایل افرادی هم که به واکسن اعتقاد ندارند خوب گوش بدهیم و سپس آنها را به صورت علمی قانع کنیم. ما از نظر اخلاقی وظیفه داریم مردم را راضی کنیم که واکسن بزنند. اگر تعداد واکسن هر روز به همین منوال بالاتر برود اصلا نباید از پیک بعدی بترسیم.

*و بالاخره اینکه بعد از بیش از یک سال و نیم بیماری و ابتلا و مرگ ، با این واکسیناسیون کشور می تواند نفس راحت بکشد؟

برای پاسخ به این سوال اول باید اشتباهات قبلی را بازگو کنم که یکی از آنها این اظهارنظر بود که کل دنیا باید 80 درصد واکسینه شود. یا اینکه یک کشور 70درصد واکسینه شده باشد.  بگذارید مثال دیگری بزنم. در کشور چین در مدت هشت ماه فقط یک نفر از کرونا فوت شد. وقتی به آمار این کشور نگاه می کنیم متوجه می شویم که فقط 90 میلیون نفر از دانش آموزان این کشور واکسن زده اند. در این کشور بالای 2 میلیارد و 200 میلیون دوز واکسن توزیع شده است. نتیجه این بود که نه آلفا بر این کشور تاثیر گذاشت و نه بتا و نه هیچ واریانت دیگری. ما اگر در ایران تعداد بسیار زیادی واکسینه شده داشتیم هرگز با پیک ها روبرو نمی شدیم. کل جمعیت یک کشور (نه 70، 80 درصد) باید واکسن بزنند تا با کرونا خداحافظی کنیم. حتی 80 درصد افراد واکسینه شده یک کشور هم ممکن است برای خداحافظی با کرونا کافی نباشند. بحث اجبار نیست، بحث بر سر این است که یک فرد برای واکسینه شدن باید قانع شود. اگر قانع نشد باید برایش شرایط گذاشت. مثلا فردی که نمی خواهد واکسن بزند برای سر کار رفتن باید 72 ساعت یک بار تست پی سی آر بدهد. اگر روند واکسیناسیون در تعداد بسیار زیادی از افراد در ایران انجام شود هرگز جهشی نخواهیم داشت. امیدوارم اشتباهات قبلی تکرار نشود به خصوص در رابطه با قرنطینه. اگر دوباره موجی آمد، یک شهر باید به سرعت قرنطینه شود و تعداد واکسیناسیون نیز بسیار بالا برود. کنترل دقیق لازم است و نمی دانم مقامات قبلی چرا چنین نکردند. ما در دوره قبلی حتی شاهد قرنطینه شدن یک روستا هم نبودیم.

هیلدا حسینی خواه / جام جم آنلاین