شهاب درخشان آسمان فقاهت

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی شخصیتی ممتاز درعرصه فقاهت شیعه و همچنین از حامیان مهم امام خمینی در مسیر انقلاب اسلامی ایران بود‌. شهاب درخشان آسمان فقاهت شیعه، در فقه، سیاست و اخلاق از زمره مهمترین چهره های زمانه خود بود و در طول حیات پر برکت خود شاگردان فراوان و آثار متعددی از خود به یادگار گذاشت. که از جمله مهمترین آنها ایجاد کتابخانه نفیس و مهم ایشان می‌باشد که یکی از بزرگترین کتابخانه های کشور و همچنین از حیث داشتن کتب نفیس خطی بهترین کتابخانه ایران اسلامی می باشد.

ولادت

آیت‌الله مرعشی از سادات مرعشی است که پس از سی و سه واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد. پدر وی، سید محمود مرعشی (متولد ۱۲۷۰ق. )، و مادرش، نوه آیت الله سید مهدی حسینی بود. آن دو چهار فرزند به نام‌های شهاب‌الدین، ضیاء‌الدین، فاطمه و مرضیه داشتند. سید شهاب‌الدین، در ۲۰ صفر ۱۳۱۵ق. (۱۲۷۶ شمسی) در نجف به دنیا آمد. ( گلی زواره، جامع فضل و فضیلت، ص۱۹)

تحصیلات و اساتید

سید شهاب‌الدین در نوجوانی به کسوت روحانیت درآمد و به فراگیری علوم اسلامی پرداخت. ادبیات عرب، فقه، اصول، حدیث، درایه، رجال و تراجم و. . . را نزد استادان برجسته حوزه علمیه نجف فراگرفت و سپس در درس خارج فقه و اصول آیت الله آقا ضیاءالدین عراقی (متوفای ۱۳۷۳ ق. )، آیت الله شیخ احمد کاشف الغطاء (متوفای ۱۳۷۳ ق. ) و شماری از مراجع تقلید و مدرسان برجسته حوزه علمیه نجف شرکت کرد.

آیت الله مرعشی سال های دراز در درس ده ها استاد شهیر حوزه علمیه نجف شرکت کرد و از خرمن دانش آن ها بهره جست. مدتی نیز نزد علمای زیدیه و علمای اهل سنت به فراگیری علم حدیث پرداخت و از آنان اجازه نقل حدیث گرفت. تلاش شبانه روزی وی سرانجام در ۲۷ سالگی به ثمر نشست و به درجه اجتهاد نایل شد.

کوشش خستگی ناپذیر او برای تحصیل دانش ستودنی است. خودش در این باره می گوید: هیچ گاه در سنین جوانی به دنبال تمایلات نفسانی نرفتم، همیشه در پی تحصیل علم بودم، به صورتی که شبانه روز، بیش از چند ساعت نمی خوابیدم و هر کجا نشانی از استادی یا عالمی و یا جلسه درسی که مفید تشخیص می دادم، می یافتم؛ لحظه ای در رفتن به نزد آن استاد، عالم و جلسه درس درنگ نمی کردم.

آیت الله مرعشی در نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، تهران و قم نزد بیش از صد استاد زانوی ادب به زمین زد و از دانش و تقوای آنان استفاده کرد. وی از ابتدای تحصیل به پشتکار عالی، همت بلند، تقوا، نبوغ و دیگر فضایل اخلاقی شهره بود.

ایشان از بسیاری از مراجع تقلید شیعه اجازه اجتهاد گرفتند. برخی از آن ها عبارتند از:

آیت الله آقا ضیاءالدین عراقی (متوفای ۱۳۶۱ ق)

آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی (متوفای ۱۳۶۵ ق)

آیت الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی (متوفای ۱۳۵۵ ق)

آیت الله مرعشی در سال ۱۳۴۲ ق، برای زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه السلام به ایران آمد و سپس به تهران رفت و در حوزه علمیه تهران، نزد آیت الله شیخ عبدالنبی نوری (متوفای ۱۳۴۴ ق)، آیت الله آقا حسین نجم آبادی (متوفای ۱۳۴۷ ق)، آیت الله میرزا طاهر تنکابنی (متوفای ۱۳۶۰ ق)، آیت الله میرزا مهدی آشتیانی (متوفای ۱۳۷۲ ق) و. . . به فراگیری فقه، اصول، فلسفه و کلام پرداخت.

سال بعد، برای زیارت مرقد حضرت معصومه علیهاالسلام به قم رفت. به دستور آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر ماندگار شد. ایشان مدتی در درس آیت الله حائری و شماری از استادان حوزه علمیه قم شرکت جست و از دانش آنان بهره برد.

تدریس در قم

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله از سال 1343 قمری، به دستور آیت اللّه حائری، به تدریس دروس سطح حوزه پرداخت و هر روز بین شش تا هفت جلسه درس در مدرسه فیضیه، صحن و حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام، منزل و حسینیه کنار منزلشان برگزار می کرد. آیت اللّه مرعشی نجفی می فرمود: «در تدریس تقیّدی به نوع درس نداشتم، از این رو رشته های مختلف علوم ادبی، معانی بیان، منطق، اصول، فقه و آن چه مورد نیاز طلاب بود، تدریس می کردم. » ایشان پس از رحلت آیت اللّه حائری، تدریس خارج فقه و اصول را آغاز نمود. تدریس ایشان که با بیانی گرم و سخنانی نافذ، صدایی گیرا و گفتاری فصیح ادا می شد و از مباحث اخلاقی، تربیتی، ادبی، تاریخی و رجالی در بین دروس خالی نبود، از مهم ترین جلسات درسی حوزه علمیه به شمار می رفت و نزدیک به هفتاد سال، یعنی تا آخر عمر شریفشان ادامه یافت.

مرجعیّت آیت اللّه مرعشی نجفی

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله پس از رحلت حضرات آیات حجت، صدر و خوانساری، به عنوان یکی از مراجع تقلید حوزه شناخته شد و نخستین رساله های عملیّه ایشان به نام «نُخْبَةُ الاحکام» و دیگری «سبیل النجاة» در بین سال های 1366 تا 1373 قمری منتشر گردید. بعد از رحلت آیت اللّه بروجردی، در سال 1380 قمری، آیت اللّه مرعشی نجفی به عنوان یکی از مراجع معروف ایران و جهان اسلام مطرح گردید و بسیاری از مسلمانان در ایران، هند، پاکستان، افغانستان و بعضی از کشورهای عربی از ایشان تقلید می کردند.

شاگردان

محصول نزدیک به هفتاد سال تدریس آیت اللّه مرعشی نجفی، شاگردان فراوانی بود که بسیاری از آنان اکنون از علما، فضلا، مدرسان و مجتهدان حوزه های علمیه در شهرهای ایران و سایر کشورهای اسلامی هستند و برخی از آنان از ایشان اجازه اجتهاد دریافت کرده اند. تعداد شاگردان، در هر جلسه درسی بسیار زیاد بوده است، به خصوص در درس فقه ایشان، حدود هزار نفر شرکت می کرده اند. از مهم ترین شاگردان ایشان می توان به: آیت اللّه حاج آقا مصطفی خمینی رحمه الله، آیت اللّه شیخ مرتضی مطهری، آیت اللّه دکتر بهشتی، آیت اللّه مفتح، آیت اللّه طالقانی، آیت اللّه شیخ مرتضی حائری، آیت اللّه حاج شیخ جواد تبریزی و آیت اللّه حائری شیرازی نام برد.

تألیفات آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در طول زندگی با برکتشان، تعداد زیادی کتاب، رساله و مقاله کوچک و بزرگ علمی، در زمینه های گوناگون اسلامی، به ویژه اعتقادات نوشته اند، اکنون بیش از 148 کتاب و رساله از ایشان موجود است که برخی از آنها چاپ شده و برخی دیگر به صورت دست نویس در کتابخانه ایشان محفوظ است. آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در باره تألیفاتشان چنین گفته اند: «چه بسا شب های بسیاری را تا صبح بیدار بوده و چه رنج هایی در روزها جهت استخراج از گوشه و کنار صدها کتاب، بلکه هزاران کتاب در فنون مختلف کشیده ام. »

علاقه به کتاب و مطالعه

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله عاشق مطالعه و تحقیق بود؛ تا آن جا که علاقه شدید وی به کتاب زبانزد عام و خاص و در محافل علمی ضرب المثل بود. ایشان از همان خردسالی به کتاب، مطالعه و کتابخانه علاقه مند شد و روز به روز بر این علاقه و میل باطنی به مطالعه و بررسی تألیفات دانشمندان اسلام و ملل دیگر، افزوده گشت، به طوری که بسیاری از ساعات شبانه روز را به مطالعه کتاب ها می گذراند و گاهی روزها گرسنگی می کشید تا بتواند کتابی را به دست آورد؛ اکنون به هزاران کتاب از کتابخانه ایشان، در پشت جلد و یا بر صفحه اول آنها، به خط مبارکِ ایشان نگاشته شده است که «طالَعْتُهُ مِن اَوَّلِهِ اِلی آخِرِه»، یعنی آن را از اول تا آخر مطالعه کردم.

خدمات تبلیغی، فرهنگی و اجتماعی

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله خدمات تبلیغی، فرهنگی و اجتماعی فراوانی انجام داده اند. از جمله:

1. تأسیس یا تعمیر مساجد، حسینیه ها، حرم امامزادگان و بزرگان اسلام؛
2. تأسیس و تعمیر مدارس علمی و مراکز تحقیقی، مانند مدرسه های مهدیه، مؤمنیه، مرعشیه و شهابیه؛
3. تأسیس کتابخانه عمومی، معروف به کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی و کمک های مالی و معنوی و اهداء کتاب به کتابخانه های دیگر و مراکز علمی و دانشگاهی؛
4. تألیف و نشر آثار اسلامی؛
5. عنایت به تأسیس بیمارستان ها و مراکز درمانی؛
6. تهیه مسکن و تأمین برخی از نیازمندی های طلاب علوم دینی.

شخصیت فردی

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله که در مکتب اسلام تربیت یافته و پیوسته در تکمیل اخلاق نیک و صفات پسندیده کوشیده بود، در تقوا و کمالات اخلاقی و صفات شایسته انسانی ضرب المثل بود؛ از جمله صفات فردی بارز ایشان عبارتند از: ایمانی ژرف، اخلاصی واقعی، تواضعی بی کران، نظمی عجیب، روحیه ای تحقیقی، شکیبا و حلیم، شوخ طبعی، سخاوتمندی، ارادتی عمیق و خالصانه به بارگاه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و دارای مقام محمود حاصل از هفتاد سال نماز شب.

مبارزات سیاسی

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله مبارزات سیاسی فراوانی انجام داده است، از جمله: شرکت در جهاد علما و مردم عراق علیه استعمار انگلیس در نجف اشرف؛ صدور اطلاعیه های متعدد در دفاع از مسلمانان مظلوم فلسطین و محکومیت اسرائیل جنایتکار و تقاضای کمک از تمامی مسلمانان جهان برای دفاع از ملّت مظلوم فلسطین؛ ایستادگی سرسختانه در مقابل جریان کشف حجاب و فرنگی مآبی رضاخان؛ اطلاعیه ها، بیانیه ها و سخنرانی های مختلف ایشان در دفاع از اسلام، انقلاب و روحانیت، از جمله محکوم نمودن هجوم همه جانبه رژیم پهلوی علیه اسلام و روحانیت؛ و صدور فتوای تحریم خرید و فروش کالاهایی که سود آن در راه تبلیغات آیین باطل بهائیت استفاده می شد.

فعالیّت های انقلابی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی

آیت اللّه مرعشی نجفی در راه پیروزی انقلاب، فعالیت های بسیاری را انجام داده است. از جمله: صدور اطلاعیه ها، بیانیه ها و سخنرانی های مختلف در دفاع از اسلام و روحانیت و امام خمینی رحمه الله؛ کمک به مبارزانی چون: شهید نوّاب صفوی و دیگر فدائیان مسلمان و مکاتبه با آنان؛ صدور اعلامیه ها و بیانیه های اعتراض آمیز بر ضد رژیم پهلوی، از جمله درباره انتخابات انجمن های ایالتی و ولایتی با حذف شرط اسلام و سوگند به قرآن؛ محکوم نمودن تهاجم بی رحمانه عوامل پهلوی به مدرسه فیضیه قم و دستگیری جمعی از طلاب.

نمونه هایی از حمایت های آیت اللّه مرعشی نجفی از امام خمینی

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در قبل و بعد از انقلاب با گفته ها و اقدامات خود پیوسته از رهبر کبیر انقلاب حمایت می کردند. نمونه هایی از این حمایت ها عبارتند از: معرفی امام خمینی به عنوان یکی از مراجع تقلید جهان اسلام؛ دفاع از امام خمینی و صدور اطلاعیه و در خواست آزادی سریع ایشان در حادثه پانزده خرداد؛ تلگراف های متعدد ایشان به علماو مراجع نجف اشرف مبنی بر هم دردی با امام خمینی؛ تلگراف به امام خمینی و اظهار هم دردی با ایشان و بیانیه های مختلف مبنی بر محکوم کردن تبعید امام خمینی به ترکیه و پاریس؛ پیام به رئیس جمهور و ملّت فرانسه مبنی بر مهمان نوازی و پشتیبانی از امام خمینی پس از هجرت امام به پاریس؛ فرستادن فرزند خود حجت الاسلام حاج آقا محمود به نجف و سپس به پاریس در طول تبعید امام خمینی برای بازجویی از حال ایشان و ارسال نامه ها و پیام های محرمانه.

همراهی با رهبر و مردم ایران پس از پیروزی انقلاب

حضور فعال و روشنگرانه آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله همگام و همراه با رهبر انقلاب حضرت امام خمینی رحمه الله و سایر مراجع و ملّت مسلمان ایران، پس از پیروزی انقلاب، تا آخرین لحظه عمر با برکت ایشان ادامه یافت. ایشان در 22 بهمن 1375، روز پیروزی انقلاب اسلامی، با صدور اطلاعیه ای از ملّت ایران، عموم طبقات، علما، مدرسان، طلاب، افسران، همافران نیروی هوایی و دیگر اقشار جامعه صمیمانه تشکر کرد. آیت اللّه مرعشی نجفی شورای انقلاب و دولت موقت امام خمینی را تأیید کرد و در حادثه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مردم مسلمان ایران را به دفاع مقدس فراخواند.

مردی الهی

درباره آیت اللّه مرعشی نجفی خاطره ای چنین نقل کرده اند: در زمان کشف حجاب رضاخان پهلوی، رئیس پلیس قم که فرد بسیار پستی بود، در حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام به میان زنان با حجاب و صالحی رفت که برای زیارت به حرم آمده بودند و قصد داشت با زور، حجاب زن مؤمنی را برگیرد. با شیون و فریاد او و زنان دیگر، آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله به آن قسمت می رود و با مشاهده آن واقعه، غیرت و جوانمردی اسلامی وی به جوش آمده و سیلی محکمی به صورت رئیس پلیس می زند. او هم عصبانی شده و ایشان را به قتل تهدید می کند؛ اما روز بعد، قسمتی از سقف بازار بر سر آن شخص ریخته و همان جا هلاک می شود.

زندگی شخصی

آیت اللّه مرعشی نجفی در زندگی خود بسیار فقیر و تنگدست بود؛ ایشان از همان اوائل زندگی در نجف اشرف با تنگدستی و مشکل تأمین معاش مواجه گشت و پس از رحلت پدر، این فقر به اوج خود رسید، چنان که گاهی چند روز گرسنه می ماند و غذایی به دست نمی آورد و رنگ چهره اش به زردی می گرایید. ایشان گاهی روزهای بسیار روزه می گرفت و ماه ها نماز استیجاری می خواند. پس از مرجعیت نیز در زندگی فردی و خصوصی خود گرفتار فقر بود و اگر چیزی به دستشان می رسید برای خرید کتاب مصرف می کردند؛ از این رو تا وقتی استطاعت بدنی داشتند، هیچ گاه استطاعت مالی نیافتند تا به حج بروند.

نماز جماعت در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام

در برخی از یادداشت های آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله آمده است: «هنگامی که در قم سکونت کردم، صبح ها در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام اقامه [نماز] جماعت نمی شد و من تنها کسی بودم که این سنت را در آن جا رواج دادم و از شصت سال پیش به این طرف صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زودتر از دیگران می رفتم و منتظر می ایستادم. این انتظار گاهی یک ساعت قبل از طلوع فجر بود تا خدّام درها را باز کنند، زمستان و تابستان نداشت. در زمستان ها، هنگامی که برف همه جا را می پوشاند، بیلچه ای به دست می گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می کردم تا خود را به حرم مطهر برسانم. در آغاز خود به تنهایی نماز می خواندم، تا پس از مدّتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و به این ترتیب نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که شصت سال از آن تاریخ می گذرد، ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شب ها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالا سر حضرت معصومه علیهاالسلام و صحن شریف نماز می خواندم. »

خاطره ای از آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در هنگام بمباران قم توسط رژیم عراق که بسیاری از مردم به خارج از شهر و به پناهگاه های امن می رفتند، در قم ماندند و با این که به دلیل کسالت همیشه فاصله بین منزل تا صحن حضرت معصومه علیهاالسلام را برای اقامه نماز جماعت با ماشین طی می کردند، در آن روزها و شب های بمباران، این مسیر را پیاده می رفتند. هنگامی که از ایشان می پرسیدند: «چرا پیاده می روید؟» در جواب می گفتند: «می خواهم مردم مرا مشاهده کنند و آرامش خاطر پیدا کنند و اندکی خیالشان آسوده شود».

روابط خانوادگی

همسر آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در بخشی از خاطرات خود آورده است: «مدّت شصت سال با آیت اللّه مرعشی نجفی زندگی کردم و در این مدّت هیچ گاه با من رفتاری تند و خشونت آمیز نداشت و با تندی با من صحبت و رفتار نکرد. تا آن زمان که خود قادر به حرکت کردن و انجام کاری بود، نمی گذاشت دیگران کاری برایش انجام دهند. وی غیر از این که همسری خوب و مهربان و دوست داشتنی بود، برای من مانند یک رفیق صمیمی و همکاری غمخوار نیز بود. »

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله و شعر شهریار

آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله شبی در خواب، خود را در مسجد کوفه می بیند، در حالی که حضرت علی علیه السلام و جمعی دیگر در آن جا حاضر بودند. طبق دستور حضرت، شعرای اهل بیت علیهم السلام اعم از عرب و فارس را می آورند و امام علیه السلام سراغ شهریار را می گیرند. شهریار هم می آید و شعر «علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را» تا آخر را می خواند. فردای آن روز آیت اللّه مرعشی نجفی از دوستانشان می پرسند: «شهریار شاعر کیست؟» و پس از آگاهی از وجود او در تبریز، او را به قم دعوت می کند. بعد از آمدن شهریار، می بیند که او همان شخصی است که در خواب دیده اند. از او می پرسند: «این شعر علی ای همای رحمت را کی ساخته ای؟» او با تعجّب می پرسد: «شما از کجا خبر دارید؟ من نه این شعر را به کسی داده ام و نه درباره اش با کسی صحبت کرده ام». آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله خوابشان را برای او تعریف می کنند. وقتی شهریار تاریخ و ساعت سرودن شعر را می گوید، معلوم می شود که هم زمان با ساعتی که شهریار آخرین مصرع شعر خود را تمام کرده، آیت اللّه مرعشی آن خواب را دیده است.

وفات

سرانجام شمع وجودش در ۹۶ سالگی در ۷ شهریور ۱۳۶۹ش / ۷ صفر ۱۴۱۱ق خاموش گشت. بنا بر وصیت آن مرحوم پیکر مطهرش در کتابخانه ایشان دفن گردید.

همچنین مطابق وصیت ایشان، سجاده‌ای را که هفتاد سال بر آن عبادت کرده بود، لباسی که برای عزای امام حسین(ع) بر تن می‌کرد و خاکی را که از حرم امامان و امامزادگان جمع‌آوری کرده بود به همراهش دفن کردند.

نامش همواره جاویدان