امتیاز نامطلوب مسؤولان در تلاش برای رشد جمعیت

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا و به نقل از ایکنا،مریم اردبیلی، دارنده دکترای پزشکی و آینده پژوهشی، در کرسی علمی ترویجی «افزایش فرزند‌آوری و اعتدال هدفمند جمعیتی در کشور» که در سالن نشست‌های این مرکز برگزار شد، با اشاره به طرح موضوع و اقدامات صورت گرفته در این مرکز علمی، پژوهشی و تحقیقاتی اظهارکرد: کار‌های پژوهشی متعدد و خوبی در کشور با محوریت جمعیت و خانواده شکل گرفته است، اما تاکنون پژوهشی راهبردی و مؤثر در این عرصه شکل نگرفته است و خوشحال هستم که امروز این اقدام از سوی این مرکز انجام شده است.

عضو هسته علمی اجلاس زنان سازمان کنفرانس اسلامی ادامه داد: طرحی که امروز ارائه شد، در واقع مبتنی بر یک نگاه جامع، راهبری، اثرگذار و حساب شده است که نسبت به موضوع کاهش جمعیت و آثار آن و راه حل مؤثر به شکل عمیق توجه شده و امروز به عنوان یک طرح ارائه شده است.

اردبیلی با اشاره به آخرین آمار رشد منفی جمعیت در پایان سال ۹۹ گفت: بر اساس مرکز آمار ایران و با توجه به شرایط کرونایی جامعه، رشد منفی جمعیت ۷۳ صدم درصد می‌باشد و همچنان شاهد رشد منفی جمعیت هستیم.

استاد حوزه و دانشگاه اظهارکرد: با بررسی‌های انجام شده در تعداد زیادی از کشور‌های اروپایی و آمریکا و کانادا، طرح بسته‌های حمایتی انجام گرفت، ولی آن چه نتیجه داد در راستای سیاست‌های افزایش جمعیت نبود، چرا که به صورت کوتاه‌مدت و نهایت میان‌مدت اثر داشت؛ لذا این طرح و اجرای بسته حمایتی در ایران که البته با توجه به شرایط موجود چنین اتفاقی نخواهد افتاد، ارائه بسته‌های حمایتی نمی‌تواند کمک چندانی به رشد جعیت داشته باشد.

وی تصریح کرد: امروز با آسیب‌های جدی در خصوص داستان جمعیت در کشور مواجه هستیم که با تشکیل دوقطبی‌های سیاسی و ترس از رشد و انفجار جمعیت که در دهه ۶۰ شاهد آن بوده‌ایم، بروز کرده است. اما نکته مهم و حائز اهمیت آن است که اگر همه توان و ظرفیت‌های خود را به کاربگیریم تا رشد مثبت جمعیت را در کشور شاهد باشیم، مطمئن باشید از آن طرف بوم نخواهیم افتاد و کشور دچار انفجار جمعیت نخواهد شد.

اردبیلی تأکید کرد: با بررسی و پژوهش در خصوص ۸۵ کشور اروپایی و آمریکا و کانادا و اقدامات تشویقی آنان به منظور رشد جمعیت، موفقیت چندانی کسب نکردند و صرفاً توانستند به یک نرخ باروری جایگزین برسند و کشور ایرلند که نسبتاً موفق‌تر عمل کرد، فقط توانست ۲ و یک دهم درصد رشد خود را به ۲/۲ دهم درصد برساند و مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد نباید نگران باشیم که مبادا از آن طرف بوم بیافتیم، چنین چیزی در کار نیست.

عضو شورای سلامت و امنیت غذای استان فارس ادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که مطرح شد، بحث مهاجرت است. در کشور‌های اروپایی نگاه ویژه‌ای به موضوع مهاجرت می‌شود و با توجه به اینکه جمعیت جوان وارد آن کشور‌ها می‌گردند، لذا تسهیلات و امکانات ویژه‌ای به منظور تشویق برای فرزند‌آوری به مهاجرین دارند و حتی با توجه به سست بودن درآمد مالی مهاجرین، بسته‌های حمایتی در راستای امنیت شغلی و اجتماعی برای آنان در نظر می‌گیرند؛ چیزی که در کشور ما با این کیفیت وجود ندارد.

دانش‌آموخته دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: ما برای رفع این معضل می‌بایست مدل گفتمانی و اجماع نخبگانی را در دستور کار قرار دهیم تا بتوانیم با تأثیر‌گذاری بر روی بانوان نخبه، مدل فرزند‌آوری را تغییر دهیم و به تبع آن سایر بانوان جامعه نیز در این مسیر گام برمی‌دارند، اما شرط تحقق این اتفاق حمایت دولت و دولتمردان است. دولت نباید به صورت مستقیم در این خصوص ورود کند، اما می‌تواند با بسته‌های حمایتی برای خانواه‌ها، بانوان شاغل این کاستی‌ها را به نوعی جبران کند.

اردبیلی تصریح کرد: متاسفانه نهادی قدرتمند برای نهاد خانواده در کشور نداریم و این مانع از تصمیمات کاربردی و اجرای آن می‌شود. اینکه دولت‌ها مستقیماً بخواهند به موضوع جمعیت و خانواده ورود کنند، تأثیر عکسی دارد و لذا باید به سمتی حرکت کنیم که نهادی عهده‌دار این مسئولیت مهم و بنیادین باشد.

نمی‌توان به تلاش مسئولان در رشد جمعیت امتیاز خوبی داد

وی با بیان اینکه شاید بگوییم آیا مسئولان اهمیت موضوع جمعیتی را درک کرده‌اند یا خیر؟ افزود: این سوال ابعاد مختلفی دارد. یکی از لوازم رسیدن به آینده مطلوب درک صحیح این موضوع، آینده محتمل و آینده مطلوب و در نهایت روش صحیح دست یافتن به این موضوع است. با اینکه نمی‌توان منکر تلاش‌های مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در این موضوع بود، اما امتیاز خوبی به آن‌ها نمی‌توان داد.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: ورود مدرنیته و فرهنگ لیبرال غربی به ایران، سبک زندگی جدیدی ایجاد کرد که با فرزندآوری در تناقض است.

اردبیلی با بیان اینکه شرایط اجتماعی و فرهنگی تغییر کرده است و افراد در تلاش هستند تا بهترین امکانات را برای فرزندان خود فراهم کنند، بنابراین با موضوع فرزندآوری به مشکل می‌خوریم. اما اصل موضوع این است که طرز نگاه کردن به زندگی و به ویژه به این مسئله بسیار تغییر کرده است.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر بسیاری از مادران را می‌بینیم که حوصله تربیت چند بچه را ندارند. این در حالی است که مادران قدیم با تعداد زیادی از فرزندان سروکار داشته و روحیه و صبر و حوصله بیشتری را از خود نشان می‌دادند. علت این امر تغییر در نگاه ما به زندگی است. در واقع، ورود مدرنیته و فرهنگ لیبرال غربی به ایران بود که سبکی را در زندگی جوانان وارد کرد که با فرزندآوری در تناقض بود.

اردبیلی با بیان اینکه نمی‌توان منکر مشکلات و مسائل اقتصادی در جامعه بود، ادامه داد: شغل‌ها و محل کار افراد هم تأثیر بسزایی در این امر دارند، به عنوان مثال در محل کار به اندازه‌ای انعطاف باشد که پدر و مادر وقت بیشتری برای فرزندان خود بگذارند. چون در بسیاری از مشاغل، وظیفه مادری و پدری تعریف نشده است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود در اشاره به دلایل ایجاد فاصله بین فرزندخواهی با فرزندآوری در کشور تصریح کرد: اولاً زیربنای این مفهوم باروری ارادی است؛ قبلاً ما با بارداری طبیعی مواجه بودیم که افراد به‌هرحال تعدادی فرزند در طول دوره باروری خود به دنیا می‌آوردند و در این مورد، اگر تعداد فرزندان از تعداد مدنظرشان بیشتر می‌شد، مشکلی با آن نداشتند؛ در زمان حاضر به این خاطر که بارداری‌ها ارادی و برنامه‌ریزی‌شده است، این مفهوم فرزند قصد‌شده و فرزند محقق‌شده بیشتر خودش را نشان می‌دهد.

وی اضافه کرد: اما نکته مهمی که در این میان اتفاق می‌افتد، این است که واقعیت فرزندآوری و مسائل آن تا حد زیادی به تجربه فرزند نخست مربوط است؛ خیلی از زوجین از مواجهه با تولد فرزند نگران می‌شوند، تک‌فرزندی به‌علل مختلفی روی می‌دهد که یکی از آن‌ها کمبود کودکان در پیرامون زوج‌هاست، جامعه نادوست‌دار کودک و... از عواملی هستند که باعث می‌شوند تجربه‌ای از فرزندآوری رقم بخورد که مطلوب والدین نیست! و باعث به سختی افتادن آن‌ها می‌شود، این دشواری و سختی خود به خود از ادامه میل به فرزندآوری پیشگیری می‌کند؛ بخش عمده این مسئله راهکار دارد؛ مهم‌ترین بخش آن به جامعه، اجتماع و خاندان پیرامونی خانواده مربوط است که می‌تواند تجربه فرزند اول را برای افراد، شیرین، سهل و ملایم کند تا تمایل برای فرزندان بعدی ایجاد و حفظ شود.

این پزشک و استاد دانشگاه یادآور شد: دوم اینکه باید متوجه باشیم که زوجین با داشتن یک فرزند، سخت‌ترین تجربه فرزندآوری را متحمل خواهند شد، به این معنی که تک‌فرزندی سخت‌ترین وضعیت فرزندآوری است، چرا که با تعدد فرزند این روند تسهیل می‌شود؛ به‌خصوص، به‌لحاظ مباحث تربیتی و فرزندپروری، ما یک‌سری از مکانیزم‌های قدیمی در مورد حمایت مادری و پدری داشتیم که براساس آنها، مادری که زایمان کرده بود و فرزند شیرخوار داشت، در خانواده‌های گسترده مورد حمایت قرار می‌گرفتند؛ در زمان حاضر، زوج‌ها به‌تنهایی با فرزندآوری مواجه می‌شوند و مکانیزم سنتی کنار خود نمی‌بینند، از طرفی دولت‌ها و اجتماع مکانیزم‌های تازه و جایگزینی را طراحی نکردند، این مسئله هم یک خلأ در این رابطه است.

وی ادامه داد: نکته سوم این است که افراد با نُرم‌ها و هنجار‌های فرزند، بیگانه شدند؛ از آنجایی که فرزند در اطراف آن‌ها کم است، اتفاقاتی که به‌طور طبیعی برای یک بچه می‌افتد و نگرانی خاصی ندارد، برای زوجین به‌مثابه یک فاجعه جلوه پیدا می‌کند! مثلاً دندان درآوردن بچه، واکسن زدن، یا بیماری‌های نوزاد از این قبیل مسائل هستند که همگی سخت و دشوار به‌نظر می‌رسند، در حالی که در گذشته این‌طور نبود؛ علاوه بر این، مشکلات اقتصادی هم وجود دارد، قیمت پوشک یا شرط صاحبخانه‌ها برای کم‌فرزند بودن مستأجر و... مضاف بر این قضیه است؛ همه این موارد میل به داشتن دو و سه فرزند را در حد یک فرزند نگه می‌دارند!

اردبیلی متذکر شد: مسئله دیگر، محیط‌های کار غیرمنطبق با مادری از جمله دورکاری، پاره‌وقت‌کاری و... است که باعث نگاه تحقیرآمیز به مقوله مادری می‌شود؛ به‌نظر من خانواده‌ها، محله و جامعه پیرامونی در این باره مهم است، زیرا اثرگذاری عمیق‌تر، طولانی‌مدت‌تر و عمومی‌تری دارد؛ نهاد‌های دولتی هم با بسته‌های حمایتی می‌توانند بخشی از این موضوع را پوشش دهند، اما ممکن است این موضوع برای اقشار مختلف کم یا زیاد باشد، دستگاه اجرایی و تقنینی نیز تا حدی قادرند زمینه فرزندآوری را فراهم کنند، اما عمده آن به خود مردم بازمی‌گردد.