مردم نقطه شروع حکومت از نظر علامه مصباح

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، رحلت آیت الله مصباح یزی(ره) را به واقع می توان مصداق روایت إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدُّهَا شَيْءٌ دانست. البته آثار گران بهای ایشان می تواند چراغ هدایتی برای طالبان علم باشد.

خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به مناسبت رحلت ایشان پرونده ای تحت عنوان «کتب راه گشا» را راه اندازی کرده است. در این پرونده ما به آثار و کتاب های مفید ایشان می پردازیم. همچنین در این پرونده از شاگردان و اساتید گرانقدری که با آثار ایشان آشنایی دارند نیز بهره مند می شویم.

به همین مناسبت خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، گفت و گویی با حجت الاسلام دکتر قاسم شبان نیا عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) انجام داده است. ایشان که از شاگردان حضرت آیت الله مصباح یزدی بوده، در تدوین و نگارش چند کتاب از کتاب های علامه مصباح یزدی نقش داشته است. بیان گویای ایشان در معرفی آثار سیاسی علامه مصباح یزدی ما را بر آن داشت که به صورت مفصل از زبان ایشان به معرفی آثار سیاسی علامه مصباح یزدی بپردازیم. در ادامه قسمت اول این گفت و گو را می خوانید:  

لطفا آثار مهم آیت الله مصباح یزدی را برای علاقه مندان به ایشان معرفی کنید.

من ابتدا عرض تسلیت دارم خدمت تمام علاقه مندان به علامه مصباح یزدی و عرض می‌کنم که آثاری که من خدمت دوست داران ایشان معرفی می کنم بیشتر مربوط به آثار سیاسی ایشان است.

یکی از کتاب‌های که جزء کتاب‌های مهم معارف از قدیم ‌الایام بوده، کتاب حقوق و سیاست در قرآن است. این کتاب در ادامه مباحث معارفی است که از طرف حضرت علامه مصباح یزدی در سال ۱۳۶۵ و ۱۳۶۶ مباحث آن مطرح شده است. این مباحث در قالب دوره‌هایی بوده و ایشان خودشان مستقیماً آن را تدریس کردند و بعد از آن توسط شهید شهرابی تدوین و نگارش یافته شد.

یکی از ویژگی های کتاب حضرت علامه مصباح یزدی در مباحث سیاسی و حقوقی این است که ایشان مبانی اولیه را تقریباً در تمام مباحثشان مطرح می کنند. تحلیل من این است که حضرت آقا از اهل علم و جوانان کشور می خواهند که به منظومه فکری ایشان توجه کنند. این منظومه فکری از یک سری مبانی شروع می شود و در آن جهان بینی مطرح می‌شود. یعنی مباحث معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و انسان‌شناسی مطرح و این مبانی استمرار پیدا می کند و این مبانی در حوزه اخلاق، حقوق و سیاست بروز بیرونی پیدا می‌کند.

کتاب های ایشان بر اساس مبانی ایشان شکل گرفته است؟

بله دقیقا، یعنی شما اگر آثار علامه مصباح یزدی را مطالعه کنید می بینید که مباحث سیاسی ایشان به یک نوعی آن را پیوند می‌دهند با مبانی قبلیشان که به عنوان پیش فرض پذیرفته شده است. ما از این مبانی تحت عنوان منظومه فکری یاد می کنیم. حتی در مواضع سیاسی حضرت علامه مصباح یزدی اگر شما ملاحظه بفرمایید ایشان بحث را به گونه‌ای مطرح می‌کنند که در نهایت ما را متوجه آن بحث منظومه فکری می‌کنند و ما برای درست فهیمدن مباحث، باید درون آن چارچوب حرکت کنیم.

لذا مواضع فکری و آثار ایشان بویژه کتاب حقوق و سیاست بر اساس آن مبانی که در حوزه هستی شناسی و باور به توحید دارند، در تمام آثار سیاسی ایشان وجود دارد و با رنگ و بوی الهی شروع می‌شود. مثلاً بحث مشروعیت حکومت را که در آثارشان مطرح می‌کنند، با همین صبغه توحیدی در مباحثشان وارد می کنند.

در مباحث دیگر هم همینطور است مثلا در بحث رابطه دین و سیاست، ولایت ولی امر توسط معصومین علیهم السلام و ولایت فقه در آثار حضرت علامه نمود دارد. یعنی آن مباحث امتداد پیدا کرده و در حوزه مباحث سیاسی خودشان را نشان دهد.

در حوزه مباحث انسان‌شناسی ایشان قائل به این است که انسان موجودی مختار است و دو بعدی، هم بعد مادی دارد و هم معنوی و وقتی شما به کتاب انقلاب اسلامی و ریشه های آن مراجعه می کنید و حضرت علامه در صدد نقد تئوری های مارکسیستی انقلاب هستند آنجا می بینید که بحث های مبنایی را در آن آورده و در نقد جریان های مارکسیستی از آن استفاده می کنند.

من این را می خواهم بگویم که شما وقتی بحث های سیاسی حضرت علامه را چه حقوقی و چه اخلاقی می خواهید دنبال کنید، این مباحث امتداد آن مبانی است که علامه در کتاب های دیگرشان مطرح فرمودند.

کتاب حقوق و سیاست را برای ما بیشتر معرفی کنید.

یکی از این کتاب های مطرح در حوزه سیاست از علامه مصباح یزدی کتاب حقوق و سیاست است. حضرت علامه یکی از اهدافی که در این کتاب دارند این است که بر اساس معارف قرآنی و با تحلیل عقلی مکاتب حقوقی مختلف را نقد می کنند و در نهایت مکتب حقوقی اسلام را به خوبی و به صورت ایجابی معرفی می کنند. همچنین نقطه امتیاز نظام حقوقی اسلام نسبت به سایر نظام ها را ایشان معرفی می کنند.

در همین کتاب وقتی وارد بحث سیاست آن می شوید می بینید در بحث سیاست هم هین بحث ها وارد می شود. رابطه د‌ین سیاست، بحث ولایت فقیه توسط معصومین علیهم السلام در آثار حضرت علامه کامل مشهود است. کاملا امتدا همان بحث هاست یعنی در بحث مشروعیت به مشروعیت الهی می رسند. یعنی در واقع امتداد بحث توحیدشان است.

باید بدانید وقتی این مبنا دست ما آمد آن وقت می توانیم مکاتب دیگر را بررسی کنیم. لذا در این کتاب یکی از مباحث جدی که حضرت علامه دارند، نقد و بررسی نظریه دموکراسی است هم دموکراسی به معنای قدیم آن و هم دموکراسی به معنای جدیدش. دموکراسی به معنای قدیم آن که نمایندگی مستقیم بوده است و دموکراسی به معنای جدیدش که به شکل نمایندگی است و افراد به صورت انتخاب نماینده در واقع خواست خودشان را محقق می کنند.

نقدهایی که حضرت علامه می زنند بر اساس مبانی خود غربی هاست و بخشی از نقدهای ایشان ناظر به مبنایی که خود حضرت علامه در قبل پذیرفته اند در این قسمت از کتاب بر اساس آن دموکراسی را نقد و بررسی می کنند.

این در واقع چیزی است که ما هم اکنون در کشورمان خلع جدی آن را احساس می کنیم. یعنی ما گاهی اوقات نظریه های غربی را که می بینیم و از مباین آنها غافل هستیم. گاهی اوقات مبانی اولیه خود را در مقابل این نظریه ها فراموش می کنیم و بر اساس آن، نظریه را نقد می کنیم و گاهی اوقات نقدهای بسیار روبنایی است و نقد زیر بنایی انجام نمی دهیم. این نقدهای روبنایی توانایی آن را ندارد که نظریه را از اساس دچار تزلزل کند.

افرادی در کشور هستند که ذیل پرچم دموکراسی به دنبال ترویج اسلام التقاطی هستند. این کتاب حضرت علامه برای شناخت این اسلام بسیار راه گشاست، خصوصا برای قشری که دچار انحراف و تفکر اسلام التقاطی می شوند. این کتاب واکسینه سازی در برابر شبهاتی است که در زمینه دموکراسی و حکومت اسلامی وجود دارد.

جالب است بدانید یکی از اتهام هایی که به حضرت علامه می زنند این است که ایشان نقشی جدی برای مردم در حکومت قائل نیستند.

کتاب حقوق و سیاست که در واقع در سال 1365 بوده، در مباحث آن طرحی در خصوص ساختار حکومت اسلامی از طرف علامه مصباح یزدی پیشنهاد داده شده و در پایان کتاب به مباحث آن پرداخته شده است.

در حکومت اسلامی مد نظر علامه مردم نقش جدی دارند. ایشان برای نشان دادن تحقق نقش مردم دو طرح را در کتاب حقوق و سیاست مطرح می کنند که اگر کسی آن را ببینید می فهمد که افرادی که برای منصب های حکومت انتخاب می شوند از خود مردم هستند منتها با دو شرط عدالت و تخصص. ایشان با طرحی که مردم در حکومت بیاییند و مشارکت کنند موافق هستند. اما اگر این مردم تخصصی نداشته باشند این نقض طرح علامه است. از نظر علامه شرکت مردم در حکومت هم حق و هم تکلیف برای مردم است.

از منظر علامه مصباح یزدی در طرحی که ایشان در کتاب حقوق و سیاست ارائه می دهند نقطه شروع حکومت مردم هستند. به نظر من طرح ایشان از میان طرح هایی که برای اداره حکومت اسلامی گفته شده و در دنیا اجرا می شود یک طرح متعالی تر است.

من پیشنهادم به حوزویان و دانشگاهیان این است که این طرح را بخوانند و چکش کاری و ارتقاء دهند. با این طرح خیلی از آسیب های پیش آمده در جمهوری اسلامی بر طرف خواهد شد. البته این طرح علامه در یک فضای علمی مطرح شده است و به همین جهت است که می گویم این طرح باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

قالبی که علامه در این طرح ارائه می دهد اسلام در آن کاملا حضور دارد و مردم هم حضور جدی در این طرح دارند اما حضور مردم به نحو تخصصی است. مردم در این طرح در راستای عدالت و تخصص می آیند و ایفای نقش می کنند.

مرحوم علامه در چند کتاب دیگر از جمله همین کتاب به بررسی رابطه حق و تکلیف می پردازند و آنها را دو مفهوم متضایف می گیرند. یعنی اینها دو مفهومی هستند که بدون همدیگر معنا ندارند. لذا مشارکت مردم در حکومت اسلامی حق مردم است اما در کنار آن یک تکلیف هم وجود دارد و آن تکلیف برای ما این وظیفه را ایجاد می کند که وقتی می خواهیم انتخاب کنیم به درستی انتخاب کنیم.

در جایی نظر دهیم که قادر بر نظر دادن در آنجا باشیم. دموکراسی که امروز در دنیا حاکم است از هر کسی نظر می گیرند و لو اینکه تخصص در آن کار را نداشته باشد. اشکال ایشان به دموکراسی همین بوده است.

لطفا کتاب های دیگری از علامه مصباح یزدی را معرفی کنید.

از دیگر کتاب های علامه مصباح یزدی نظریه سیاسی در اسلام است. این کتاب مجموعه‌ای از فرمایشات علامه مصباح یزدی در زمانی است که سخنران پیش از خطبه های نماز جمعه تهران بودند. این سخنرانی ها به این دلیل بود که در آن زمان جریانی علمدار یک اسلام التقاطی در کشور شده بود. این جریان در صدد بود که اسلام ناب را زیر سؤال برد و اسلام را به صورت لیبرالی مطرح کند. این جریان از طرف دولت وقت که دولت اصلاحات نامیده می شد تقویت می شد.

در آن زمان آنها می خواستند که از اساس، اسلام را دارای خشونت معرفی کنند و جنبه های خوشنت داشتن اسلام را بزرگ می کردند. در مقابل این اسلام آنها اسلام رحمانی را مطرح می‌کردند و حتی به مقدسات هم به اسم آزادی توهین می کردند.  

از ویژگی های کتاب نظریه سیاسی اسلام این است که حضرت علامه در مقابل آن جریان، تفکر اسلام ناب را در سخنرانی پیش از خطبه های نماز جمعه مطرح می‌کردند. این نظریات ایشان در کتاب نظریه سیاسی اسلام کاملا انعکاس پیدا کرده است. خیلی از افراد در آن زمان با همین مطالب علامه اسلام را شناختند و در آن زمان حضرت علامه مبغوض خیلی از افراد در جریانات لیبرال قرار گرفتند.

از ویژگی های بسیار مهم حضرت علامه این بود که وقتی که احساس خطر درباره دین و کشور می کردند می ایستادند و در مقابل جریان های احرافی قرار می گرفتند.

شما می توانید این قابل را در کتاب انقلاب اسلامی و ریشه های آن ببینید که حضرت علامه به نقد جدی نسبت به جریان مارکسیستی پرداخته اند. مواضع سیاسی علامه در کتاب‌ها و آثار ایشان تبلور پیدا کرده است.

لطفا از آثار علامه مصباح یزدی کتابی در مورد ولایت فقیه معرفی کنید.

یکی از کتاب های حضرت علامه در حوزه مباحث سیاسی که به نظر من کتابی بسیار مفید در مورد ولایت فقیه است، کتاب نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه است. این کتاب برای قشر جوان که شاید حوصله نداشته باشند بحث های ولایت فقیه را در آثار مختلف و کتاب‌های حجیم دنبال کنند بسیار مفید است. من توصیه می کنم که شما به عنوان رسانه در توجه دادن طلاب و دانشجویان به این کتاب کوشش کنید.

واقعا بنده که چند سال است که در حوزه ولایت فقیه در جاهای مختلف بحث‌هایی را مطرح می‌کنم و  ارائه می‌دهم برای حوزویان و دانشگاهیان و مخاطبان مختلف، کتابی به این خوبی سراغ ندارم که با یک منظومه فکری منسجم از ابتدا تا انتها کاملا چارچوب مند به نظریه ولایت فقیه پرداخته باشد. من در مورد این کتاب نمی‌گویم بی نظیر، ولی واقعاً این کتاب کم نظیر است.

ادبیات این کتاب بسیار روان بوده و با نگاه منظومه ای حضرت علامه مطالب در آن مطرح شده است. ایشان در این کتاب در بحث ولایت فقیه با بیان ساده و مختصر بحث ولایت فقیه را برای افراد کاملاً به عنوان یک اصل مسلم مطرح می کنند. این هم به خاطر آن است که از یک پشتوانه منطقی و چارچوب مند محکم در کتاب استفاده شده که در آثار دیگر کمتر دیده می شود./826/

ادامه دارد...