نقش زکات در ریشه کنی فقر

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در دیدار مسئولان ستاد زکات کشور با بیان این که زکات از یک جهت بحث معرفتی است که پشتوانه‌ای علمی، قرآنی، فقهی و حدیثی دارد، اظهار داشت: مسئولیت تبیین زکات با فقها و حوزه علمیه است و از جهت دیگر یک بحث اجرایی است که مسئولیت پرداخت و هزینه کرد آن بر عهده مردم و مسئولین امر است.

وی افزود: در مورد مباحث علمی و فقهی زکات، فقها، مفسران و محدثان تاکنون هیچ کوتاهی نکرده‌اند ولو در زمان آنها حکومت هم حکومت اسلامی نبوده منتها همه فقها چه فقهای شیعه و چه اهل‌سنت مباحث زکات را مفصل بحث کرده و حتی آن را در ردیف کتاب‌های اول فقه هم قرار داده‌اند و بعد از کتاب طهارت و صوم و صلاة، بلا فاصله وارد خمس و زکات می‌شوند. اینکه این بحث را در اوایل فقه مطرح می‌کنند خود کاشف از اهمیت این موضوع است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که با وجود همه تلاش‌هایی که بزرگان ما تاکنون انجام داده‌اند هنوز یک کار علمی جامع راجع به زکات سراغ ندارم، ابراز کرد: در باب زکات بحث‌های مفصلی مطرح و میدان برای تحقیق فراوان است مخصوصاً با نیازهایی که در عصر ما وجود دارد، نسبت به این موارد باید کار جدید و بحث جدی و دقیق بشود. یادم هست جناب آقای قرائتی(سلمه الله) تقریباً حدود 20 سال پیش از ما پرسیدند آیا در موارد نه‌گانه باب زکات کسی از فقهای زمان هست که قائل به توسعه آن باشد و زکات را منحصر به این موارد نداند؟

آیت الله فاضل لنکرانی ادامه داد: آقای قرائتی دنبال بود که این بحث از جهت فقهی روشن باشد، من عرض کردم اجازه بدهید از مرکز فقهی بخواهیم روی این بحث کار کنند، لذا درس یکی از کلاس‌ها را در یک سال تحصیلی بر همین موضوع قرار دادیم و بحمدالله کتاب‌هایی نوشته و منتشر شد که الآن موجود است ولی نباید به آن مقدار اکتفا می‌شد. الآن هم این مجموعه‌ای که جنابعالی دبیر آن هستید باید یک تلاش و پیگیری مستمر هم خودتان داشته باشید و از حوزه مطالبه کنید در هر سال از حوزه بخواهید و بپرسید راجع به زکات چه تحقیق جدیدی را فضلا یا اساتید درس خارج ارائه داده‌اند. شما می‌دانید ما دارای یک سرمایه بسیار بزرگی هستیم که هیچ مذهب و مکتبی در دنیا این سرمایه را ندارد، ما قرآن و روایات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و سنت نبوی و سنت ائمه معصومین(علیهم السلام) را داریم، از این سرمایه گرانقدر باید آن طوری که شایسته است استفاده شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان کرد: با همه تلاش‌های فراوانی که شده باز جای تحقیق بسیار است. مثلا در مورد آیه شریفه 34 سوره توبه «وَ الَّذينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا يُنْفِقُونَها في‏ سَبيلِ اللهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَليم‏»، مفسران عامه و خاصه زیاد بحث کرده‌اند اما من یک روایتی را دیدیم که خیلی عجیب است، ائمه(علیهم السلام) از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل می‌کنند که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود «كُلُّ مَالٍ يُؤَدَّى زَكَاتُهُ فَلَيْسَ بِكَنْزٍ وَ إِنْ كَانَ تَحْتَ سَبْعِ أَرَضِين‏» (وسائل الشيعة 9: 30) هر مالی که زکاتش داده شود این دیگر کنز به حساب نمی‌آید ولو در طبقه هفتم زیرین زمین آن را پنهان کرده باشید.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با استناد به روایت فوق، گفت: ما الآن اگر از خود حوزه و عرف مردم بپرسیم کنز و گنج چیست؟ می‌گویند گنج آن است که مالی را پنهان کنیم. ولی بر اساس این روایت، (که البته من الآن نمی‌گویم بر اساس این می‌شود صد در صد نتیجه گرفت بلکه باید سایر روایات را هم دید) معنای کنز تغییر می‌کند. اتفاقاً عکس این را هم فرموده‌اند «كُلُّ مَالٍ لَا يُؤَدَّى زَكَاتُهُ فَهُوَ كَنْزٌ وَ إِنْ كَانَ فَوْقَ الْأَرْض‏» (وسائل الشيعة 9: 30) هر مالی که زکاتش پرداخت نشود گنج محسوب می‌گردد ولو در زیر زمین پنهان نشده و روی زمین باشد. این یک فکر عمیق دینی است که ما باید ببینیم دین به چه چیزی کنز و گنج می‌گوید.

وی افزود: با این مطالبی که در روایات و متون دینی ما آمده فرهنگ زکات را در جامعه درست نهادینه کنیم. جامعه بداند که اسلام به چه چیزی کنز می‌گوید، کجا کنز نیست و کجا کنز هست؟ البته خود این آیه هم خیلی بحث دارد، چون آیه می‌فرماید «والذین یکنزون الذهب و الفضه و لا ینفقونها فی سبیل الله» یعنی پیامبر(صلی الله علیه و آله) از خود آیه استفاده کرده‌اند که کنز آن است که انفاق نشود و انسان حق خدا را از آن نپردازد.

زکات حصن و نگهبان اموال است و اقتصاد‌ با آن رونق پیدا می‌کند

آیت الله فاضل لنکرانی ادامه داد: باز در روایات باب زکات، این تعبیر آمده که «دَاوُوا مَرْضَاكُمْ بِالصَّدَقَةِ»، با صدقه مریض‌های خود را مداوا کنید یا «وَ ادْفَعُوا أَبْوَابَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاء»، درهای بلا را به وسیله دعا ببندید، و در ادامه می‌فرماید «وَ حَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ بِالزَّكَاةِ» (قرب الإسناد: 117) با زکات اموالتان را حفظ کنید، زکات حصن و نگهبان اموال است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: حالا غیر از اینکه از جهت معنای لغوی می‌گوئیم زکات موجب رشد مال انسان می‌شود ولی وقتی در جامعه مردم اعتقاد پیدا کنند با پرداخت زکات مال خود را حفظ می‌کنند نظیر حق بیمه‌ای که برای حفظ سرمایه خود هزینه می‌کنند، این امر آنها را تشویق به زکات می‌کند. یک سری ارتباطات در این عالم وجود دارد که ما آن را نمی‌فهمیم و درک نمی‌کنیم، مثل اینکه چه ارتباطی وجود دارد بین صدقه و خوب شدن مریض؟ چه ارتباطی وجود دارد بین طول عمر و صله رحم؟ اینها یک ارتباطات واقعی است که علم عاجز از فهم علت آن است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان کرد: امروز مردم فکر می‌کنند اگر می‌خواهند مالشان حفظ شود باید آن را در یک بانک بگذارند ولی نمی‌دانند گاهی یک زلزله یا بلای آسمانی تمام آن را از بین می‌برد و نابود می‌کند، یک کرونا می‌آید اینطور اقتصاد دنیا را به چالش می‌کشاند! یک آماری را اخیراً از رادیو شنیدم که کرونا در آمریکا و اروپا چندین هزار میلیارد دلار ضربه اقتصادی وارد کرده، دین ما می‌گوید اگر زکات دهید مال‌تان حفظ می‌شود، اقتصاد‌تان رونق پیدا می‌کند، ما این را باید به جامعه و مردم بگوئیم، هرچند از ارتباط رشد مال با زکات و صدقه خبر نداشته باشیم.

زکات از برتری های اسلام نسبت به سایر ادیان است

آیت الله فاضل لنکرانی با بیان این که در همین روایات زکات تعبیرهای خیلی عجیبی آمده که انسان در ابتداء نمی‌تواند درست بفهمد که این کلام چه چیزی در بر دارد؟، افزود: نظیر اینکه هیچ پرنده‌ای صید نمی‌شود مگر اینکه تسبیح خدا را تضییع کرده است. ما اصلاً نه تسبیح حیوانات و پرندگان و موجودات عالم را می‌فهمیم و نه تسبیح آن را. قرآن می‌فرماید «لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُم» (اسراء:44)، ولی چنین حرفی در روایات هست و می‌خواهد بگوید منشأ تضییع اموال این است که انسان واجبات را انجام ندهد و زکات را ترک کند.

وی با اشاره به پیام رهبر معظم انقلاب در سال 96 که فرمودند نسبت به بحث معرفتی و فقهی زکات کار کنید، اظهار داشت: اگر می‌خواهید در مرحله دوم هم که بحث اجرا است موفق باشید باید این مطالب دقیق و غنی را به جامعه منتقل کنید. مگر مردم چقدر خبر دارند که کنز چیست؟ فکر می‌کنند کنز یعنی اینکه انسان مالش را در زیر زمین یا در گاوصندوق پنهان کند. اما وقتی معنای کنز را براساس این روایت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در ذیل آیه شریفه تبیین کنیم فکر مردم تغییر پیدا می‌کند. تا ذهن مردم و جامعه را در مسیر صحیح قرار ندهیم خوب به میدان پرداخت زکات نمی‌آیند.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با تأکید بر این که یکی از درخشش های دین اسلام بحث زکات  است، گفت: زکات یکی از مواردی است که انسان می‌تواند با آن برتری این دین را نسبت به سایر ادیان بیان کند و حتی بگوید این یکی از اموری است که استوانه‌ی خاتمیت است، اگر بپرسید اسلام برای حل مسئله فقر جامعه تا قیامت چه فکری اندیشیده است؟ می‌گوئیم زکات.

وی با بیان این که زکات اختصاص به یک زمان خاص ندارد، در هر زمانی مسئله زکات از اهمیت خاصی برخوردار است و موضوع دارد، ابراز کرد: گاهی از آن تعبیر به صدقه واجب یا  صدقه مستحب، انفاق واجب یا انفاق مستحب هم می‌شود و یکی از برجستگی‌ها و ممیزات دین اسلام است. در ادیان دیگر چیزی به این نحو وجود ندارد که بشر کنار عبادتی که باید برای خدا انجام بدهد چنین وظیفه‌ای هم نسبت به جامعه داشته باشد.

آیت الله فاضل لنکرانی با اشاره به فعالیت های علمی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، بیان کرد: در مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) بخشی به نام فقه اجتماعی داریم. زکات تاکنون از دیدگاه فردی مورد بحث قرار گرفته، اما اگر آن را از دریچه فقه اجتماعی هم مورد بحث قرار بدهیم چه بسا احکام جدیدی پیدا کنیم. چون موضوع موضوع جدید است حکم هم قاعدتاً تقیید پیدا می‌کند.

ریشه کنی فقر از آرزوهای امام خمینی بود

وی در ادامه با تأکید بر این که متأسفانه در زمان ما آمار فقر بسیار تکان‌دهنده است، تصریح کرد: این که گفته‌اند حدود 40 میلیون کمتر یا بیشتر زیر خط فقر داریم، آمار وحشتناکی است واقعاً انتظار نداشتیم که در این جامعه و نظام اسلامی این چنین باشد. از آرزوهای امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه) این بود که در پرتو حکومت اسلامی ما در جامعه فقیر نداشته باشیم ان شاء الله یک روزی اینطور خواهد شد، نباید در جامعه اسلامی فردی به عنوان فقیر موجود باشد اگر اغنیاء، اگر خود حکومت اسلامی، حق فقرا را ادا کنند ما دیگر فقیری نخواهیم داشت.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: در این موضوع بحث‌های معرفتی خیلی زیاد است. خود عنوان فقر و فقیر ابعاد فراوان دارد که برای تکمیل بحث می‌بایست از آنها استفاده کرد. اگر زکات از منظر فقه اجتماعی به میدان بیاید قاعدتاً این موضوع هم مطرح خواهد شد برای جامعه‌ای که 40 میلیون زیر خط فقر دارد آیا باز باید زکات منحصر به همان موارد نه‌گانه باشد؟ یا می‌شود توسعه پیدا کند؟

وی اظهار داشت: امیدوارم با همت و اخلاص و تلاشی که هست این مباحث به نتایج روشن برسد. تا اخلاص پشتوانه این بحث‌ها نباشد به جایی نمی‌رسد. اگر ما بخواهیم زکات را در یک امر دولتی وظیفه‌ای مطرح کنیم، اینکه فقط گروهی مشخص شوند تا آن را از مردم بگیرند و در جایی مصرف کنند آنطوری که مطلوب است محقق نمی‌شود. حسن کار در این است شما با اخلاص برای خدا و برای خدمت به نظام اسلامی، برای خدمت به مردم که عائله خدای تبارک و تعالی هستند دنبال این کار باشید. گاهی که به این تعابیر برخورد می‌کنم از خود می‌پرسم کجا یک چنین درک و بینشی به ما می‌دهند که بشر عائله خداست؟ «الناسُ عیالُ الله»، خیلی حرف عجیبی است، اینجا همه مردم مطرح هستند و دیگر فرقی بین شیعه و سنی و مسلمان و غیر مسلمان نیست.

آیت الله فاضل لنکرانی گفت: یکی از توسعه‌ها در باب زکات اینست که برای به دست آوردن و تألیف قلب یک کافر می‌شود به او زکات داد، این چقدر مهم است. امیدواریم در جامعه مسلمین زکات احیا بشود که اگر زکات إحیا شود، مراکز علمی، مساجد، حسینیه‌ها، مراکز خدماتی و رفاهی بسیاری برای مردم ایجاد می‌شود و سطح اقتصادی جامعه در وضع بسیار خوبی قرار خواهد گرفت، ان شاء الله.

گفتنی است، در این دیدار که افزون بر مسئولان ستاد مرکزی، مسئولان زکات هشت استان نیز حضور داشتند، حجت الاسلام مهری رئیس ستاد اجرای زکات کشور گزارشی از برنامه های این ستاد ارائه کرد.