جریان شناسی فمینیسم در ایران معاصر

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، فمینیسم به عنوان یکی از جریان های فکری - فرهنگی تاریخ معاصر ایران، از بدو ظهور تاکنون سبب ایجاد تحولاتی اثرگذار در عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران شده است. فمینیسم، به مثابه جنبش اجتماعی، ریشه در وضعیت زنان در غرب پس از رنسانس، مبانی اندیشه ای جدید، اندیشه سیاسی - اجتماعی نوین و تحولات نظام سرمایه داری غرب دارد. این جنبش با اتخاذ رویکرد ایدئولوژیک به تدریج، در جامعه غرب ریشه دوانید و در نیمه دوم قرن بیستم میلادی، با نفوذ و گسترش کامل در همه زمینه های حقوقی، منجر به تصویب قوانین برابری طلبانه به ویژه در اسناد بین المللی شد. با گسترش استعمار در جهان، به خصوص سلطة هرچه بیشتر غرب بر جهان اسلام و تلاش در جهت استحاله فرهنگ اسلامی، اندیشه های فمینیستی به کشورهای اسلامی نیز نفوذ کرد.

در ایران نیز گرایش به آن جنبش پس از انقلاب مشروطه بر اثر افزایش بیش از پیش ارتباط ایرانیان با دنیای غرب آغاز و با اقبال روشنفکران و دولت های پس از مشروطه به افکار غرب گسترش یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی، برخی از مخالفان نظام جمهوری اسلامی، از یک سو، در خارج از کشور در قالب جنبش فمینیستی به فعالیت علیه نظام اسلامی روی آوردند و از سوی دیگر، در داخل کشور نیز با افزایش فعالیت گروه های متمایل به غرب، به ویژه در دهه دوم و سوم انقلاب اسلامی، اندیشه های فمینیستی به صورت آشکار یا در پوششی اسلامی گسترش یافت.

انتشارات زمزم هدایت کتاب «جریان شناسی فکری – فرهنگی فمینیسم در ایران معاصر»، نوشته علی اصغر نصیری را به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب «جریان شناسی فکری – فرهنگی فمینیسم در ایران معاصر» دارای شش فصل است. عناوین فصول این کتاب عبارت است از:

فصل اول: تاریخ، مبانی و اصول جریان فکری و فرهنگی فمینیسم و نقد اسلامی آن

فصل دوم: جریان فمینیستی در دوره قاجاریه تا قبل از مشروطه

فصل سوم: جریان فمینیستی در دوره مشروطه

فصل چهارم: جریان فمینیستی در دوره پهلوی اول

فصل پنجم: جریان فمینیستی در دوره پهلوی دوم

فصل ششم: جریان فمینیستی در دوره انقلاب اسلامی ایران

ویژگی های اثر

1. شناخت جریان فکری - فرهنگی فمینیستی در تاریخ معاصر ایران

2. شناخت فرایند شکل گیری جریان فمینیسم و فراز و نشیب های تاریخی آن در ایران

3. شناخت مفاهیم اصلی مورد تأکید فمینیست ها، مبانی، اصول و شاخص های عمده

4. شناخت نمادها، نمودها و آثار آن جریان در ایران

5. شناخت گرایش های مختلف جریان فمینیسم، گروهها، طیف های وابسته و مهم ترین فعالان آن جریان در ایران  

6. شناخت مهم ترین دیدگاه ها و مواضع جریان فمینیسم در ایران . شناخت عملکرد آن جریان در کشور

7. شناخت روش های نفوذ جریان فمینیسم در ایران

جمع بندی

باتوجه به تحولات و پیامدهایی که جریان فمینیستی از بدو ورود به ایران تاکنون در عرصه های مختلف اجتماعی ایران داشته است و همچنین، با توجه به اینکه این جریان می تواند یکی از ابزارهای تهدید نرم و تهاجم فرهنگی علیه نظام اسلامی باشد، برای مقابله هوشمندانه با آن و خنثی سازی آثار مخرب آن بر جامعه اسلامی، تألیفی که وضعیت جریان فمینیسم در ایران را روشن کند بسیار حائز اهمیت است. با وجود این، آثار تألیف شده در موضوع فمینیسم در ایران نمی تواند شناختی جامع، به روز و قابل اعتماد ایجاد کند. بنابراین، برای آگاهی از وضعیت جریان فمینیستی در ایران ضروری است پژوهشی جامع دراین زمینه انجام شود.

برشی از کتاب

در صفحه 287 و 288 این کتاب درباره فراز و نشیب های تاریخی جریان فمینیسم در دوره انقلاب اسلامی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این مطالب نگاشته شده است:  

در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، طيف مسلط جریان فمینیسم (طیف لیبرال در قبل از انقلاب که مورد حمایت رژیم پهلوی نیز بود به حاشیه رانده می شود. این وضعیت تا اواسط دهه ۱۳۹۰ ادامه می یابد. البته، در این مدت، به ویژه در فاصله سالهای ۱۳۰۸ تا ۱۳۹۱، تشکیلات زنان حزب توده از طیف چپ جریان فمینیسم با هدایت مریم فیروزبه سازماندهی خود می پردازد. اما به دلیل همراهی با اهداف خائنان حزب توده و دستگیری رهبران آن، فعالیت های آن متوقف می گردد.

به طور کلی، جریان فمینیسم داخل کشور پس از سال ۱۳۵۷ به دلایل مختلفی از جمله فرار رهبران آن به خارج از کشور یا جذب شدن در گروه های سیاسی مخالف جمهوری اسلامی، به ویژه گروههای چپ، دچار رکود و توقف می شود و این روند تا نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ ادامه می یابد. اما از این تاریخ به بعد، جریان فمینیسم به تدریج فعالیت خود را در داخل کشور آغاز می کند. در این میان، برخلاف شاخه داخلی این جریان، فعالیت شاخه خارج کشور آن، که به طور عمده رویکردی عنادی با نظام جمهوری اسلامی دارد، زودتر آغاز می شود و از اوایل دهه ۱۳۶۰ هویتی جنسیتی و مستقل از گروه های سیاسی مردانه) به خود می گیرد.

به عبارت دیگر، به طور کلی، در دهه 60، فمینیست های ایرانی خارج از کشور فعال تر از فمینیست های داخلی ظاهر می شوند. شکل گیری تشکل ایرانیان خارج از کشور حول محور زن، پیوستن به جنبش های بین المللی فمینیستی، تأسیس سازمان های زنان مانند کمیته دموکراتیک زنان انجمن بیداری زنان ایران در سال ۱۹۸۶م/۱۳۹۲ش در فرانسه و بنیاد پژوهش های زنان ایران در سال ۱۹۸۹م/۱۳۹۷ش در آمریکا، و نیز تأسیس نشریات زنانه مانند نشریه آوای زن در سال ۱۹۸۹م/۱۳۹۷ش از جمله تحرکات دهه شصت جریان فمینیسم ایرانی در خارج از کشور است. با این توصیفات، می توان دهه ۱۳۹۰ را تولد دوباره جریان فمینیسم ایرانی پس از انقلاب اسلامی دانست.

در رابطه با تحولات و فراز و نشیب های تاریخی جریان فمینیسم داخل ایران پس از انقلاب اسلامی، به طور عمده، دو تبیین و تحلیل ارائه شده است: برخی، با تمرکز بر روش جریان فمینیسم، فراز و نشیب های آن جریان را به پنج مقطع فمینیسم حاشیه ای، فمینیسم محفلی، فمینیسم مطبوعاتی، فمینیسم تشکیلاتی (ان.جی.آیی) و فمینیسم شبکه ای تقسیم می کنند. برخی نیز تحولات یادشده را در سه دوره: دوره بسترسازی، دوره شکوفایی (دوران بهاری) و دوره رکود (دوران پاییزی) تبیین می کنند. در ادامه، به هر یک از دو تبیین پرداخته می شود.

انتشارات زمزم هدایت کتاب جریان شناسی فکری – فرهنگی فمینیسم در ایران معاصر»، را در قطع وزیری و 448 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات زمزم هدایت به آدرس: قم، خیابان شهیدان فاطمی (دور شهر) نبش کوچه سوم پلاک 81، ‫خيابان شهيدان فاطمی مراجعه کنند./826/