داعیه داری برای اسلام؛ تئوری پردازی برای جریان اصلاحات

حجت الاسلام محمدجواد نوروزی در گفت و گو با خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با اشاره به اندیشه سیاسی مرحوم فیرحی گفت: مواجهه با  شخصیت وی  از دو منظر قابل بررسی است؛ اول اینکه وی از دنیا رفته و احساسات نسبت به این ضایعه برانگیخته شده است و باید به خانواده  ایشان تسلیت گفت، اما آنچه اهمیت بالایی دارد بعد فکری جناب فیرحی است که نباید در مواجهه احساسی با فوت ایشان مغفول بماند.

وی افزود: شخصیت علمی آقای فیرحی را از دو منظر می توان مورد بررسی قرار داد؛ بعد اولی که در شخصیت ایشان می شود به آن پرداخت به لحاظ تبار شناسی و جریان شناسی است.

استاد حوزه علمیه گفت: مهم ترین مسأله ای که جریان روشنفکری از عصر فتحعلی شاه تا کنون با آن روبرو بوده این است که چطور می توان از وضعیت کنونی که کشور در آن قرار دارد خارج شد و به مدرنیته رسید به صورتی که ظاهر دین حفظ شود اما به لحاظ فکری و مبنایی ذیل مدرنیته تعریف بشویم.

وی ادامه داد: براین اساس رویکرد های مختلفی توسط جریان روشنفکری مورد توجه قرار می گیرد؛ رویکرد اول نقد دین است، به گونه ای که به تبیین مبانی فکری غرب به عنوان الگوی پیشرفت در عرصه های مختلف به ویژه در عرصه نظامی، سیاسی و اقتصادی و دیگر عرصه ها پرداخته می شود.

حجت الاسلام نوروزی بیان داشت: رویکرد دوم تأویل مفاهیم غیر دینی در قالب مفاهیم دینی و استدلال دینی برای مفاهیم غربی است و شاید بتوان میرزا ملکم خان را پایه گذار این روش دانست که معتقد بود در جامعه دینی نمی توان به مواجهه مستقیم با مبانی دینی رفت.

وی افزود: اگر این خط تبارشناسی را تا به امروز امتداد دهیم خواهیم دید در زمان ما سعی شده است این تأویل با رویکرد فقهی، فلسفی، ناسیونالیستی و یا ایران شناسی آقای طباطبایی مورد توجه قرار بگیرد و در عصر مشروطه علمایی چون مرحوم نائینی و شیخ فضل الله سعی کردند این مواجهه مدرنیته با مفاهیم دینی را با تصرف در تفکرات مدرنیته و حفظ سیادت اسلام حل و فصل کنند.

استاد حوزه علمیه اظهار داشت: بعد دوم شخصیت آقای فیرحی جنبه فکری ایشان است؛ وی تلاش می کند مفاهیم و مؤلفه های غربی را با چارچوب فقهی مورد تبیین قرار دهد و در مواجهه با کسانی که رویکرد فلسفی دارند مانند سروش و یا رویکرد ایران شهری دارند مانند طباطبایی، به این دلیل نیست که این ها تلاش دارند دین را در ذیل مدرنیته تعریف کنند بلکه نقد وی به سروش و امثال او این است که چرا این افراد دستگاه فقه را نادیده گرفته اند، چرا که فقه مهمترین دستگاهی است که می شود از آن برای تعدیل مفاهیم غربی و ارائه مبانی و مؤلفه ها و مبانی غربی در چارچوب فقه و با روکش فقهی بهره برد.

وی گفت: بنابراین این نکته که برخی تفکر فیرحی را استمرار تفکر مرحوم نائینی و مرحوم طالقانی می دانند به هیچ وجه درست نیست و مرحوم نائینی و شیخ فضل الله نوری از موضع فقه اجتهادی به مواجهه با مدرنیته برخاستند و تنها تفاوت این دو در تحلیل آن ها از موقعیت زمانه بود و استمرار تفکر شیخ فضل الله و نائینی به حکومت ولایت فقیه می انجامید، البته با مبانی متفاوت مرحوم نائینی در امور حسبیه و ادله الهی ولایت فقیه در دیدگاه شیخ فضل الله نوری وجود داشت.

تلاش جریان روشنفکری برای مصادره مرحوم نائینی

حجت الاسلام نوروزی تصریح کرد: جریان روشنفکری تلاش می کند مرحوم نائینی را به نفع مبانی فکری التقاطی خود مصادره کند اما مطالعه در شیوه مرحوم نائینی و مواجهه واقع بینانه بینانه با اندیشه وی، ما را به نقطه ای که روشنفکران معاصر بر آن ایستاده اند نمی رساند.

وی گفت: با مداقه در سلوک شخصیتی آقای فیرحی این نکته را خوهیم یافت که وی بیشترین تأثیر پذیری را از دکتر بشیریه دارد و در یک کلام می توان گفت خاستگاه فکری وی مدرنیته است و تلاش می کند هر مسأله ای را با نقطه عزیمت مدرنیته آغاز کند و مؤلفه های فکری غربی که پس از رنسانس شکل گرفته است  برای او اصالت دارد و از فقه به عنوان یک دستگاه فکری در خدمت توجیه مبانی فکری غربی در استفاده می کند و پیشینه ای رویکرده میرزا ملکم خان برمی گردد که تلاش داشت مفاهیم غیردینی را با لعاب دینی به جامعه عرضه کند.

نمودهای تفکر سکولار در اندیشه مرحوم فیرحی

حجت الاسلام نوروزی با اشاره به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی اظهار داشت: پشتوانه  تئوریک نظریه نظام انقلابی، اسلام ناب است در مقابل نظریه اسلام غیر انقلابی که حاصل آن دموکراسی است و دو نوع اسلام از آن می تواند متولد شود ، «اسلام متحجر» و «اسلام سکولار یا اسلام رحمانی» ، که آقای فیرحی در قالب اسلام سکولار می گنجد.

وی  بیان دشت: اگر بخواهیم نمودهای تفکر سکولار را در اندیشه فیرحی بیابیم سیری نه چندان عمیق در آثار و سخنرانی های  وی ما را به هدف مان می رساند؛ تحلیلی که در سخنرانی های خود از قیام امام حسین (ع) ارائه می کند، تحلیلی که از تقابل نظام اسلامی و نظام سلطه براساس دو مفهوم تضاد و حقانیت ارائه می کند و یا مباحث مختلفی که در مقاله ای به آن می پردازد و درآن خود را به عنوان پل ساز میان فقه و جریان روشنفکری سکولار معرفی می کند که هدف این پل، تعدیل کنندگی رادیکالیزم مذهبی و سکولاریزم ستیزنده است.

استاد حوزه علمیه گفت: اگر ما مجموعه آثار و نوشته های ایشان را مورد بررسی قرار دهیم به هیچ وجه بین خود و جریان روشنفکری سکولار که مصادیق آن امثال سروش، شبستری و دیگران هستند، مرزبندی نمی کند و مواجهه او با این افراد مواجهه شکلی است به این معنا که از دریچه فقه باید ورود کرد یا از دریچه ای دیگر.

تلاش فیرحی برای کمرنگ سازی اصل مهم مرزبندی با نظام سلطه

وی افزود: یکی از اصول انقلاب و اسلام ناب مرزبندی با نظام سلطه است و فیرحی تلاش می کند این ویژگی  و اصل را به شدت کمرنگ کند و سعی می کند اندیشه انقلاب اسلامی را در ذیل مدرنیته معرفی کند؛ بنابراین چیزی تحت عنوان علوم اسلامی نخواهیم داشت و از اساس علوم تقسیم بندی علوم انسانی به اسلامی و غیر اسلامی بی معنا خواهد بود.

حجت الاسلام نوروزی اظهار داشت: در اندیشه فیرحی فقه هم به دستگاهی برای موجه سازی مبانی فکری مدرنیته و مفاهیمی که در دانش سیاسی وجود دارد، فروکاسته شده، بنابراین دانش همان چیزی است که در غرب رشد و نمو یافته و تنها کاری که ما در قبال دانش می توانیم انجام دهیم بومی سازی است  و این بومی سازی به معنای داشتن یک دانش مستقل نیست؛ بنابراین فیرحی خود را پل سازی معرفی می کند که به عرفی سازی مبانی تفکر غرب می پردازد.

داعیه داری برای اسلام؛ تئوری پردازی برای جریان اصلاحات

استاد حوزه علمیه گفت: اگر از دیدگاه مبانی امام و انقلاب اسلامی به عملکرد فیرحی بنگریم شاید داعیه داری او برای اسلام از یک سو و تئوری پردازی برای جریان اصلاحات از سوی دیگر نشانه تناقض رفتاری او باشد اما اگر به دیدگاه تئوریکی که وی نظریه پرداز آن است  توجه کنیم و سلوک علمی و عملی او زیر نظر بگیریم خواهیم دید که هیچ تناقضی در رفتار وی وجود ندارد چرا که اسلامی که فیرحی که داعیه دار آن است تقویت کننده جریان فکری سکولار به سردمداری اصلاحات است.

وی در پایان بیان داشت: این انتقاد به رسانه ملی و سایر رسانه ها وارد است که چرا وقتی افرادی مانند مرحوم حسینیان با آن سابقه علمی از دنیا می روند به ابعاد شخصیتی و آثار آن ها توجهی نمی کنند اما در کوتاه ترین زمان ممکن برنامه ای در مورد آقای فیرحی روی آنتن شبکه 4 می رود بدون اینکه زمینه نقد وجوه علمی این شخص فراهم شده باشد./1399/ج