نقش ضمان و مصلحت در مسؤولیت مدنی دولت در قبال کرونا

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت الله ابوالقاسم علیدوست در آیین اختتامیه همایش چالش های کرونا و زندگی مؤمنانه که امروز به صورت مجازی برگزار شد موضوع بحث خود را نگاه معرفت شناسانه و فقهی به پدیده کرونا خواند و گفت: کرونا به عنوان ویروس، بخش دینی خاصی اعم از کلامی، معرفتی شبه کلامی، اخلاقی و فقهی ندارد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: برخی موضوع آثار خود را فقه کرونا قرار داده اند که چنین کاری اشتباه است بلکه این پدیده کرونا در مباحث پزشکی، زیست محیطی، اقتصادی، شیمیایی و موارد دیگر وارد می شود.

وی اضافه کرد: می توان از پدیده کرونا به عنوان یک پدیده بسیار مؤثر انسانی، نه اسلامی و ایرانی، که در ذیل سایر پدیده ها همانند وبا و سل قرار دارد، بحث کرد به عبارت دیگر مباحث دینی بایستی به صورت کلان بیان شوند اما محور گفت و گو این ویروس قرار گیرد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: از نظر معرفت شناسانه، اسلام، کلان نگاهی نسبت به حوادث دارد که البته در همه ادیان الهی این نگاه وجود دارد اما اسلام آن را رشد داه است؛ این نگاه کلان حوادث را آیت الله انگاری، رحمت نگاری و امتحان الهی فرض می کند.

وی با طرح سؤالی مبنی بر این که سه نگاه مطرح شده چه تأثیری در بالا بردن توان، مقاومت و نگاه انسان دارد، گفت: آیت الله انگاری حوادث به معنای تمام حوادث را از نشانه های خداوند دانستن، است که سیصد آیه قرآن کریم به صورت مستقیم و غیر مستقیم حوادث را همانند روز، زمستان، بهار، شب یا خود طبیعت را آیات الله را معرفی می کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اضافه کرد: به عنوان مثال فردی در مشاهده یک اثر فاخر هنری خود آن اثر را مشاهده می کند، و فرد دیگری از دیدن این اثر به معمار یا هنرمند خالق آن اثر می رسد اما فرد دیگری با نگاه عمیق تری می گوید چه خدایی که این انسان هنرمند را آفریده است.

وی ادامه داد: در حوادث نیز چنین نگاه هایی وجود دارد اما متأسفانه گاهی از زبان برخی مطالبی جاری می شود که ممکن است فورا قومی و جمعیتی را متهم کند؛ البته منظور من این نیست که قصورها نادیده گرفته شود به دلیل این که حوادث من الله است، بلکه حوادث را نشانه ای از عظمت، قدرت یا مدیریت الهی دیدن، یک نوع نگاه است.

آیت الله علیدوست دومین نگاه را رحمت الهی فرض کردن حوادث، بیان کرد و گفت: حتی حوادثی که انسان ها را زمین می زند و از پا در می آورد با نگاه دینی در حد اقتضا یک رحمت الهی به شمار می رود به عنوان مثال اگر انسان در عذابی که امتحان الهی است، موفق شود این عذاب رحمت الهی خواهد شد.

وی ادامه داد: در روایات، اجرای تعزیرات و حدود الهی هم رحمت دانسته شده اند چنانچه امام باقر(ع) بیان می کند خداوند شأنش اجل از این است که انسان را دو مرتبه یعنی هم در دنیا و هم در آخرت عذاب کند حتی در روایات آمده است انسان اگر یک شب تب کند بخشی از گناهانش آمرزیده می شود؛ به عبارت دیگر اگر فردی با چنین نگاهی هنگام حادثه و وارد شدن مصیبت، دنیا و آخرت را در کنار هم مشاهده کند، آن حادثه رحمت الهی می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این که سومین نگاه به حوادث، امتحان الهی دانستن آن است، گفت: در حوادثی که پیش می آید برخی می درخشند و می رویند اما برخی ریزش دارند بنابراین حوادثی که پیش می آیند، برای حاکمیت ها، برخورد داران، اصحاب فرهنگ، پزشکان و برای همه مردم امتحان است.

وی بخش دیگری از سخنان خود را به مباحث فقهی اختصاص داد و افزود: برخی در زمینه سبب یا مباشر بودن در انتقال ویروس کرونا به دیگران بحث های فراوانی داشته اند که در این زمینه به یک نکته اشاره می کنم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: در شریعت اسلام عنوان سبب و مباشر نداریم چنانچه در حقوق جزا عنوان سرایت نداریم؛ برخی نیز نهاد سبب در بحث کیفری را زیر سؤال برده اند.

وی ادامه داد: بحث ضمان نیز مطرح است به عنوان مثال گفته می شود ضمان دولت، که اگر دولت خسارتی وارد کرد به عنوان مثال یک شبه دلار را چند برابر کرد و موجب ضرر عده ای شد، آیا دولت ضامن است یا خیر؟

آیت الله علیدوست افزود: بحث دیگر مصحلت است که مکرر دیده شده، نوشته شده و گفته شده بیت المال ضامن است زیرا حاکم باید از طریق بیت المال خسارت را بپردازد بنابراین نکته این است آیا ضمان به معنای مسؤولیت مدنی با همه لوازمی که دارد مورد نظر است یا اساسا ضمان نیست بلکه حاکمیت به دلیل مصلحت می تواند یا باید جبران کند؟

وی ادامه داد: اثر این بحث کجا ظاهر می شود؟ جایی که دولت باید برای مبارزه با کرونا و مداوای افراد کرونایی وارد شود، زمانی که امکانات وجود دارد و می توان نیازهای همه افراد را پاسخ داد، حاکمیت موظف است به همه رسیدگی کند نه این که به بخشی رسیدگی کند و بخشی را خیر بلکه خون و سلامتی مردم مورد مسؤولیت حاکمیت است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: گاهی بحث تزاحم پیش می آید و ممکن است برخی مقصر هم باشند اما به هر حال جامعه با پدیده ای مواجه شده که نمی توان به همه بیماران رسیدگی کرد در این صورت اگر بحث ضمان یا بهره وری برابر باشد یک نتیجه و اگر بحث مصلحت باشد نتیجه دیگری دارد؛ به عنوان مثال اگر جامعه ای به حد تزاحم رسید، می توان بحث اولویت سنی را برای رسیدگی مطرح کرد؟ آیا می توان شدت و ضعف را معیار قرار داد؟

وی در پایان خاطرنشان کرد: مصلحت امری ضروری و لازم است اما گاهی مورد سوء استفاده قرار می گیرد به عنوان مثال گفته می شود مصلحت اقتضا می کند که از مسؤولان شروع کرد؛ بنابراین بحث مطرح شده موضوع مناسبی است که می توان در زمینه آن کار کرد./1324/پ202/ف