شماره ۲۹ فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، بیست و نهمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) با مدیر مسؤولی نجف لک زایی و سردبیری  حمید پارسانیا ویژه تابستان 99 منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و در 221 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

مسؤولیت‌های اجتماعی انسان از منظر امام علی(ع) با تأکید بر نهج‌البلاغه و نقش تعلیم و تربیت در تحقق آن‌ها

سلمان رضوان خواه، اکبر صالحی و سید مرتضی سجادی

چکیده: بررسی اجتماعی بودن انسان، ضرورتِ وجود مسئولیت برای او، آگاهی از مسئولیت‌های اجتماعی و عمل به آن از مسائلی است که عدم توجه به آن زمینۀ بسیاری از انحطاط‌های اخلاقی در سطح جامعه خواهد بود؛ بنابراین مسئله‌ی مقالۀ حاضر، بررسی مفهوم اجتماعی بودن انسان و نیز بررسی اهمّ مسئولیت‌های اجتماعی افراد در جوامع اسلامی بر بنیاد سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه و نقش تعلیم و تربیت در تحقق این مسئولیت‌های اجتماعی انسان مبتنی بر دیدگاه امام علی(ع) است که هدف پژوهش حاضر، یافتن پاسخ این مسئله است. بر این اساس روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی و قیاس نظری بوده و بر این اساس سعی شده است، با بررسی متنِ نهج‌البلاغه و دیگر سخنان امیرالمؤمنین(ع)اهم مسئولیت‌های اجتماعی افراد شناسایی و پس‌ازآن نقش تعلیم و تربیت در تحقق چنین مسئولیت‌های اجتماعی تبیین گردد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ازنظر امام علی(ع) انسان بالفطره موجودی اجتماعی است و برای زیستن در اجتماع به‌ناچار باید با جامعه در ارتباط باشد و برای تحقق این امر لازم است به مسئولیت‌هایی همچون احساس مسئولیت نسبت به جامعه، رعایت حقوق، انصاف و عدالت‌خواهی نسبت به انسان‌ها، تعاون و همکاری در امور اجتماعی و معاشرت و برقراری روابط مهرآمیز با دیگران توجه داشته باشد.

ثمرات فردی - اجتماعی هویت‌دینی با تأکید بر معارف قرآن‌کریم و روایات

نرگس شکربیگی

چکیده: یکی از مسائل مهم در مطالعات میان رشته‌ای با موضوعات اسلامی؛ توجه به حیطه وسیع علوم اجتماعی است. چرا که بی شک مفاهیم اسلامی و راهکارهای ارائه شده در این متون می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل مهم مرتبط با زندگی انسان‌ها باشد. یکی از ابعاد مهم و متفاوت مطالعات امروزی در حیطه انسان‌شناسی، توجه به هویت و بخش‌وجودی انسان است. چرا که زندگی شخصی و اجتماعی هر کسی تحت تاثیر هویتش قرار می‌گیرد. هویت‌دینی به عنوان یکی از انواع مهم هویت، نقش بسزائی در شکل‌گی انسان دارد. از سوی دیگر بررسی تغیرات اجتماعی و توسعه یافتن جوامع کنونی، از به وجود آمدن انواع بحران‌های هویتی به ویژه در میان جوانان خبر می‌دهد. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی و رویکرد تحلیلی به بررسی آیات و روایات معصومین(ع) پرداخته تا مهم‌ترین کارکردها و ثمرات فردی و اجتماعی هویت‌دینی تبیین کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد؛ شخصیت‌سازی، تقویت‌روحیه حمایت‌گری، تاب‌آوری و....از مهم‌ترین‌ثمرات در بعُد فردی و اجتماعی هویت دینی است. چرا که شناخت روش‌های نهادینه ساختن هویت دینی و تبیین ثمرات هویت دینی می‌تواند گامی موثر در جهت رفع این بحران‌ها داشته باشد.

بنیان‌های فرهنگ‌‌شناختی سبک‌زندگی از منظر قرآن کریم

حسن یوسف زاده

چکیده: مفهوم سبک ‌زندگی در تمدن غربی به این دلیل که اغلب در چارچوب نوعی مصرف‌گرایی سطحی نمود یافته، به ابتذال کشیده شده است. سبک ‌زندگی در این تلقی، نوعی زندگی مسرفانه، پر زرق و برق و تجملی را تداعی می‌کند که عمدتا بر منطق چشم و همچشمی در مصرف کالا و مد استوار است. اما سبک‌زندگی در تلقی قرآنی اشاره به واقعیت بنیادینی دارد که همه مفاهیم، تعاریف، دیدگاه‌ها و روایت‌های معطوف به فرهنگ و تمدن از آن سرچشمه می‌گیرند. سبک‌زندگی در حقیقت محتوا و روح عینیت‌یافته فرهنگ و تمدن به‌شمار می‌رود. از این رو، «واقعیت اعلا» یا «بخش حقیقی و نرم افزاری تمدن»، در حقیقت جامع‌ترین و سنجیده‌ترین بیانی است که اهمیت کانونی این واقعیت را در حیات انسانی به وضوح منعکس می‌کند. در این نوشتار مبانی فرهنگ‌شناختی سبک‌زندگی از منظر قرآن با استفاده از روش تحلیلی استنباطی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه به‌دست آمده حاکی از آن است که از نگاه قرآن کریم، سبک‌زندگی طیب در جامعه‌ای امکان تحقق و وقوع دارد که الگوها و هنجارهای رفتاری آن از نظام فرهنگی متعالی و رشدیافته ریشه گرفته باشند. از نظر قرآن، نظام فرهنگی متعالی حق‌مدار، حکیمانه، مبتنی بر فطرت، دارای بنیادهای ثابت، سودمند و سازواره و منسجم است.

اهمیت و کارکردهای اجتماعی تولی و تبری در سبک زندگی اسلامی

روح الله محمدی و فرزانه اکبرپناه

چکیده: سبک زندگی اسلامی، مجموعه‌ای از بینش‌ها، نگرش‌ها، ارزش‌ها و الگوهای رفتاری مستفاد از آموزه‌های اسلامی است که افراد آن را به عنوان شیوه زندگی بر می‌گزینند. انسان مسلمان باید زندگی دینی خود را براساس آن تشکیل دهد، خدا و اولیاء الهی را دوست داشته باشد و آنان را ولّی خود قرار دهد؛ و بین خود و اولیاء شیطان گسست ایجاد کند. نوشتار حاضر، با هدف پاسخ به این سؤال که « تولّی و تبرّی در سبک زندگی اسلامی چه اهمّیّت و کارکردهای اجتماعی دارد؟» با استفاده از توصیف و تحلیل و به روش کتابخانه‌ای به بررسی این موضوع می‌پردازد. بر این اساس، یکی از اصول مهم سبک زندگی اجتماعی، اصل تولّی و تبرّی است که نگرش انسان را سامان و جهت می‌بخشد و شیوه‌ی زیست وی در اجتماع را تعیین می‌کند و نقش مهمی در مرزبندی افراد در حوزه عمل دارد. از این رهگذر، وحدت و انسجام اجتماعی، جهت‌دهی ارتباطات و رفتارهای اجتماعی، در امان ماندن از توطئه‌های دشمن، رفع گرفتاری‌های مردم، تقویت پیوند قلبی و عاطفی میان افراد جامعه و ... از مهم‌ترین کارکردهای اجتماعی تولّی و تبرّی در سبک زندگی اسلامی است.

تحلیل و واکاوی گونه های روابط علم- دین

ملکه رفیعی، امیر ملکی، محمدجواد زاهدی و فرهنگ ارشاد

چکیده: کنکاش در ماهیت رابطه علم و دین، به مثابه دو خاستگاه مهم معرفت بشری، همواره در کانون توجه اندیشمندان حوزههای فکری مختلف قرار داشته است. این رابطه اما با قرار داشتن در معرض تفاسیر متعارض و متنافر، دستخوش فراز و فرودهای بسیار بوده و هیچ‌گاه معنای صلب و ثابت و ایستایی نداشته است. با این همه، صاحبنظران، با طرح مدل‌ها و نظریه‌های متنوع، به انحاء گوناگون، سعی در تبیین این رابطۀ حقیقتاً پیچیده داشته‌اند. هدف از مقاله حاضر، تحلیل و واکاوی این نظریه‌ها و آراء متکثر است. بدین منظور، ابتدا به تأسی از مدل متأخر الکساندر، انواع روابط چهارگانه متصور میان علم و دین اعم از «تضاد، تفکیک، ترکیب و تکمیل» در پرتو آراء و مباحث نظری مرتبط توصیف می‌شوند و سپس رهیافتی نومایه و بدیع در این زمینه مطرح می‌شود که با فراروی از شیوه‌های رایج فهمِ رابطه علم و دین، توان آن را دارد که مناسبات و پیچیدگی های این رابطه را در پرتوی دیگرگونه آشکار سازد.

نسبت میان دین و فرهنگ در تلقی های جامعه شناختی

سید حسین شرف الدین

چکیده: ادیان الهی هم خود ظرفیت بسیارغنی وتجدید شونده ای برای تولید وعرضه یک فرهنگ متعالی متناسب باظرفیت های آموزه ای واهداف ورسالت این جهانی خود به بشراجتماعی دارند وهم بسته به ظرفیت آموزه ای، موقعیت اجتماعی، کمیت وکیفیت موالیان، نحوه تعامل آنهاباتعالیم وحیانی، قرائت هاوتفسیرهای ارائه شده ازسوی دین پژوهان، فرصت هاومحدودیت های محیطی و...‌ نقش بسیارقاطع وتعیین کننده ای درهدایت وراهبری، پالایش وپیرایش، شکوفایی وتعالی ظرفیت ها، صیانت وپاسداری، تعمیق وتثبیت، اعتباریابی وقداست بخشی، کمک به درونی سازی، افزایش انگیزه هابرای التزام ورزی نظری وعملی؛ فرهنگ های عرفی ومولفه های مختلف آن دارند. ازاین رو، نسبت میان دین وفرهنگ ونحوه تعامل آندو بویژه درفرایند تاریخ اجتماعی بشر، ازجمله موضوعاتی است که عموماازسوی جامعه شناسان دین مطرح شده ودرمقام پاسخ بدان، دیدگاهها ومواضع مختلفی اتخاذ شده است. این نوشتاردرصدد است تابرخی ازمهم ترین این مواضع را ازمنابع ومتون مربوط استخراج ومورد واکاوی وتحلیل قراردهد. براین اساس، سوال اصلی آن نسبت های محتمل میان دین وفرهنگ به مثاله دونظام معنایی جامع درمقام تحقق وعینیت اجتماعی ازمنظرجامعه شناختی است.

طراحی مدل مطالعه انسان‌شناختی اسلامی در مطالعات اجتماعی (با تأکید بر دانش رفتار سازمانی)

محسن منطقی

چکیده: شناخت پدیده‌ی سازمان و حل مسائل آن، نیازمند شکل‌گیری بنیادهای فکری و مبانی اساسی دانش سازمان و مدیریت است. شناخت عنصر انسانی در سازمان و مدیریت، نیازمند شناخت مبانی متعددی است که در این مقاله تلاش شده است برخی از آنها تبیین گردد. جهت‌گیری این پژوهش بنیادی و از نظر هدف اکتشافی است. گردآوری اطلاعات نیز بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته است. روش پژوهش به کار گرفته شده در این پژوهش تحلیل محتوای کیفی است. که با ایجاد داده‌های محاسبه‌پذیر آغاز و سپس به استنتاج پدیده‌ها، پرداخته و در نهایت به روایت‌گری پژوهش انجام شده است. در این پژوهش سه دسته از مبانی انسان‌شناختی با عنوان مبانی فلسفی، مبانی تجربی، و مبانی دینی مورد شناسایی قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش، مدلی برای شناخت انسان، که در رفتار سازمانی موثر است شناسایی گردید. در این پژوهش تنها به نُه مبنای انسان‌شناختی توجه شد و کاربرد آنها در رفتار سازمانی نشان داده شده است.

دفتر فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» در قم، پردیسان، ابتدای بلوار دانشگاه، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، طبقه همکف، اداره نشریات واقع شده است؛ علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://jiss.isca.ac.ir/ مراجعه کنند و یا با شماره 02531156909 تماس بگیرند./822/ن602/ق