نگاهی به دستورهای اخلاقی در خلاصه معراج السعادة

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، هدف نهایی علم اخلاق اين است كه انسان را به كمال و سعادت حقيقی برساند. به بيان ديگر انسان به اندازه ظرفيت و استعداد خود جلوه‌ای از صفات الهی می‌شود. بحث از صفات نفسانی خوب و بد و راهكارهای رسيدن به فضيلت‌ها و دوری از رذيلت‌ها از جمله مهم‌ترين موضوعات علم اخلاق می‌باشد.

علم اخلاق نقش بسيار مؤثری در هدايت و تربيت اخلاقی می‌تواند داشته باشد اما به تنهایی برای رسيدن به كمال كافی نيست. زيرا دانستن موضوعات و مباحث اخلاقی وقتی می تواند مؤثر باشد كه علم اخلاق با عمل همراه شود و در عمل تحقق پيدا كند.

دستورهای اخلاقی مانند نسخه پزشك می‌باشد. همان‌گونه كه اگر داروهای تجويز شده توسط پزشك منطبق با دستورالعمل آن مصرف نشود. سلامتی به دست نمی‌آيد. اگر دستورالعمل‌های اخلاقی نيز مورد عمل واقع نشود سلامتی اخلاقی و تربيت اخلاقی تحقق پيدا نمی‌كند.

اصولاً يك برنامه اساسی مخصوصاً براي داعيان راه حق، اين است كه بيش از سخن، مردم را با عمل خود تبليغ كنند. همانگونه كه در حديث معروف از امام صادق(ع) می‌خوانيم: «كونوا دعاة الناس باعمالكم و لاتكونوا دعاة بالسنتكم»؛ مردم را با عمل خود به نيكی‌ها دعوت كنيد، نه با زبان خود.

انتشارات در راه حق کتاب خلاصه معراج السعاده یا المقامات العلیه در علم اخلاق را که نوشته حاج شیخ عباس قمی است به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب خلاصه معراج السعاده یا المقامات العلیه در علم اخلاق دارای دو باب است: در باب اوّل این کتاب به بیان سبب انحراف و اخلاق ذمیمه و بیان قوای انسانی پرداخته شده و عناوین این باب عبارت است از: در بیان چهار قوه عقل و شهوت و غضب و وهم، لذت و الم هر یک از چهار قوه، در بیان چهار صفت حکمت وعدالت و شجاعت و عفت، در بیان چهار صفت جهل و جور و جبن و شره، در بیان دو جنس رذیله که در برابر هر صفت نیکی است.

در باب باب دوّم به تفصیل اخلاق حسنه و رذیله پرداخته شده است. عناوین این قسمت عبارت است از: در بیان عدالت و اقسام آن، در بیان رذیله قوه عاقله، در بیان صفات رذیله و حمیده غضبیه، در بیان رذائل و فضائل شهویه، رذائل و فضائل متعلق به سه قوه یا دو قوه.

ویژگی های اثر

کتاب معراج السعاده یکی از قدیمی ترین کتب اخلاقی و خلاصه کردن این کتاب ویژگی مهم این کتاب است. همچنین نویسنده آن که مرحوم حاج شیخ عباس قمی است این کتاب را ارزشمندتر و خواندنی تر می‌کند. پرداخت به دو جنبه یعنی صفات رذیله و معرفی فضیلت ها نکته مهم کتاب است. معرفی قوای انسان و بیان صفات رذیله و فضیلت آن ویژگی دیگر این کتاب است.

برشی از کتاب

در صفحات 9 و 10 این کتاب در مورد چهار صفت حکمت وعدالت و شجاعت و عفت این مطالب نگاشته شده است:

بدانکه شأن قوّۀ عقلیّه و وهمیّه ادراک امور است، لکن اوّل ادراک کلّیات کند،و ثانی ادراک جزئیات.و چون هرفعلی که از بدن صادر می شود افعال جزئیه است پس مبدأ تحریک بدن در جزئیات افعال، به فکر و رویّۀ قوّۀ وهمیّه است؛ و از این جهت او را عقل عملی و قوۀ عامله می گویند، چنانچه قوّۀ عاقله را عقل نظری نیز می گویند و شأن قوّۀ غضبیّه تحریک بدن است به سوی دفع امور غیر ملائمه از بدن و شهویّه مبدأ حرکت آن است به سمت تحصیل امور ملائمه؛ پس اگر قوّۀ عاقله بر سایر قوی غالب شد و همه را مطیع خود گردانید البتّه افعال جمیع قوی بر وجه صلاح و صواب خواهد بود، نشئه انسانیت حاصل خواهد گردید و از برای هریک از قوی تهذیب و پاکیزگی بهم خواهد رسید و هریک را فضیلتی که مخصوص به آن است حاصل خواهد شد؛پس از تهذیب قوّۀ عاقله صفت حکمت و از قوّۀ عامله ملکۀ عدالت و از غضبیّه شجاعت و از شهویّه عفّت پیدا می شود و این چهار صفت اجناس اخلاق فاضله اند و سایراوصاف حسنه مندرج در تحت این چهارند و بسیاری از علمای اخلاق از برای هریک از این چهار فضیلت انواعی ذکر کرده اند که مندرجند در تحت آنها و لکن این خلاف مقتضای نظر است، چنانچه بعضی از محقّقین فرموده اند، زیرا که بعد از آنکه معلوم شد که عدالت، انقیاد قوّۀ عامله است از برای قوّۀ عاقله در کار فرمودن قوۀ عاقله و غضبیه و شهویّه، ظاهر می شود که جمیع صفات فضائل و اخلاق حسنه به سبب کارفرمائی قوۀ عامله می شود سه قوای دیگر را؛پس هرصفت نیکی حقیقه از این سه قوه است،و امری از برای قوۀ عامله نیست مگر کارفرمائی،اگر این بودی موجب استناد هر فضیلتی که به آن سبب حاصل می شود به قوۀ عامله، بایستی که جمیع فضائل مستند به قوۀ عامله باشد،و همه مندرج در تحت عدالت بوده باشند و شمردن بعضی از فضائل را از انواع عدالت دون بعضی،صحیح نخواهد بود؛ پس مقتضای نظر صحیح آن است که گفته شود که همۀ فضائل و رذائل مندرجند در تحت سه صفت مذکوره و اضداد آنها و متعلقند به یکی از سه قوّۀ عاقله و غضبیه و شهویه،یا به دو قوه، یا بسه قوّه از آنهاست.

انتشارات مؤسسه در راه حق کتاب «خلاصه معراج السعاده یا المقامات العلیه در علم اخلاق» را در قطع وزیری و 248 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات انتشارات مؤسسه در راه حق به آدرس: نشانی: قم، خیابان ارم (آیت الله مرعشی نجفی)، کوچه شماره 20 ، پلاک 10 تلفن های تماس: 02537743221 مراجعه کنند./826/ن602/ق