معرفی کتاب «حق قضاوت کنسولی کاپیتولاسیون: مجموعه سخنرانی ها و مقالات»

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به مناسبت سوم مرداد سالروز تصویب لایحه کاپیتولاسیون به معرفی کتابی در این زمینه می‌پردازیم.

در دهه 40 هجری شمسی، مردم ایران برای چندمین بار شاهد اجرای کاپیتولاسیون بودند و این قانون بعد از 137 سال توسط آمریکاییان به ایران تحمیل شد. آنها از حکومت پهلوی حقوق ویژه کاپیتولاسیون برای اتباع عادی و مستشاران خود در ایران را درخواست کردند و حکومت پهلوی این حقوق را به آنها ارائه داد.

«تقریبا همان امتیازاتی را که دول اروپایی از ایران در قرن نوزدهم گرفتند مجلسین در سال 1343 شمسی تحت عنوان الحاق مستشاران نظامی و کارمندان آمریکایی به مصونیت‌های کنوانسیون وین به آمریکاییان می‌دهند، به موجب این قانون دادگاه‌های ایران حق نداشتند که به جرائم و تخلفات مستشاران و نظامیان آمریکایی در ایران رسیدگی کنند بلکه لازم بود که در دادگاه‌های کشور آمریکا به جرائم آنها رسیدگی شود.»

سوم مرداد 1343 بود که قانون اجازه برخورداری مستشاران نظامی آمریکا از مصونیت‌ها و معافیت‌های قرارداد وین (لایحه کاپیتولاسیون) در مجلس سنا تصویب شد و در جلسه روز سه‌شنبه 21 مهر این قانون به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید. حکومت پهلوی پیش‌بینی کرده بود که روحانیون به مخالفت با این قانون بپردازند، بر همین اساس هم به اقداماتی دست زد.

انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، کتاب «حق قضاوت کنسولی کاپیتولاسیون: مجموعه سخنرانی ها و مقالات» را که به وسیله جمعی از نویسندگان تهیه شده به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب «حق قضاوت کنسولی کاپیتولاسیون: مجموعه سخنرانی ها و مقالات» دارای دو بخش اصلی است: در بخش اول به نشست تخصصی پیرامون این لایحه پرداخته شده و عناوین این بخش بر اساس سخنرانان آن به این شرح است:

سخنرانی دکتر محمد هراتی؛ استاد دانشگاه و از پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی (کاپیتولاسیون در ایران)، سخنرانی دکتر گودرز افتخار جهرمی؛ مشاور حقوقی رئیس جمهور (وضعیت حقوقی کاپیتولاسیون)، سخنرانی دکتر داوود هرمید‌اس باوند؛ استاد دانشگاه (گروههای سیاسی و کاپیتولاسیون)، سخنرانی حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان؛ رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی (امام خمینی(ره) و لایحه مصونیت مستشاران امریکایی در ایران)، سخنرانی آقای قاسم تبریزی؛ از پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی و عضو هیئت تحریریه فصلنامه مطالعات تاریخی؛ (حسنعلی منصور، رجال پهلوی و کاپیتولاسیون)، در انتهای این بخش پرسش و پاسخ‌هایی که از این استادان مطرح شده، آورده شده است.

در بخش دوم عنوان «حق استفاده امریکائیان از معافیت و مصونیت سیاسی و قضایی قرارداد وین در ایران» خودنمایی می کند. در پایان این کتاب هم بخشی با عنوان تصاویر مشخص آمده و تصاویر مرتبط با آن چاپ شده است.

ویژگی‌ها

شناساندن واقعه ای مهم در تاریخ معاصر ایران مهم ترین ویژگی این اثر است. این اثر اگرچه جمع آوری مقالات و سخنرانی های مرتبط است ولی به خاطر سخنرانان و مقالات غنی آورده شده کتابی بسیار مفید شده است. استفاده از صحبت های استادان بزرگ تاریخ معاصر این کتاب را خواندنی تر کرده است.

برشی از کتاب

در صفحه 34 سخنان استاد قاسم تبریزی درباره اتفاقاتی که در مجلس آن زمان برای تصویب این لایحه واقع شده، چنین آمده است:

با روی کار آمدن دولت منصور، امریکایی ها برنامه هایشان را اجرا می کنند. به خصوص که کانون مترقی به حزب ایران نوین تبدیل می شود و به صورت یک تشکیلات قوی مجلس و دولت را در دست می گیرد. در این دوره کاپیتولاسیون تصویب می شود، در مجلس عده ای از اعضای حزب ایران نوین نقش مخالفین لایحه را بازی می کنند! در حقیقت مخالفت نبود، خاصه در آن جو اختناق و استبداد هم ساواک در یک طرف قضیه قدرتمند بوده و هم حکومت. کسانی که به عنوان مخالف صحبت می کردند، عموماً یا از عضو حزب ایران نوین بودند که نقش بازی می کردند و یا لژهای فراماسونری.

این نکته هم گفتنی است که تشکیلات فراماسونری اکثراً به سمت قدرت امریکا چرخیده بود و در حقیقت نفوذ انگلیس به اعتدال خود رسیده بود. از چهره های برجسته ای که به عنوان مخالف صحبت می کند، رحیم زهتاب فر است؛ از مریدان خاص سید ضیاء الدین طباطبائی و وکیل مجلس که در دوره های بعد هم وکالتش ادامه داشت و روزنامه اراده آذربایجان را منتشر می کرد. دومین فرد خواجه نوری است؛ از فراماسون های برجسته و عضو حزب ایران نوین و از مؤسسین این حزب. سومین مخالف هلاکو رامبد است که او هم از اعضای حزب ایران نوین، فراماسون و از دوستان نزدیک جمشید آموزگار بود. محسن خواجه نوری از مؤسسین لژ نور در تشکیلات فراماسونری است که بعدها به لژ بزرگ ایران تبدیل می شود. از موافقین لایحه کاپیتولاسیون، یکی فخر طباطبائی، از نزدیکان شریف امامی و عضو لژ فراماسونری است.

از دیگر موافقین لایحه، بهبودی، عضو لژ تهران و از نزدیکان خلیل جواهری است. سومین فرد مدافع ابوالفضل حاذقی، از عناصر سیاسی که سعی می کرد خود چهره مذهبی جلوه دهد، مسؤول روزنامه کوشش، نویسنده و محقق، عضو تشکیلات تسلیحات اخلاقی امریکایی ها بود. پس بازیگران صحنه مشخص هستند. باید کارنامه سیاسی هر یک را مورد بررسی قرارداد. چه در دوران قبل از ورود به مجلس یا پس از آن.

انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی کتاب«حق قضاوت کنسولی کاپیتولاسیون: مجموعه سخنرانی ها و مقالات» را در قطع وزیری و 140 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی به آدرس: تهران، خیابان شهید دستگردی (ظفر)، نبش گوی آبادی، پلاک 75، تلفن: 26705079 - 26705089 مراجعه کنند./826/ن601/ق