گزارشی از تقسیم بندی و نقش اجتماعی فرق مسلمان در زیمبابوه: فرصتها و چالشها

به گزارش بین الملل خبرگزاری رسا، بر اساس آمار رسمی و غیر رسمی منتشره از سوی دولت و آنچه از خود مسلمانان زیمبابوه می توان دریافت، جمعیت آنان در این کشور حدود 3٪ است. به آنها اجازه داده می شود که آیین های مذهبی و فعالیتهای تبلیغی  را برای فراخواندن به اسلام انجام دهند. مسلمانان در زیمبابوه مهاجران آسیایی و آفریقایی هستند. آنها عمدتا در مناطق کشاورزی و معادن در مناطق مرکزی و جنوب شرقی کشور زندگی می کنند. بازرگانان مسلمان اما، در شهرهای اصلی مانند هراره و بولاوایو و در امتداد راه آهن زندگی می کنند که از شرق تا غرب زیمبابوه امتداد دارد.

به نوشته رایزنی فرهنگی ایران در زیمبابوه، علاوه بر این، رشد اسلام با تعداد زیادی از «نوگروندگان» به این دین افزایش می یابد. آمارها نشان می دهد كه در سال 1336 خورشیدی بیش از 200 نفر پذیرای اسلام بودند و در سال 1349 خورشیدی، 14 طایفه از قبیله وارمبا به اسلام گرویده و نام شهر خود را از "موهاره^[1]" به "اسلام آباد" تغییر دادند.

پراکندگی توزیع پیروان فرق مسلمان

مسلمانان زیمبابوه ممکن است به سه گروه تقسیم شوند:

- مسلمانان با منشأ آسیایی.

- مسلمانان مالاوی؛ که بیشینه مسلمانان را تشکیل می دهند.

- مسلمانان بومی از قبیله وارمبا.

مسلمانانی که منشا آسیایی دارند حدود یک قرن پیش از شبه قاره هند و مشخصاٌ بیشتر آنها از منطقه گجرات به زیمبابوه برای کار آورده شده اند. اکثریت قریب به اتفاق این مسلمانان، اهل تسنن و حدود 95 درصد از آنان حنفی مذهب هستند و تنها بخش اندکی از آنان یعنی حدود 5 درصد را مسلمانان شافعی مذهب تشکیل می دهند.

نسبت پیروان حنفی و شافعی در بیشینه مسلمانان زیمبابوه که مالاویایی تبار هستند  بطور کاملاً برعکس آسیایی تبارهاست بدین معنا که حدود 90 درصد آنها را پیروان شافعی و باقی مانده آنها را مسلمانان حنفی مذهب تشکیل می دهند. 

 دسته سوم یعنی مسلمانان بومی وارمبا، حنفی مذهب بوده و خود را پیرو مجلس العلمای زیمبابوه و شیخ مفتی موسی منک می دانند.

در میان مسلمانان شافعی مذهب در زیمبابوه به جهت نزدیکی این فرقه از اهل تسنن به مکتب اهل بیت (ع)  بسیاری از آنان پیرو طریقه قادریه هستند و مناسکی ویژه به منظور بزرگداشت شان و منزلت مقام اهل بیت گرامی پیامبر بزرگوار اسلام دارند و به نوعی اگرچه اظهار تشیع نمی کنند اما، ارادت و احترام خاصی نسبت به معارف اهل بیت علیهم السلام بویژه شخصیت امیر مومنان حضرت علی بن ابی طالب (ع) نشان می دهند.

بنابراین تقسیم بندی به عبارتی دیگر می توان گفت که اکثریت مسلمانان مالاویایی تبار زیمبابوه، شافعی مذهب و پیروان طریقت قادریه هستند درحالی که بیشینه مسلمانان غیرآفریقایی و نیز مسلمانان بومی وارمبا را اهل تسنن حنفی مذهب تشکیل می دهد.

در این میان بخش کوچکی را هم می توان به شیعیان اختصاص داد که یا از خوجه های هند و پاکستان، شیعیان لبنان و ایران به علاوه حدود 350 خانوار آفریقایی هستند که در میانشان شاید افراد مالاویایی تبار نیز باشند.

 نقش اجتماعی مسلمانان

مسلمانان زیمبابوه نسبت به سایر مسلمانان آفریقا به طرز قابل توجهی در جامعه فعال هستند و این امر هویت آنها را در بین اقشار جامعه تضمین می کند. این فعالیت در تأسیس تعدادی از نهادها ، موسسات و اتحادیه های اسلامی آشکار می شود.

شاید در اواخر دوره استعماری شرایط زندگی مسلمانان نسبتاً بهتر شد . با پایان دهه 40 در قرن گذشته ، ندای اسلام دوباره در زیمبابوه جان گرفت و مؤسسات و اتحادیه ها با هدف ارائه خدمات اساسی از جمله آموزش و دعوت به اسلام تأسیس شد. مسلمانان در زیمبابوه به میزان زیادی در توسعه اقتصادی کشور نقش داشته اند. این امر با ایجاد تعدادی سازمان و ایجاد نهادهای مختلفی انجام شده است که اهداف اصلی آنها پیشبرد اهداف اسلامی و تقویت رشد این دین در کشور است. این سازمان ها و نهادها از نظر اقتصادی ، مذهبی و اجتماعی تأثیر قابل توجهی در جامعه دارند. این سازمان ها عبارتند از: شورای عالی امور اسلامی در زیمبابوه ، بنیاد اهل البیت (ع)، مرکز اسلامی امام خمینی (ره)، سازمان رسالت اسلامی زیمبابوه ، بنیاد الکوثر ( برای مبارزه با ایدز)، سازمان زنان فاطمه زهرا (س)، آژانس مسلمانان آفریقا در زیمبابوه ، سازمان جوانان مسلمان زیمبابوه ، صندوق رفاه مسلمانان زکات، شورای امامان. مؤسسات این مجموعه نیز عبارتند از: کلینیک هلال احمر جمهوری اسلامی ایران ، مرکز اسلامی واترفالز، مسجد  و مدرسه ابتدایی و متوسطه اسلامی ریج ویو، خانه کودک دارالعلم در واترفالز، کالج اسلامی فاطمه زهرا (س) و کالج اسلامی بلالی (در اپ ورث) از جمله آنها است که شرح مفصل فعالیت موسسات مذکور در پژوهشی جداگانه با عنوان « اسلام و مسلمانان در زیمبابوه» به قلم نگارنده آورده شده است.

ماه مبارک رمضان زمانی مهم برای مشاهده فعالیت های مسلمانان در زیمبابوه است. در طی این ماه ، خیرین مسلمان از فرصت برگزاری مجالس مذهبی برای گسترش مفاهیم و آموزه های اسلامی استفاده می کنند. آنها همچنین برای خرید چوب و تأمین هزینه حمل و نقل از منازل خود به مساجد، پول نیازمندان را تأمین کرده و برای خانواده هایی که در مناطق دور دست زندگی می کنند، غذای افطاری تهیه می کنند.

در هراره نیز مسلمانان در بین هم کیشان خود برنامه هایی را برای نیازمندان ترتیب می دهند که بخش مهمی از فعالیت آنها در ماه رمضان محسوب می شود. آنان لیستی از خانواده های فقیر در همه محلات شهر تهیه می کنند تا مواد غذایی اساسی را در اختیار آنها قرار دهند.

حضور سیاسی

در سال 1397 قبل از برگزاری انتخابات سراسری ریاست جمهوری در زیمبابوه جمعی از مسلمانان مقیم زیمبابوه روز شنبه چهارم فروردین ماه در یک تجمع پنج هزار نفری که در استادیوم مرکزی شهر برگزار گردید با  «کمبو موهادی» معاون رییس جمهور موقت این کشور دیدار کردند.

این گردهمایی برای اولین بار در زیمبابوه انجام می شد و در نوع خود منحصر بفرد و تاریخی بود. پس از ملاقات ماه گذشته اعضای ارشد کلیساهای زیمبابوه با  رییس جمهور موقت، امرسون منانگاگوا، فکر دیدار جمعیت قابل توجهی از مسلمانان با رهبر این کشور که سالها در اندیشه آنان بود جدی تر شد. البته دلیل آن از متن خواسته های آنان از دولت کاملاً قابل تشخیص است. شایان ذکراست که دعوت از رییس جمهور برای شرکت در این گردهمایی از سوی انجمن جوانان مسلمان ( Young Muslim Association) و به نمایندگی از گروههای شیعه و سنی دیگر بنیاد اسلامی امام رضا (ع)، انجمن اسلامی اهل البیت (ع)، بنیاد « امید نو »، شورای عالی امور اسلامی زیمبابوه ، سازمان بانوان حضرت زهرا (س)، سازمان جوانان مسلمان زیمبابوه، انجمن مسلمانان زیمبابوه و انجمن فارغ التحصیلان انجام شده بود و وی علیرغم پاسخ کتبی مثبت، در این مراسم حضور پیدا نکرد. تا هنگام آغاز مراسم صحبتی از عدم حضور رییس جمهور نبود و پس از حضور آقای «موهادی» معاون رییس جمهور،« درگذشت نابهنگام برادرزاده و حضور در مراسم خاکسپاری و همچنین برنامه کاری فشرده و سفرخارجی» دلیل غیبت ایشان عنوان شد. برگزاری این گردهمایی از سه منظر برای مسلمانان و ترسیم چهره و نقش آنان در جامعه مسیحی زیمبابوه دارای اهمیت بود:

• اول آنکه همانگونه که در بالا ذکر شد این اولین دیدار رو در روی یک مسؤول بلند پایه دولتی با جمع مسلمانان بود که حضور و وجود آنان بدین ترتیب به رسمیت شناخته می شد.
• دوم حضور بزرگان اهل تسنن همچون شیخ موسی و شیخ اسماعیل منک وبزرگان شیعیان آفریقا همچون شیخ دعا و شیخ جولا در کنار هم بود که با نمایشی از وحدت میان « شیعه و سنی» آنها را در قالب « امت واحده مسلمین» گرد هم آورده و از آنان «ید واحده» می ساخت.
• و سوم آنکه این فرصتی برای آنان بود تا مطالبات خود را بدون واسطه و رو در رو با مسئولان ارشد مملکت مطرح نمایند اگرچه طرف دولتی بیشتر به دنبال نمایش حمایت مسلمانان از کاندیدای ریاست جمهوری در انتخابات پیش رو یعنی امرسون منانگاگوا بود و تبلیغات را به این سو هدایت نمود.

در اینجا به دو نهاد که نسبتاً در جامعه متوقف فیه دارای فعالیتهای مشهود و بارز می باشند اشاره می شود: شورای عالی امور مسلمانان زیمبابوه و مجلس العلمای زیمبابوه.

شورای عالی امور مسلمانان زیمبابوه

این شورا به ریاست شیخ اسماعیل دعا بسیار تلاش می کند تا نقش خود را به عنوان تنها نهاد رسمی شناخته شده از سوی دولت زیمبابوه در تمشیت امور مسلمانان تبیت نماید و تا حدودی نیز در این کار موفق بوده است. بکار بردن عبارت "تا حدودی" به این سبب است که به غیر از شیخ اسماعیل دعا فرد دیگری بنام حاج مصطفی پاتیا که ساکن بولاوایو است ادعای دبیرکلی و ریاست شورای عالی امور مسلمانان زیمبابوه را دارد که البته این امر حداقل از سوی دولت این کشور جدی گرفته نمی شود چرا که تاکنون دیده نشده که از وی برای شرکت در مراسم رسمی با حضور رییس جمهور و دولتمردان دعوت بعمل آید و این شیخ اسماعیل دعا است که در این مجامع حضور دارد. البته هر دو فرد نامبرده گرایش همسو نسبت به جمهوری اسلامی ایران دارند و حاج مصطفی پاتیا نیز سال گذشته به دعوت یکی از نهادهای کشور به ایران و مناطق سنی نشین سفری داشته است.

شورای عالی امور مسلمانان زیمبابوه سعی دارد هنگام بروز حوادث طبیعی اقدام به جمع آوری و توزیع کمکهای مردمی نموده و یا در امور سیاسی اعلام موضع نماید که طبعاً در تعارض با سیاست خارجی دولت متبوع نمی باشد.

 در سال گذشته میلادی پس از بروز طوفان سیکلون آیدای، این شورا اقدام به جمع آوری کمکهای مردمی در حدی نه چندان قابل توجه و توزیع آن نمود و در سال جاری نیز با بروز بیماری فراگیر کووید 19 نیز پس از صدور اعلامیه ریاست جمهوری مبنی بر مشاهده مواردی از مبتلایان به ویروس کرونا در هراره و موتاره، شورای عالی امور مسلمانان زیمبابوه اقدام به صدور بیانیه ای در شبکه یک تلویزیون سراسری این کشور در این زمینه کرد. محققان مسلمان ، متخصصان پزشکی ، شیوخ ، ائمه و بزرگان دینی نیز گرد هم آمدند و یک کارگروه ضربتی را با هدف آگاهی بخشی ، آموزش و کمک به مسلمانان زیمبابوه با ارائه اطلاعات و مواد لازم ایجاد کردند.

در زمینه سیاسی نیز این شورا هر ساله بیانیه ای در محکومیت رژیم صهیونیستی صادر نموده و اعلام مواضع مخالف می کند. همچنین شیخ اسماعیل دعا رییس شورای عالی امور مسلمانان زیمبابوه روز دوشنبه چهاردهم آوریل سال جاری در حمایت از نامه رییس محترم سازمان جناب آقای دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان به رهبران دینی جهان در مورد قطع اقدامات قهرآمیز یکجانبه و تحریمهای ناعادلانه از سوی ایالات متحده آمریکا، بیانیه ای صادر کرد.

مجلس العلمای زیمبابوه

مجلس العلمای ریمبابوه به ریاست مفتی موسی منک فعالیت خود را از دهه پنجاه میلادی در زیمبابوه آغاز کرده و دارای رابطه نزدیکی با رابطه العالم الاسلامیه عربستان سعودی است. این سازمان اکنون با داشتن چندین مرکز در شهرهای هراره، بولاوایو، موتاره و کوئه کوِئه و ... به تربیت هزاران تن از کودکان مسلمان از دختر و پسر تا ورود به دانشگاه در مدارس مخصوص به این مرکز می پردازد. این مدارس شبانه روزی بوده و کلیه مایحتاج دانش آموزان از خوراک و پوشاک تا خوابگاه و ... را تامین می نماید. این مراکز همچنین تعدادی از ایتام را در خود جای داده اند. همچنین توزیع غذا برای مسلمانان در ماه مبارک رمضان بطور گسترده از فعالیتهای مشهود این نهاد می باشد. این نهاد تاکنون هیچگونه موضع سیاسی مشخصی را اعلام ننموده است.

فرصتها

علیرغم مشکلاتی که مسلمانان با آنها مواجه هستند هنوز نشانه های امیدواری وجود دارد انگیزه آنها را برای تلاش و پیشرفت در آینده فراهم می کند. از جمله مواردی که آینده ای درخشان برای اسلام در زیمبابوه را فراهم می کند، سرخوردگی غیرمسلمانان از مبلغان مسیحی به دلیل ارتباط آنها با استعمار است. آنان در جست و جوی تغییر و تکامل تمایل زیادی برای آشنایی با مفاهیم جدید از جمله اسلام دارند.

در سطح آموزشی ، مدارسی با هر دو برنامه درسی ساخته می شوند که دانش آموزان می توانند آموزش های اسلامی و سکولار را همزمان دریافت کنند. علاوه بر این ، نیاز به ایجاد مؤسسات حرفه ای در حوزه های مختلف از جمله حسابداری، تجارت و امور اداری و همچنین ایجاد پروژه های عمرانی برای تأمین فرصت های شغلی برای مسلمانانی که دارای مهارتهای فنی هستند ، مشاهده می شود. علاوه بر این لزوم وجود برنامه های پیشرفته برای آموزش معارف اسلامی احساس می شود زیرا دانش مسلمانان در زیمبابوه به دلیل ضعف آموزش اسلامی کم است و تلاشها باید از این طریق با وسایل مدرن مانند اینترنت ، شبکه های ماهواره ای و رادیو شدت یابند.

 زبان عربی هم اکنون و هنوز با مشکلات زیادی روبرو است ، زیرا این زبان اگرچه زبان اسلام است در میان مسلمانان رواج زیادی ندارد. تلاشها برای گسترش زبان عربی عمدتاً به دلیل عدم وجود متخصصان در امر تدریس و ترجمه، بسیار ناچیز است.

 مدارس قرآنی در برخی مناطق گسترش یافته اند ولی با وجود نقش آنها در آموزش قرآن کریم ، هنوز هم نقش آنها در آموزش زبان عربی محدود است. دانشجویانی که از مؤسسات دینی اسلامی فارغ التحصیل شده اند نیز باید زبان عربی را یاد بگیرند. گفتنی است ، مؤسسات اسلامی به دنبال گسترش زبان عربی در بین مسلمانان هستند تا آن را به زبان ارتباط بین آنها تبدیل کنند. در این چارچوب، آنها می توانند مجوز دولتی را کسب کنند که به هر پنجاه خانوار حق می دهد یک مدرسه عربی- اسلامی در منطقه خود تأسیس کنند و با تکیه بر همین مجوز چندین مدرسه و مسجد تاسیس شد.[2]

چالش ها

مسلمانان در سراسر جهان هنوز هم با مشکلاتی روبرو هستند که مانع از گسترش اسلام شده و بیشتر به دنبال تضعیف آن هستند. مسلمانان زیمبابوه با یک مانع اصلی روبرو هستند : فعالیتهای تبشیری مسیحی که توسط چندین نهاد انجام می شود و نیز حضور فراوان کلیساهای متنوع اعم از اوانجلیک، آپوستولیک، رومن کاتولیک، کلیساهای انگلیکن و کلیسای ارتدوکس یونان.

کلیساها و جوامع مسیحی از نیازهای شدید اقتصادی، بهداشتی، درمانی و اجتماعی مسلمانان بهره برداری می کنند و نیازهای آنها را برای گسترش مسیحیت در میان آنها برطرف می کنند. گرچه مبلغان مسیحی از حمایت مالی و اخلاقی برخوردارند ، اما مسلمانان در برابر آنها تسلیم نشده و به دنبال ایجاد جوامع اسلامی بودند که بتوانند برای گسترش اسلام و آموزه ها و اصول آن و همچنین زبان عربی در میان اقوام بی دین تلاش های زیادی انجام دهند.

مشکل دیگری که مسلمانان از آن رنج می برند شرایط اقتصادی دشوار است زیرا مشاهده می شود که تعداد زیادی از مسلمانان در فقر زندگی می کنند و میانگین بیکاری 85 درصد است. کودکان ، یتیمان ، زنان ، سالمندان و بازنشستگانی که درآمد ماهیانه آنان کمتر از 18 دلار است . مردم در شهر هراره با بیشترین جمعیت بیکار مزمن، در کوخها و خانواده هایی بیش از ده عضو در خانه های تک اتاقه زندگی می کنند[3].

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[1] Muhare

[2]  همان ص 16

[3] همان ، ص 17