گزارشی جامع از اهل تسنن «بریلوی» در هند

خبرگزاری رسا - بین الملل: بریلوی یک فرقه صوفی مشرب است که در دوره استعمار بریتانیا در هند پیدا شد، این فرقه در دوستی و تقدیس پیامبران و اولیاء، خصوصاً آخر زمان افراط و زیاد روی می کنند، و به آنان صفاتی را نسبت می‌دهند که ایشان را از بشر بودن بالاتر می‌برد.

به نوشته وابسته فرهنگی ایران در هند، امروزه بریلوی نام حرکتی مربوط به اسلام سنی حنفی است که مرکز آن در شهر بریلوی است و حدود دویست میلیون پیرو درجنوب آسیا دارد. احمد رضا خان بنیانگذار و رهبر این جنبش بخش اصول و تفکرات ایده های این حرکت را بنیانگذاری کرد. همچنین در مجامع آکادمیک و رسانه ها واژه بریلوی معمولاً به طرفداران جنبشی گفته می شود که تحت عنوان اهل سنت و حمایت معروف است.

باید گفت که این جنبش تا حد زیادی از صوفیان قادری پیروی کرده و پایبندی به رسوم اسلام سنتی دارند که در جنوب شرق آسیا جریان داشته است و حرکت مقاومتی را بر علیه تمایلات تجدید نظر طلبانه جنبش دیوبندی که تحت تاثیر تفکرات وهابی در عربستان صعودی بود، ترتیب داد.

بنیانگذار بریولی احمد رضا خان

احمد رضا خان فاضل بریلوی در سال 1856 میلادی و 1272 قمری در شهر بریلی در ایالت اوترا پرادش متولد و در سال 1921 در همان شهر از دنیا رفت. او که به اعلی حضرت معروف بود یک سنی حنفی و رهبر سنیان حنفی و بنیان گذار جنبش بریلوی درجنوب شرق آسیا بود. وی در سال 1295 با سلسله قادری بیعت کرد.

احمدرضا خان اندیشمند مشهور مذهبی از شهر بریلی بود که به اهل سنت حنفی تعلق داشت. مهمترین دلیل شهرت امام احمد رضاخان عشق وی به پیامبر اکرم (ص)، مجموعه مدح نوشته شده به افتخار خاتم انبیا (ص) مجموعه ای عظیم علمی هزاران فتوی از وی به وجود آمد که شامل 30 جلد فتوای رضویه می باشد.  او تحصیلات دینی خود را در خانه با پدرش مولوی نقی علی خان به پایان رساند. دو بار به سفر حج بیت الله مشرف شد. احمد رضا خان به غیر از تدریس، به تالیف کتاب ها و مجلات در زمینه علوم و هنرهای مختلف پرداخت و همچنین قرآن مجید را به زبان اردو ترجمه كرد كه به كنز الایمان معروف است. ایشان در زمینه ریاضیات و جبر تخصص داشت و به شعر علاقمند بود. بسیاری از اشعارش در شان پیامبر اکرم (ص) نوشته شده است. بهر حال از ایشان حدود هزار کتاب به زبان های عربی ، فارسی و اردو  در زمینه های گوناگون باقی مانده است. شایان ذکر است که بعضی از مورخین تعداد آثار وی را هزار وچهارصد نیز اعلام کرده اند.

احمد رضا خان بریلوی در سن چهار سالگی روخوانی و روان خوانی قرآن کریم را یاد گرفت در سن شش سالگی به تحصیل زبان های اردو، فارسی و عربی پرداخت و تحصیلات عالی خود را به زبان عربی از پدرش مجید مولانا نقی علی خان فرا گرفت و در سن چهارده سالگی اندیشمند علوم دینی شد و در تاریخ  14 شعبان 1286 ق ( 19 نوامبر 1869) پدرش خدمات نوشتن فتوا را به وی واگذار کرد.

وی در سال 1295 قمری راهی مکه شد و با چند تن از مفتیان آن عصر همچون سید احمد زینی دحلان و عبدالرحمن سراج دیدار کرد و از آنان اجازه حدیث دریافت کرد. وی در سال 1322 قمری مدرسه ای در «دارالعلوم منظر الاسلام» تأسیس کرد. از وی آثار مختلفی منتشر شده است اما پرفروش ترین کتاب او در پاکستان مربوط به ترجمه قرآن کریم با عنوان «کنزالایمان فی ترجمة القرآن» است. یکی دیگر از آثار او که تا کنون مورد توجه بسیاری قرار دارد و بسیاری از علما و اندیشمندان از آن استفاده می کنند کتاب فتوا رضویه در سی جلد و بالغ بر 22 هزار صفحه می باشد. در این کتاب احمد رضا خان با دقت تمامی مسائل را از ازدواج گرفته تا جنگ و از زمان تولد تا زمان فوت به رشته تحریر درآورده است.

وی در سال 1340 قمری در بریلویه درگذشت و اکنون مقبره او زیارتگاه پیروانش است.

 احمد رضا خان در زمان خود شهرت و مقبولیت فراوانی یافت و اشخاص زیادی برای کسب علم و دانش در بریلی ساکن شدند. تفکر بریلویه توسط شاگردان و خلفایش تبلیغ شد و در مدت کوتاهی افکار وی در سرتاسر شبه قاره هند گسترش یافت. هم اکنون اندیشه های بریلویه افزون بر شبه قاره به سریلانکا و حجاز هم رسیده است.

بریلویه دارای مراکز مختلف علمی و رسانه ای هستند. مدارس دینی فراوانی مشغول به تربیت شاگرد هستند. سازمان های بین المللی همچون سازمان «رضای مصطفی» سازمان «جمعیت علمای پاکستان» سازمان «اداره بین المللی تحقیقات امام احمد رضا خان» سازمان «منهج القرآن» سازمان «دعوت اسلامی» در حال تبلیغ اسلام با گرایش بریلوی هستند.

نگرش دینی

 باورهای احمد رضا رضا خان در خصوص پیامبر اعظم (ص) عبارتند از:

*** خاتم الانبیا (ص) هر چند که یک انسان بود، واجد نوری بود که قبل خلقت بشر به وجود آمده بود. این دیدگاه با نگرش دیو بندی ها که معتقدند پیامبر نمونه یک انسان کامل بود اما از نظر ظاهری و فیزیکی یک  فرد معمولی بود در تضاد قرار میگیرد.

*** پیامبر اسلام (ص) را حضیر نظیر می دانند به این معنی که در آن واحد می تواند در نقاط مختلف حضور داشته باشند و در دفعات مختلف ظاهر شوند، این صفت در راستای صفت الهی است که خداوند در هر لحظه در تمامی نقاط حضور دارد.

*** خداوند به پیامبر علم الیقین یعنی  علم غیب واگاهی از نادیدنی ها اعطا نموده است.

مخالفت با دیگر گروه ها:

*** یکی از مخالفت های اساسی احمد رضا خان ادعای مهدویت و امام زمان بودن میرزا غلام احمد قادیانی بنیانگذار مذهب قادیانیه بود.  

*** زمانی که احمد رضا برای زیارت در سال 1905به مکه و مدینه رفته بود پیش نویسی تهیه کرد تحت عنوان" مدارک مستند"  و آن را به علمای مکه و مدینه نشان داد که در آنها یک سری از فتاوای جمع آوری شده بود. در آن مدارک عملکرد بریلوی ها و دیوبندی ها مورد سنجش قرار گرفته بود و بر اساس آن علمای برجسته و پیشوایان دیوبندی همچون اشرف علی تنوی، رشید احمد گنگوهی و قاسم نانوتوری را کافر مرتد قلمداد می کرد.

مخالفت با عقاید غیر عرفی:

 رضاخان با بسیاری از رسوم و اعتقادات مخالفت می کرد وآنها را بدعت می نامید.

** وی قوالی و موسیقی صوفی را غیراسلامی می دانست. احمد رضا خان فتوایی صادر کرد که در آن ایشان به نگرش صوفی چشتی اشاره کرد و آلات موسیقی را در اسلام ممنوع و غیر شرقی اعلام کرد.

** طواف یکی از مواردی بود که رضاخان با ان به شدت مخالف بود و آن را حرام می دانست.

** سجده: رضا خان سجده بر هرکس و هر چیز به جز خداوند را حرام و خروج از دین می داند.

** تعزیه: رضا خان یکی از مخالفان سرسخت تعزیه بود.

** زیارت زنان از مزار را عملی نادرست و مکروه در اسلام می دانست.

انتقاداتی که بر آن‌ها وارد می‌شود:

• افراط و غلو شدید درخصوص شخصیت پیامبراکرم (ص) و سایر انبیاء علیهم السلام
• ساقط کردن فریضه حج.
• دوری شان از حق در تاخت و تاز و افترا شان بر علما و بر هرکس دیگری که دعوت به سوی توحید خالص می‌نمایند.
• سرعت و بی باکی شان در تکفیر مسلمانان به مجرد مخالف بودن آنان در نظریه.
• کوشش همیشگی شان در متفرق ساختن وحدت مسلمانان و تضعیف قدرت شان.
• به رغم آنچه گذشت این فرقه به کسانی نیاز دارد که راه را برای شان روشن سازند، و از چشمان پیروان این فرقه پرده‌های جهل و خرافات را دور نمایند، تا در جاده مستقیم قرار گیرند.

تبار شناسی

 این جنبش به اهل سنت وجماعت (به معنای سنت صحیح رسول خداو پیروانش) معروف می باشد و مدعی است که نماینده راستین و واقعی اسلام سنی درجنوب آسیا است و در جهت مخالف جنبش های دیوبندی، اهل حدیث ، سلفی و ندوت العلمائ است.

 جنبش بریلوی توسط احمدرضا خان بنیانگذاری شد و پس از دو تلاش ناموفق برای تاسیس یک مکتب اسلامی،  بالاخره در سال 1904 توانست مظهر السلام را تاسیس کند.

این جنبش امروزه ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با پاکستان دارد و در ابتدا جزو اولین طرفداران تشکیل کشور پاکستان بودند جنبش در پی احساس خطر و نیازی به وجود آمد که برخی از علمای اهل سنت برای سیاست و حفظ اسلام سنتی و به زعم خودشان اسلام حقیقی در قبال هجوم بدعتهای جدید و نادرست از اسلام احساس می کردند. این علما چنین می پنداشتند که جنوب آسیا وشبه قاره شدیداً در معرض هجوم نحله های مختلف فکری اسلامی و بدعتهای نو می باشد،  لذا رسالت و وظیفه آنان است که با تاسیس مکاتب و مدارسی ماهیت نگرشهای اسلام ناب را حفاظت نامید.

 این احساس نیاز کاملاً رهبران بریلوی را در مقابل سایر جنبش ها و طریقت ها قرارمی داد. برخلاف اکثر جنبش ها و مکتب های مسلمان بریلوی ها مخالف جنبش استقلال طلبی هند بودند، تنها به این دلیل که رهبر آن گاندی یک هندو بود. به عبارت دیگر، احمدرضا خان و جنبش او جز بیشترین طرفداران صوفیسیم بودند که بیشترین مسئولیت را در ایجاد تقابل بین مسلمانان و هندوها داشت در همین راستا در زمره اولین طرفداران جنبش پاکستان قرار میگیرند. بریلویلی ها با تمامی مذاهب و شعب اسلامی همکاری می کردند و تنها حاضر به همکاری با دیوبندی ها به عنوان اصلی ترین دشمنانشان نبودند. جنبش بریلوی در حقیقت در جهت محافظت و دفاع از تصرف و اسلام سنتی در این منطقه و در جنوب آسیا  بوجود آمد.

ندوه العلما جنبش دیگری بود که در سال 1893 میلادی شکل گرفت و هدفش نزدیک تر کردن مسلمانان جنوب آسیا و غلبه برتفاوت ها و انشقاق هایی بود که دراثر جغرافیا به وجود آمده بود.  بریلوی ها در همان ابتدا از حمایت از این جنبش سربازدند و اصول آن را طور جدی مورد نقد و انکار قرار دادند.

 جنبش بریلوی معتقد به همکاری مسلمانان و یکپارچگی آنان  وطرفدار حرکتهای مدنی و سیاسی و مخالف سرسخت خشونت و تندروی است.  برای مثال در واکنش به فیلم موهن" بیگناهی مسلمانان"در سپتامبر 2012در آمریکا ساخته و اکران شده است ، مجمعی از چهل گروه اصلی بریلوی خواستار تحریم کالاهای آمریکایی شدند اما در همان حال مخالفت خود را با خشونت هایی که برای مخالفت با فیلم اعمال شده بود اعلام کردند.

جمعیت کنونی

 روزنامه و خبرگزاری ایندیا تودی برآورد میکند که اکثریت بزرگی از مسلمانان هند از نگرشهای بریلوی پیروی میکنند و بنیاد هریتیج و روزنامه تایم  و واشنگتن پست  آمار مشابهی در مورد آمار جمعیتی این گروه ارایه میدهند. بر طبق آمار نفوس آنها اکثریت زیادی از مردم  هند و حدود 60 درصد از مردم پاکستان بریلوی هستند هرچند که در چند سال اخیر تعداد زیادی از آنها براثر رادیکال شدن مسلمانان شبه قاره به سمت نگرش دیوبندی متمایل شده اند. بسیاری از مهاجرین کشمیری نیز بریلوی هستند.  مبالغ هنگفتی نیز سالیانه از طرف بریلویهای مقیم خارج از کشور برای بسط و توسعه افکار این گروه به کشور وارد می شود. در پاره ای از مسایل تلاش وسیعی از طرف موسسات سعودی برای تزریق مبالغی به مساجد و مجامع این گروه و تاثیرگذاری بر آنان صورت می گیرد.

مساجد معروف بریلویها:

1 - مسجد جامع شمال منچستر

2 - مسجد واقع در مرکز شهر منچستر    

 3- مسجد و درگاه حاجی علی در شهر بمبئی

ارتباط با سایر جنبش ها:

به عنوان جنبشی در جهت خلاف جنبش دیوبندی و برای مقابله با آن ایجاد شده است، ارتباط بین دو جنبش مذکور همواره پر از تخاصم وتنش بوده است. احمد رضا خان تا آنجا پیش رفت که معتقد بود نه تنها تمامی پیروان دیوبندی کافر و مرتد هستند، بلکه تمامی غیر دیوبندی ها نیز که در کفر و ارتداد آنان شک دارند خود در زمره کفار و مرتدین هستند.

علیرغم تنش های گاه و بیگاه، ارتباط این گروه با سایر مسلمانان جنوب آسیا همواره خصمانه نبوده است. در اواسط سال 2012 رهبران هر دو جنبش برلوی و اهل حدیث در دره کشمیر،  انکار کردند که خصومتی بین این  دو گروه در منطقه وجود دارد.  در سالهای اخیر،  بدنه جنبش بریلوی ارتباطات کلی و همکاری بسیار نزدیک و تنگاتنگی با شیعیان دارد.

دولت هند مدعی است که در راستای کمکهای مالی و حمایتهایی که از طرف عربستان  سعودی به دیوبندی ها ( واخیراً اهل حدیث) شده است، اعضای  جنبش  بریلوی در پاکستان  از این مساعدت ها بی بهره  بوده اند. بنابر این سوالهایی را در این زمینه مطرح کرده اند که چرا اعضای  جنبش بریلوی نتوانسته اند در بدنه حرکتهای جهادی  وارد شوند و اعضای آن در جنبشهای جهادی و بنیاد گرایی اسلامی شرکت ندارند!  به عنوان یکی از گروهای  موثر در تشکیل پاکستان،  طرفداران بریلوی همواره از جایگاه وحمایت خوبی از طرف این کشور بهره مند بوده اند.

شعیه در نظر بریولی:

احمد رضا خان بنیانگذار بریولی شیعیان را مرتد می دانست و چندین کتاب درباره نفی شیعه و اعتقاد آنها نیز نوشت.

درگیری با طالبان

جنبش بریلوی در جنوب آسیا موضع گیری شدیدی در مقابل طالبان داشته است. در این راستا اقدامات وتلاش های زیادی در دو کشور هند و پاکستان داشته و اقدامات ناعادلانه و خشن آنها را به شدت محکوم کرده است. شورای اتحاد اهل سنت که ترکیبی از هشت گروه سنی است، جنبش ساوا را در پاکستان به راه انداختند، که جلوی جنبش طالبان نسیم را بگیرد. آنها معتقدند که طالبان ساخته جنبش ضد اسلام در جهان است و آنها طالبان را ساخته دست ایالت متحده می دانند که سعی دارد در قالب آن موجب انشقاق مسلمانان و بد نامی آنان گردد.  در سال 2009 یکی از رهبران مذهبی بنام جنبش بریلوی آقای سر افراز احمد نعیم فتوایی صادر کرد  که در آن بمب گذاران افتخاری و رهبران و مشوقان آنان را کافر خواند و تصریح کرد کسانی که به بهانه ورود به بهشت به قتل و کشتار افراد بی گناه  مبادرت می کنند،  جایی جز جهنم در انتظار آنان نیست.

خشونت منطقه ای

اندیشمندان وروزنامه نگاران دیدگاهای متفاوتی و گاه بحث بر انگیز را راجع به این گروه ابراز می دارند. در حالیکه برخی این جنبش ها را حرکتی مدرن صلح طلب می دانند. برخی دیگر ان را جنبشی فارغ از هرگونه  تساهل و بنیاد گرا می دانند که همانند سایر جنبشها بسته منطقه ای عمل می کند. در دهه 1990 و2000 میلادی رقابت خشونت آمیزی بین طرفداران جنبش بریلوی و طرفداران جنبش دیوبندی بر سر کنترل مساجد پاکستان در جریان بود.

موضع گیری نسبت به عوامل تحریک کننده

در ژانویه 2001 فردی تنها به جهت مخالفت با قانون کفر گویی و هتک حرمت که در قانون جزایی  پاکستان آمده،  توسط یکی از اعضای جنبش بریلوی  به قتل رسید و به دنبال آن حدود پانصد نفر از رهبران و افراد با نفوذ جنبش از این  قتل حمایت کردند و مخالف دفن جسد فرد مقتول طبق شریعت اسلام بودند. درهمان زمان گروه تحریک سنی (یکی از گروهای اصلی بر یلوی) به خانواده  قاتل هدایا و مبالغی را جهت قدردانی اهدا نمودند و خانواده مقتول را مورد آزار واذیت قرار دادند.

شایان ذکر است که جماعت بریلوی ها در هند را با نام اهل سنت و جماعت می شناسند. 

شخصیت های مهم بریلوی ها در عصر حاضر

• محمد اختر رضا خان که در میان مردم «ازهری میا» و «تاج الشریعه» شهرت داشت. وی اندیشمند والای و مفتی اعظم این فرقه در هندوستان بود. اختر رضا خان در 23 نوامبر 1943 چشم به جهان گشود و در 20 ژولای 2018 ف وت کرد. وی در لیست 500 نفره از مسلمانان اثر گذار در هند در ردیف 22 جای داشت.

• اسجد رضا خان پسر اختر رضا خان (نتیجه احمد رضا خان) است وی هم اکنون قاضی القضات بریلوی ها محسوب می گردد و میلیون ها نفر ا ز اهل سنت بریولی هم اکنون او را به عنوان رهبر کل این جماعت انتخاب کرده اند.

• طارق رضا خان نتیجه احمد رضا خان بنیان گذار بریلوی ها، اندیشمند و رهبر حزی سیاسی «اتحاد ملت کونسل» است. این حزی در اکتبر 2001 توانست 10 کرسی در مجلس ایالتی اوترا پرادش کسب کند و همواره در انتخابات همراه با حزب سماج وادی می باشد. او در کنار در کنار فعالیت های مذهبی و سیاسی خود سازمان آل ایندا مسلم پرسنل لابورد جدید را نیز را تاسیس کرد و عنوان کرد که در این سازمان به هیچ وجه تبعیض، تشر و غیره وجود ندارد.

• قمر الزمان اعظمی که به علمای عظمی در میان مردم معروف است اندیشمند دینی بریلوی می باشد. وی پسر مصطفی رضا خان و نتیجه احمد رضا خان می باشد. بسیاری از بریلوی به او احترام خاص می گذارند و از فتوا های او پی روی می کنند. در 7 اوت 2013 وی با دیوید کمرون نخست وزیر وقت انگلستان و وزیر وقت امور مذهبی بریتانیا «سیده ورسی» دیدار کرد. شایان ذکر است قمر الزمان اعظمی از در آمدهای حاصله و خیرات کمک های بسیاری را برای ساخت مساجد، دانشکده ها و دانشگاه ها در هند، آمریکا، کانادا، هلند، آلمان، نروژ و بلژیک کرده است.

سازمان های وابسته به بریلوی ها در هند:

1. مسلم جماعت

2. آل ایندا علما و مشایخ بورد

3. کاروان اسلامی

4. جماعت رضا و مصطفی

5. رضا آکادمی و....

جماعت بریلوی ها در کشورهایی همچون انگلستان، جمهوری ایرلند، پاکستان، بنگلادش سازمان های وابسته دارد که فعالیت های گسترده در زمینه های دینی و آموزشی انجام می دهند.

لازم به ذکر است که موسسه ای با عنوان رضا آکادمی وابسته به بریلوی ها  در مومبای واقع شده است که ریاست آن هم اکنون برعهده مولانا محمد سعید نوری می باشد و در همه مناطق این کلانشهر شعبه دارد .

این موسسه در سال 2016 علیه سخنرانیهای ذاکر نایک خطیب وهابیون در شبه قاره فتوایی را صادر کرد و از دولت هند خواست که از سخنرانی ذاکر نایک در هند جلو گیری به عمل اورند در این آکادمی شخص مفتی به نام  آقای معین میان حضور دارد که به او سجاده نشین هم می گویند و ایشان عهده دار صدور فتوا از جانب بریلویان می باشد ./

همچنین علیه اکران  فیلم محمد رسول الله (ص) به کارگردانی فیلمساز ایرانی آقای مجید مجیدی در سال 2015  موضعگیری شدیدی داشتند و از دولت هند درخواست جلوگیری  از اکران این فیلم نمودند و این درخواست  را به دلیل هتک حرمت به ساحت مقدس پیامبر عظیم الشان اسلام (ص)و موهن بودن فیلم اذعان کردند.