جبهه مردمی مدیریت کلان فرهنگی را به دست گیرد

اشاره: سرمایه اجتماعی انقلاب اسلامی نیروی عظیم مومن به ارزش‌های اسلامی است که برای رسیدن به آرمان‌ بلند و اتفاق بزرگی همچون ظهور از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند و همواره در مسیر رسیدن به حقیقت الهی و توفیق در مسیر توجه به ساحت امامت همواره در تکاپو است.

برای بحث پیرامون موضوع آتش به اختیار در عرصه فرهنگی و توجه به سرمایه اجتماعی انقلاب خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا به گفت‌وگو با حجت الاسلام عبدالله جلالی مدیر دفتر شبکه قرآن و معارف سیما در قم پرداخته است.

رسا ـ چه تعریفی از استعارۀ آتش به اختیار در فضای فرهنگی دارید؟

می‌دانیم که بحث آتش به اختیار از اصطلاحات و واژگانی است که در گفتمان رهبری، از میدان جنگ نظامی وارد در میدان جنگ نرم شده است و منظور این است که همۀ نیروهای داخل مجموعۀ نظام اسلامی، آن هنگام که ببینند مسؤولان و نهاد‌های حاکمیت به وظایف قانونی و وظایف دینی خودشان عمل نمی‌کنند، باید وارد عمل شوند و بر اساس اختیاری که فرمانده کل قوا در اختیار آنها قرار می‌دهد، به صورت خودجوش دست به یک سلسله فعالیت‌هایی بزنند و برای حل مشکلات جامعه و اصلاح جامعه تلاش کنند. مجموعه‌های فرهنگی باید آن عرصه‌هایی را که نهاد‌ها و مسؤولان توجهی به آن نمی‌کنند، مورد توجه قرار داده و دست به اصلاحات بزنند.

رسا ـ مخاطب آتش به اختیار کیست و شرایط و الزامات آن چیست؟

بر اساس مبانی دینی ما، مخاطب این دستور همۀ مسلمانان‌اند. در واقع طبق آیات نورانی قرآن هم می‌شود از اصل امر به معروف و نهی از منکر به این نکته دست یافت. امر به معروف و نهی از منکر یک مسؤولیت اجتماعی را به دوش همۀ آحاد جامعه قرار می‌دهد و با آن روایت پیامبر که می‌فرماید: کلکم راع و کلکم مسؤولان عن رعیته، نشان داده می‌شود که همۀ مسلمان‌ها موظف اند و جزو جمع مخاطبین آتش به اختیار محسوب می‌شوند.

البته الزاماتش این است که مسلمان‌ها همراه با یک طرح و برنامه، با یک انسجام و تشکیلات، چه به صورت فردی و چه به صورت گروهی و جمعی وارد میدان شوند؛ امروزه به آن مجموعه NGO می‌گویند که در آنجا یک شبکه‌های فرهنگی مردمی تشکیل می‌شود.

شرایط آتش به اختیار این است که تجمیع نیروها باید صورت بگیرد. یعنی باید نیروها را سازماندهی کرد، فکر‌ها را بر اساس یک اتاق فکری منسجم کرد و با اتکاء به طرح و برنامه دست به اقدام زد.

رسا ـ آتش به اختیار را یک راهبرد می‌دانید یا یک تاکتیک؟

در واقع هم راهبرد است و هم تاکتیک. شما رفتار صدیقۀ طاهره(س) را از این منظر آتش به اختیار نگاه کنید، وقتی که حضرت دیدند نظام اسلامی به وظایف خود که رجوع به مرجعیت امامت است عمل نمی‌کند، خودشان به عنوان یک فرد وارد میدان شدند و در مقابل کسانی که نسبت به ولایت زاویه داشتند، ایستادند و در جهت بیداری افکار عمومی به بیان حجت‌های الهی پرداختند و خطبه‌هایی را ایراد نمودند که این در حوزۀ تاکتیک بود.

چون کاربرد آتش به اختیار در میدان فرهنگ است و فرهنگ یک فرآیند است، یعنی یک امر بلند مدت است و در امر بلند مدت هم شما حتما نیاز به یک‌سری راهبرد‌ها و استراتژی‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دارید، پس از این منظر این فرمان یک فرمان راهبردی محسوب می‌شود.

رسا ـ مسأله آتش به اختیار یک قاعده حساب می‌شود یا یک استثنا؟

به نظر می‌رسد که قاعده عمومی است. یعنی آن جایی که فاصله بین صف و ستاد ایجاد می‌شود و مسؤولان نظام به وظایف خودشان عمل نمی‌کنند، اینجاست که مجموعه‌های خودجوش وارد می‌شوند به فرمان آتش به اختیار عمل می‌کنند.

یک قاعدۀ قرآنی است. ببینید؛ وقتی حضرت آقا جهاد کبیر را مطرح کردند، جامعیت در نگاه مفهوم جهاد وجود داشت. ایشان بر خلاف همۀ فقها که جهاد را به معنای دفاع و در مرحلۀ جنگ سخت تعریف می‌کردند، یک مفهوم گسترده‌ای را از معنای جهاد برای جامعه بیان کردند. مطابق سخنان مختلفی که در گفتمان ایشان و در منظومۀ فکری ایشان وجود دارد، جهاد کبیر حتما غیر از جهاد اصغر و اکبر است.

در جهاد اکبر فرد وارد وادی خود سازی می‌شود. در جهاد اصغر شخص وارد مبارزۀ با دشمن سخت می‌شود و وارد میدان مبارزۀ سخت می‌گردد؛ حد وسط این جهاد، جهاد کبیر است. یعنی همۀ نیروها را استفاده می‌کند برای مقابله در حوزۀ جنگ نرم که حوزۀ جهاد کبیر است. خوب جهاد کبیر هم یکی از اصطلاحات مهم قرآن کریم به شمار می‌رود. خداوند متعال نشان می‌دهد که این یک قاعده است و شما بایستی در همۀ احوال به استقامت پایبند باشید. اساسا پیروزی نهایی و سعادت بر هر جامعۀ بشری فقط با استقامت مستمر امکان پذیر است که این استقامت مستمر را جهاد کبیر تشکیل می‌دهد.

رسا ـ آتش به اختیار چه نسبتی با سیاست گذاری کلان جبهۀ فرهنگی انقلاب و نقشۀ مهندسی کشور دارد؟

سرمایۀ اجتماعی یکی از مهمترین منابع برای سیاست‌گذاری است. اگر سیاست‌گذاران کلان جامعه از این سرمایه اجتماعی و مردمی که از انگیزه‌های معنوی و فرهنگی قوی برخوردارند غفلت کند، قطعا در سیاست‌گذاری با چالش‌های جدی روبرو می‌شوند که ما امروز شاهد آن هستیم.

عمده اینکه مقام معظم رهبری تأکید دارد شما به درون‌زا بودن نیرو‌های درون سیستم و نظام توجه کنید، به خاطر این است که شما از همین سرمایه‌های معنوی و مادی مردمی خودتان غافل هستید و توجهتان به سرمایه‌های بیرونی است. شما از یک منبع بسیار مهم چشم پوشیده اید و این سیاست گذاری، نمی‌تواند کارآمد باشد و اساسا کارآمدی خودش را از دست می‌دهد.

عمده تلاش تمام نظام‌های مدیریتی کلان کشور‌ها این است که بتوانند این سرمایه‌های اجتماعی را به جریان انداخته و فعال‌شان کنند؛ در حالی که در نظام اسلامی این سرمایۀ اجتماعی خودش فعال است. فقط ما نیاز داریم این فعالیت را جهت بدهیم و در سمت همان سیاست‌هایی که بتواند هم‌افزایی سیاستی را به ما بدهد، قرار دهیم.

رسا ـ مدیران ارشد، میانی و عملیاتی برای تحقق آتش به اختیار چه وظیفه ای دارند؟

مهمترین وظیفه این است که اولا به این ظرفیت مردمی باور پیدا کنند؛ تا باور نباشد، قطعا توجه به این سرمایه اجتماعی اتفاق نمی‌افتد و در نتیجه برنامه‌ریزی و مدیریت جریان مردمی و قیام مردمی گاهی وقت‌ها به انحراف کشیده می‌شود و گاهی وقت‌ها بر خلاف سیاست‌های کلان جامعه پیش می‌رود. نیروها همدیگر را خنثی می‌کنند. شما ببینید وقتی که این سرمایۀ مهم اجتماعی را نتوانید خوب تشخیص بدهید، در بین مردم و نظام حکومتی تضاد پیش می‌آید.

فاصلۀ بین حاکمیت و مردم ایجاد می‌شود و برای پرهیز از این فاصله مدیران نیاز دارند که دائما با این ظرفیت اجتماعی مواجهه داشته باشند و باید دائما در تعامل و گفت‌وگو باشند.

وقتی که مدیریت مردم را نادیده بگیرند و اصلا توجهی به نیاز‌های مردم و استعداد‌های مردم نداشته باشند، نشان می‌دهد که این مدیریت، مدیریت ناکارآمدی است.

رسا ـ وضعیت فعلی جبهه فرهنگی انقلاب از نظر قوت، ضعف، فرصت و تهدید را چگونه می‌بینید؟

الان ما با جبهۀ مردمی و جبهۀ فرهنگی مواجه هستیم. در جای جای این کشور، سرمایه‌هایی وجود دارد که به صورت خودجوش وارد میدان شده‌اند. این یک نقطۀ قوت و یک فرصت است.

در گذشته، آنچه که حاکمیت حکومت امیرالمؤمنین(ع) با آن روبرو بود، عدم مقبولیت حکومت‌شان از جانب مردم بود. ما بابد به ظرفیت مشارکت مردمی و حرکت‌های خود جوش مردمی توجه داشته باشیم تا بتوانیم همۀ اینها را مثل شبکه‌هایی به یکدیگر متصل کنیم. ما در یک نظام گسترده و جامع، به یک طرح جامع داریم. در آن نقشۀ راه، باید کارکرد این حرکت‌های مردم و فرهنگی مردمی را شناسایی کرده و بین این نیروها هم‌افزایی، پیوستگی و هم‌بستگی ایجاد کنیم. ما با این کار توان کشور را در مدیریت چالش‌های مختلف بالا می‌بریم.

اگر نتوانیم این همبستگی ملی را بین نیروهای انقلاب و بین مردمی که به صورت خودجوش وارد عرصه شدند ایجاد کنیم، دچار چالش جدی در مقابل دشمن می‌شویم و رفته رفته به سستی یا فشلی مبتلا می‌گردیم.

آنچه که می تواند ما را در برابر دشمن بیمه کند، استفاده از ظرفیت مردم است. همانطور که امام عزیز ما هم از این ظرفیت به نحو احسن استفاده کرد و یک جریانی را در دنیا راه انداخت. ما تا همین الآن دستاورد این نگاه امام به این ظرفیت را مشاهده می‌کنیم. امام به خوبی تکیه‌اش را روی ظرفیت مشارکت مردمی حفظ کرد؛ در ضمن، امام وارد نظام‌سازی و ساختارسازی هم شد و در عین حال از این ظرفیتی که عقل و دین به ما امر می‌کند از آن استفاده کنیم تا بتوانیم با هماهنگی بین حاکمیت و مردم، مسائل را حل و فصل کنیم.

رسا ـ نظر شما دربارۀ نقاط قوت و ضعف مدیریت جبهۀ فرهنگی چیست؟

اگر مدیریت کلان فرهنگی در جبهۀ مردمی اتفاق نیفتد وارد سلایق می‌شویم. حاکمیت بر اساس سلیقه‌ها خواهد بود نه بر اساس تفکر و اندیشه‌ها. حاصل جمع آن افکار و اندیشه‌هاست که می تواند مثل قطرات آب کنار هم قرار بگیرد و نیروی عظیمی را به وجود آورد.

امروزه ما با یک بارش‌های شدید مواجه هستیم. اگر زیرساخت‌ها را فراهم نکرده باشیم، این آب‌ها به هدر می‌رود. یعنی سرمایه‌ای که می‌تواند با یک مدیریت جامع آب را پشت یک سد نگه دارد، از آنها انرژی تولید کند و کارخانه‌ها را راه بیندازد، همه آن منابع به دلیل بی‌موالاتی مسؤولان و نداشت زیرساخت، اسراف می‌شود.

در اینجا ما با یک اسراف ملّی سرمایه‌ها مواجه می‌شویم. اگر ما نتوانیم واقعا مطالعۀ خوبی نسبت به وضعیت جنبش‌های مردمی داشته باشیم و ظرفیت‌های مردمی را نشناسیم، با مشکلات جدیدی مواجه می‌شویم.

رسا ـ وضعیت فعلی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در وضعیت فعلی یک مقداری تشتت و پراکندگی احساس می‌شود. تاکید حضرت آقا بر تشکیلاتی کار کردن است؛ زیرا شما در جنبش‌های مردمی، برای کارآمدی، اثر بخشی و افزایش بازدهی نیاز به تشکیلات و سازماندهی دارید. یعنی اگر این سازماندهی اتفاق نیفتد، شاید از 20 درصد ظرفیت موجود بتوانیم استفاده کنیم. اگر همۀ موتور‌ها روشن بشود قطعا می‌بینید که چه نیروی عظیمی تولید می‌شود و چه چالش‌های بزرگی را از سر راه بر می‌دارد.

اگر این سازماندهی اتفاق نیفتد، شما نمی‌توانید با چالش‌های بزرگ به تنهایی مواجه شوید. در نظام ما بعضی از ارگان‌ها پوسیده و قدیمی است؛ بعضی جا‌ها برای 40 سال پیش قانون گذاری کرده اند و الآن با یک سری مسائل نوپدید مواجه شده اند. این مسائل نوپدید نیاز به قوانین و ساختار‌های جدید دارد که نسل جدیدی از ساختار‌ها، برنامه ریزی‌ها و تقنین را نیاز دارد.

رسا ـ اگر در پایان سخنی دارید بفرمایید.

حرف آخر این است که واقعا بحث جهاد کبیر را جدی بگیریم. مراکز حوزوی ما در مفهوم‌سازی و مفهوم‌شناسی جهاد کبیر خیلی باید تلاش کنند. هر چه مجموعه‌های فکری و حوزوی ما، به مردم که نزدیک‌تر بشوند و بتوانند رهبری، هدایت و فرماندهی جریان‌ها و جنبش‌ها مردمی را به عهده بگیرند، همان مدل ولایی را در دستور کار خودش قرار داده‌اند و ما می‌توانیم از چالش‌های پیش رو عبور کنیم.

هر چه مردم را نادیده بگیریم و از این ظرفیت عظیم استفاده نکنیم، در پیشگاه خدا مسؤولیم. طبق آیه وقفوهم انهم مسئولون، ما را در آن ایستگاه‌ها نگه خواهند داشت که شما چه کردید با این سرمایه‌های انسانی؟ ما هیچ پاسخی نداریم؛ به همین خاطر هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ اجتماعی، ما مسؤولیت داریم که باید واقعا جدی بگیریم.

امروز تنها راهکار مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن، توجه به ظرفیت مشارکت‌های مردمی و مخصوصا افکار بلندی است که جوان‌ها در این عرصه دارند. هنوز انرژی جوان ما آزاد نشده است؛ یعنی ما با یک فشار عجیب و سختی از نیروهای تجمیع شده جوانان با آن افکار بلندشان روبه رو هستیم که اگر این هسته شکافته شود و نیروی جوان وارد میدان مشکلات شود، قطعا ما در مقابل همۀ مشکلات اعم از داخلی و خارجی موفق خواهیم بود./882/گ404/ف

خبرنگار: محمدحسین کتابی