شماره 20 فصلنامه «ادبیات پایداری» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، بیستمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «ادبیات پایداری» به صاحب امتیازی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان با مدیر مسؤولی احمد امیری خراسانی و سردبیری محمدصادق بصیری منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و در 215 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

جلوه‌های مقاومت در اشعار نصرالله مردانی و بدوی الجبل

علی اصغر باباسالار و جولیت خضور

چکیده: ادبیات مقاومت، نوعی از ادبیات متعهّد و ملتزم است که از یک طرف به شرح و بیان مبارزة جامعه در برابر آنچه حیات مادی و معنوی خود را تهدید می‌کند، می‌پردازد و از طرف دیگر، برای جامعه روحیة مقاومت در برابر هر گونه ظلم و تجاوز ایجاد می‌کند. این نوع ادبی در دوران معاصر، در ایران و جهان عرب به خاطر حوادث ناگوار پررنگ‌تر شده‌است. از میان شاعران معاصر که در این زمینه نوشته‌های بسیاری دارند، می‌توان به نصرالله مردانی در ایران و بدوی الجبل در جهان عرب اشاره کرد که بحران‌های سیاسی و اجتماعی جامعه خود را در آثارشان بازتاب داده‌اند.

این پژوهش برآن است تا به بررسی جلوه‌های ادبیات مقاومت در اشعار نصرالله مردانی و بدوی الجبل با روش توصیفی –تحلیلی و در چارچوب مکتب تطبیقی آمریکایی بپردازد. یافته‌های اساسی این پژوهش نشان می‌دهند که جلوه‌های مقاومت از قبیل وطن‌پرستی، دعوت به مقاومت، دفاع از ملت خود، استعمارستیزی، ظلم‌ستیزی، تجلیل از شهید، اعتراض سیاسی و اجتماعی و ... در اشعار هر دو شاعر جلوه‌گر شده‌اند؛ بدون اینکه از یکدیگر متأثّر باشند.

بررسی و تحلیلِ پیدایی و پایاییِ «نگاهِ انسانی» در ادبیات داستانی جنگ تحمیلی

مهدی خادمی کولایی و نسیم حسن پور ایلالی

چکیده: جنگ از دیرباز یکی از مشئوم ترین و مذموم ترین رخدادها در جهان بوده؛ امّا همین پدیدۀ زشت هرجا که سمت وسو و صبغۀ دفاعی به خود گرفته، عملی شرافتمندانه و شجاعانه قلمداد شده است. با آغاز جنگ هشت سالۀ عراق علیه ایران، گونۀ تازه ای از ادبیات با عنوان ادبیات دفاع مقدّس و جنگ در ایران پا به عرصه وجود گذاشت و داستان‌نویسان به تبعِ نوع رویکردشان به جنگ که شامل ارزش محور، جامعه محور، انتقادمحور، انسان محور و یا تلفیقی از آنها بود، به بازنماییِ هنریِ برداشت ها و استنباطات خود از این واقعۀ عظیم پرداختند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای، نقطۀ آغازِ نگاهِ انسانی به جنگ و سیر ِرو به  تزاید آن در طول جنگ و سال‌های بعد از آن را در ادبیات داستانی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است. برآیند تحقیق نشان می دهد که علیرغم غلبۀ گفتمانِ حماسی و ارزش محور در بستر زمانی جنگ، برخی از نویسندگان از همان ماه های آغازین مخاصمه با رویکردی انسانی به آفرینش آثار داستانی پرداختند و با گذر زمان، خصوصاً فاصله‌گرفتن از سال های جنگ، توجه آنان و دیگر نویسندگان به مضامین والای انسانی و موقعیت بُغرنجِ انسانِ قرارگرفته در شرایط خاصّ جنگ، افزایش یافته و این روند در طول دهۀ 80  به اوج خود رسیده‌است.

بررسی ویژگی‌های ساختاری و محتوایی در نامه‌های آزادگان جنگ تحمیلی

علی محمد روانستان، احمد امیری خراسانی و محمد صادق بصیری

چکیده: ادب پایداری و مقاومت یکی از گونه‌های سرآمد، پذیرفته شده و مقدّس در تمامی کشور‌هاست. در این میان، ادبیات اسارت که از زیر شاخه‌های مهم ادب جنگ است، در ادبیات سایر ملل، جایگاه درخشانی دارد. پس از انقلاب اسلامی، این گونۀ ادبی در ایران مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفت و آثار متعددی در این زمینه خلق و آفریده شد.
یکی از وجوه اصلی ادبیات اسارت که تاکنون از دید پژوهشگران مغفول مانده، توجه به شیوۀ نامه‌نگاری اسیران جنگ تحمیلی است.
این­گونه از ادب اسارت، علاوه بر اهمّیت محتوایی از نظر ساختار، سبک و زبان نیز حائز توجه است.
در این مقاله، پس از بررسی نزدیک به شش‌هزار نامه از آزادگان، ویژگی­های ساختاری و معنایی آنها به روش تحلیل محتوایی، طبقه­بندی و تحلیل می‌شود. این نوع نامه‏ها در تقسیم‌بندی‌هایی با عناوین سرلوحه‌دار، بی‌سرلوحه، الگویی (کلیشه­ای) و منحصر به فرد جای گرفته‌است.

در یک نگاه کلّی باید گفت که در ادب فارسی، نامه‌های اسیران، ادامه‌دهندۀ سنّت ترسّلات اخوانی در ادبیات است؛ با وجود این، چنین نامه­هایی از نظر ساختار، زبان، محتوا و نوع کارکرد، تمایزاتی با دیگر نامه­های اخوانی دارد.

نگاهی به مختارنامه‌های منظوم ادب فارسی

نازنین غفاری      

چکیده: منظومه های حماسی دینی و مذهبی از جملۀ آثاری هستند که با وجود کمیّت قابل توجه در ادب فارسی چندان مورد عنایت مصحّحان و پژوهشگران قرار نگرفته اند و شاید از دلایل کم توجهی به این آثار، ناشناختگی آنها در میان جامعۀ ادبی باشد. در طول تاریخ ادبیّات فارسی، منظومه های حماسی دینی متعدّدی با موضوع وقایع دینی و جنگ های صدر اسلام، زندگی و شرح احوال ائمّۀ اطهار و شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار مذهبی سروده شده‌است. از جملۀ موضوعاتی که منظومه سرایان دینی به آن نگاهی ویژه داشته اند، شرح احوال و قیام مختار بن ابی عبیدۀ ثقفی به خونخواهی شهدای کربلا است. در این منظومه های دینی، قیام مختار و پایداری او در انتقام‌گرفتن از قاتلان امام حسین(ع) به شیوۀ حماسی و به تقلید از شاهنامۀ فردوسی به تصویر کشیده شده‌است. اغلب این منظومه ها به شکل نسخۀ خطّی در کتابخانه ها نگهداری می شوند. تلاش نگارنده در این مقاله بر آن است تا با استفاده از دو روش کتابخانه ای و سندکاوی به معرّفی اجمالی مختارنامه های منظوم ادب فارسی بپردازد. در این نوشتار تعداد چهارده منظومۀ حماسی دینی با موضوع داستان قیام مختار ثقفی معرّفی گردیده‌است که قدیمی‌ترین آنها مختارنامۀ نگاهی آرانی کاشانی متعلّق به قرن دهم هجری قمری است.

تحلیل نمادهای شعر پایداری در اشعار احمد شاملو بر پایة نقد اسطوره‌شناختی

حسین فیروزی، ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق و عباسعلی وفایی

چکیده: احمد شاملو با بهره گیری از درون‌مایه های اساطیری نمادین و رمزآلود در آفرینش و ترسیم فضای اسطوره‎ای در اشعارش همواره کامیاب بوده‌است. شاملو از شاعرانی است که هر چند میزان پرداختن وی به اسطوره و جنبه‎های حماسی نسبت به بعضی شاعران معاصر کمتر است؛ ولی توانسته‌است نمودهای زیبایی از اسطوره سازی را هر چند اندک در شعر خود عرضه کند و به‌ویژه در عرصة شعر پایداری، به بازآفرینی اسطوره های کهن و آفرینش اسطوره های تازه بپردازد. وی با خارج‌نمودن قالب اصلی اسطوره از فضای کهن اسطوره‎ای خود، از آن به عنوان نمادی تأثیرگذار در صحنۀ سیاسی و اجتماعی بهره برده‌است تا شرایط نابسامان فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعۀ مورد ستم خود را اصلاح کند. این جستارکه با روش تحلیلی- توصیفی انجام گرفته‌است، نشان می‎دهد که وی همواره با بهره گیری از نمادها در بازآفرینی اسطوره‎ها توانمند بوده و با توجه به نیازهای جامعه‎اش به اسطوره‎آفرینی پرداخته‌است؛ همچنین بسیاری از اشعار شاملو بر پایۀ بن‎مایه‌های اسطوره‎ای بنا شده‌است. پژوهش هایی دربارۀ شعر شاملو از دیدگاه نقد اسطوره‌شناختی صورت گرفته‌است؛ اما این مقاله، نخستین پژوهشی است که به گونه ای ویژه، نمادهای اساطیری مرتبط با ادبیات پایداری در شعر شاملو را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.

واکاوی جغرافیای پایداری در شعر علی‌محمّد مؤدّب

رحیم کرمی، آرزو پوریزدانپناه کرمانی و محمّد خدادادی

چکیده: جغرافیای پایداری به گستره و حوزة جغرافیایی ای اطلاق  می شود که شاعران یا نویسندگان متعهد در آثار خود به دفاع از مردم تحت ظلم آن خطّه در برابر سلطه جویان خارجی یا داخلی برمی آیند. علی‌محمّد مؤدّب، یکی از شاعرانی است که در اشعار خود، نگاهی فراملّی داشته و اندیشه های شعری اش متأثّر از رویدادهای جهان پیرامون وی است. در این جستار، جغرافیای پایداری در شعر علی محمّد مؤدّب با شیوة توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از روش کتابخانه ای و سندکاوی مورد واکاوی قرار گرفته است تا به این سؤالات پاسخ داده شود که چگونه مؤلّفه های پایداری ملّی و فراملّی در شعر مؤدّب بازتاب داده  شده و به غیر از ایران، به موضوعات پایداری کدام کشورها پرداخته  شده است؟ یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که پایداری در شعر مؤدّب به ایران منحصر نمی شود. وی در طرح موضوعات پایداری در شعرش، نگاهی عام و فراگیر داشته؛ اما به طور خاص بر موضوعات پایداری مرتبط با کشورهای خاورمیانه متمرکز  شده است؛ از این رو، مؤدّب در شعرش به فلسطین، غزّه، لبنان، عراق، یمن، بحرین، سوریه، افغانستان، هائیتی و هیروشیما با رویکردی حمایتی پرداخته و در مقابل، نگاه انتقادی و اعتراضی خود را متوجه آمریکا، اسرائیل، انگلیس، روسیه، عربستان، مصر و ترکیه ساخته است.

سیمای کودک فلسطینی در سروده‌های لطیف هَلمت

هادی یوسفی و شهین گرگانی

چکیده: یکی از مسائل دیرین جهان اسلام، مسئلۀ فلسطین و اشغال آن به‌وسیلۀ اسرائیل و انجام‌دادن جنایت‌های گوناگون در حق فلسطینیان، به ویژه کودکان آنهاست. مظلومیّت و مقاومت بی‌نظیر کودکان فلسطینی در برابر این رفتارهای ناجوانمردانه به شیوه های مختلف در شعر شاعران جهان نمود پیدا کرده‌است. لطیف (ههلمهت) هَلمت، شاعر مقاومت کُردستان عراق نیز، از جملۀ شاعرانی است که فراملیّتی اندیشیده و فارغ از چارچوب سرزمینی خود، کردستان، به کودکان فلسطینی پرداخته‌است.وی با بهره گیری از توانمندی ادبی درد و رنج، شهادت و شجاعت آنها را در سروده های کودکانه به تصویر کشیده و در راستای بیان مظلومیّت مردم فلسطین و مقاومت آنان، از تمام ظرفیت‌های شعر کُردی بهره گرفته‌است. مقالۀ حاضر در پی آن است که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، سیمای کودکان فلسطینی در شعر هَلمت را از دو منظر ساختار و محتوا مورد بحث و بررسی قرار دهد.

 نتایج به‌دست‌آمده نشان می دهد که در «دیوان مندالان» او، ما با دو سیمای متفاوت از کودکان فلسطینی روبه‌رو هستیم؛ نخست، سیمای مظلومانۀ آنها و دوم، سیمای مبارز و مقاوم آنان که علیرغم کودکی، استوار در برابر ناملایمات ایستاده و باعث ترس دشمنان شده اند. از نظر ساختاری و واژگانی نیز، شعر او ساده و روان است و وزن و محتوای اشعار با هم تناسب دارند.