شماره 10 فصلنامه «اسلام پژوهان» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دهمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «اسلام پژوهان» به صاحب امتیازی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با مدیر مسؤولی سیدمحمدرضا شریعتمدار و سردبیری سیدمحمدجواد فاضلیان منتشر شد.

در این فصلنامه در 6 مقاله و در 112 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

کاربردهای قاعده «وجوب علَی الله» در آموزه‌های اعتقادی شیعه

جعفر علی نقی

چکیده: قاعده «وجوب علی الله» در عداد قواعد دانش کلام بوده و مبتنی بر اندیشه عقلی بودن حسن و قبح افعال است. قاعده مذکور به جهت کاربردهایی که در قلمرو مسائل کلامی دارد بایسته است معلوم شود در مباحث کلامی متکلمان امامیه به چه میزان و در چه مسائلی از آموزه‌های اعتقادی مورد استفاده قرارگرفته است. نوشتار حاضر به شیوه کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، گستره کارآمدی قاعده مزبور را در مسائل اعتقادی شیعه مورد پژوهش قرار داده است. با تحقیق و بررسی در تراث علمی متکلمان مشهور امامیه معلوم گردید کاربست قاعده «وجوب علی الله» در مسائلی همچون تکلیف، لطف، بعثت انبیاء، عصمت پیامبران، معجزه، امامت، افضلیت امام، بطلان احباط، رستاخیز، اعواض، وفای به عهد، انتصاف و ثواب الهی است و متکلمان امامیه آن را در مسائل مذکور به کار برده اند.

رساله حقوق امام سجاد(ع)

سید محمد طباطبایی

چکیده: نقش فرهنگی امام سجاد(ع) برای زنده نگه داشتن اسلام و ادامه راه تشکیل تمدن اسلامی قابل ستایش است. امام سجاد(ع) با بهره‎گیری از آموزه‎های الهی، در قالب دعا و مناجات، سعی در اصلاح عقاید مردمی و در نتیجه اصلاح جامعه داشتند. از جمله آموزه‎های امام سجاد(ع) در مجموعه‎ای به نام رساله حقوق جمع آوری شده است. امام سجاد(ع) در این رساله سعی در تزریق شالوده‎های اصلی فرهنگ اسلامی و فرهنگ‌سازی حقوق اقشار مختلف جامعه داشته‎اند. از آن‌جایی که تمدن تحت تأثیر فرهنگ قرار دارد، آموزه‎های امام سجاد(ع) می‎تواند نقش بسزایی در شکل‌گیری تمدن اسلامی داشته باشد. لذا اگر فرهنگی مناسب و صحیح در جامعه رواج پیدا کند، قطعاً تمدنی گسترده و بی عیب و نقص شکل‌خواهد گرفت.

مقایسه جایگاه عقل در آثار متکلمان مدرسه کوفه و قم با تأکید بر آراء حشام بن حکم و شیخ صدوق

سید رضی آل غفور

چکیده: تاریخ کلام شیعه در واقع تاریخ مدارس و مکاتب کلامی شیعی است که هر یک به واسطه شرایط فکری حاکم بر جامعه، دانشمندان تأثیرگذار و همچنین اندیشه‌های کلامی مستحکم، توانستند در قسمتی از حیات فکری شیعه ایفای نقش‌کرده و در قالب مدارس کلامی به نشر و دفاع از اندیشه خود بپردازند. از جمله مهم‌ترین این مدارس دو مدرسه‌کلامی  کوفه و قم می‌باشند که با توجه به ویژگی‌های خاص خود، همچون تشکیل در زمان حضور ائمه(ع) و نیز بهره‌مندی از عالمان بزرگ، توانستند نقش مهمی در اندیشه‌کلامی شیعه داشته و تأثیرات مهمی بر مدارس کلامی بعد از خود بگذارند. از جمله عالمان بزرگ این مدارس می‌توان به هشام‌بن‌حکم در مدرسه ‌کوفه و شیخ ‌صدوق در مدرسه‌ قم اشاره‌کرد. یکی از تفاوت‌های اصلی میان این دو مدرسه، نگاه به جایگاه‌عقل  و کارکردهای آن در شناخت معارف دینی و دفاع از آن‌ها است. تحقیق حاضر بر پایه این فرضیه شکل گرفت که در اندیشه دو متکلم مذکور تفاوتی در نگاه ابزاری به عقل وجود ندارد و هر دو مدرسه عقل را به عنوان ابزاری برای استنباط معارف از نقل، و دفاع از معارف دینی می‌پذیرند و تفاوت آن‌ها در نگاه منبعی به عقل است، یعنی هشام‌بن‌حکم به عنوان نماینده مدرسه‌ کوفه عقل را در کنار قرآن و سنت منبعی مستقل برای شناخت معارف دینی می‌داند در حالی که شیخ‌ صدوق کارکرد منبعی عقل را انکار و تنها کارکرد ابزاری آن را می‌پذیرد. در پایان مقاله، پس از بیان جایگاه‌عقل  در اندیشه هر یک از دو دانشمند در دو بخش جداگانه این نتیجه حاصل شد که از حیث منبعی نیز تفاوتی بین اندیشه‌های این دو شخصیت وجود ندارد بلکه تفاوت در تقدم و تأخر در به کارگیری عقل و نقل و نیز میزان عقل‌گرایی است، نه در اصل منبع بودن عقل در کنار کتاب و سنت.

تقریب و وحدت در نظرگاه امامان شیعه(ع)

علی دادرو

چکیده: یکی از اهداف و آرمان‌های مسلمانان «وحدت‌اسلامی» است. مصلحان مسلمان همواره در تلاش‌اند تا در جهان اسلام اتحاد و هم‌گرایی به وجود آید. جامعه مسلمانان به دلایلی از همان روز نخستِ پس از رحلت پیامبر(ص) دچار شکاف شد. اختلاف در طول ‌سالیان دراز پس از پیامبر، آسیب‌های بسیاری بر امت‌اسلام وارد نموده ‌است. هرچند این وضعیت نمی‌بایست به وجود می‌آمد اما از همان آغاز، امامان و اهلبیت(ع) که دلسوزترین افراد به حال امّت بودند درصدد برآمدند تا با تدارک راهکارها و در پیش گرفتن رفتارهایی نه‌تنها مانع از آسیب‌های هرچه بیشتر شوند بلکه نوعی از وحدت و همزیستی سودمند را در درون امت ‌اسلام شکل دهند. امام ‌علی(ع) به‌عنوان مصلح از منادیان و طلایه‌داران اتحاد می‌باشد. او خود را شیفته و حریص‌ترین انسان ها نسبت به وحدت مسلمانان دانسته و یکی از علل بیست‌ و پنج سال سکوت خود در برابر خلفا را حفظ وحدت ‌اسلامی یاد نمود. از سوی دیگر همه مسلمانان را به هم‌سویی و هم‌دلی فراخواند تا اتحاد نهادینه ‌شده و شجره طیبه آن به بار بنشیند. امامان و خاندان رسول ‌الله(ص) دارای نگاه و نگرش و روش تقریبی و هم‌گرا بوده و با تأکید بر اُخوّت ایمانی، گفتگوی سازنده، تأکید بر مشارکت پیروان اهل ‌بیت(ع) در مراسم و مناسک عبادی و اجتماعی دیگر هم‌کیشان، سفارش به برقراری روابط ‌اخلاقی و عاطفی با آنان، ترویج خرد ورزی و آزاداندیشی و صیانت از یکپارچگی دینی- حاکمیتی در جامعه ‌اسلامی درصدد تأمین تقریب و هم‌گرایی در میان امت ‌اسلام برآمده‌اند.

باز‌نوشتی از فرقه اسماعیلیه و فطحیه

محمد باوی‌پور

چکیده: در اواخر عصر امام صادق(ع) و اوائل امامت امام کاظم(ع)، شیعیان دچار چالشی در خصوص تشخیص امام شدند؛ تعامل برخی شیعیان در برابر این چالش، ‌منجر به شکل‌گیری فرقه اسماعیلیه و فرقه فطحیه شد. اسماعیلیه در اثر درگذشت اسماعیل فرزند بزرگ امام صادق(ع) و فطحیه به دنبال ادّعای امامتِ عبدالله افطح، فرزند دیگر آن حضرت، به وجود آمد. در این مقاله روند شکل‌گیری این دو فرقه و بحران رهبری در جامعه شیعه امامیه در زمان امام صادق 7 و تعامل شیعیان در این باره، قلمی خواهد شد.

بررسی اندیشه وحدت و تقریب از منظر مقام معظم رهبری و آیت الله بروجردی

محمد نظری

چکیده: موضوع وحدت و تقریب مذاهب از جمله مباحثی است که از اهمیت بسزایی نزد مسلمانان برخوردار است و در منابع اسلامی نیز به آن اشاره شده‌است. توطئه‌های تفرقه ‌افکنانه که از سوی دشمنان اسلام برای ایجاد شکاف و تزلزل در صفوف مسلمانان ایجاد می‌شود و آتش جنگ و اختلاف که بسیاری از کشورهای اسلامی را فرا گرفته ضرورت پرداختن به مسأله وحدت را در این برهه از تاریخ  ترسیم می‌کند. در این نوشتار سعی شده با روش توصیفی - تحلیلی به تبیین مسأله وحدت و تقریب مذاهب از منظر آیت ‌الله ‌بروجردی و آیت ‌الله ‌خامنه‌ای پرداخته شود و به نظر می‌رسد اندیشه تقریب در نزد ایشان به دلیل اشراف کاملی که این بزرگواران به مسائل جهان اسلام دارند از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است .ازجمله اقدامات آیت ‌الله‌ بروجردی در این جهت تبیین مشترکات شیعه و اهل‌تسنن، تبیین چهره واقعی شیعه اصلاح روابط کشورهای مسلمان است. آیت ‌الله‌ خامنه‌ای نیز که وحدت از نگاه ایشان یک مسأله استراتژیک است، نه تنها با گفتار و بیاناتشان در این زمینه گام برداشته‌اند بلکه در حیطه عمل، با تأسیس مجمع جهانی  تقریب مذاهب و مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) که هر دو در راستای تقریب مذاهب و وحدت اسلامی فعالیت می‌کنند در این جهت قدم برداشته‌اند.