شماره 79 فصلنامه «مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هفتاد و نهمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها با مدیر مسؤولی حبیب محمدنژاد و سردبیری عبدالحسین خسروپناه ویژه پاییز 98 منتشر شد.

این فصلنامه در 9 مقاله و در 390 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تحلیل نیازسنجی شاخص های توانمندساز ارتقای معرفت فرهنگی دانشجویان

صدرا علی‌پور      

چکیده: هدف محقق در این مقاله، تحلیل نیازسنجی شاخص های توانمندساز ارتقای معرفت فرهنگی دانشجویان بود. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و به صورت کمّی و کیفی انجام شده است. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه در سه مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری به تعداد 15000 نفر است و حداقل تعداد نمونه تحقیق بر اساس جدول مورگان، 375 نفر با رعایت روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شد. ابزار مقاله، پرسشنامه محقق‌ساخته با پایایی 84 درصد بود. داده‌ها نیز به وسیله آزمون های تحلیل عاملی، تی تک‌نمونه‌ای، تی تست، تحلیل واریانس آنوا و آزمون تعقیبی فیشر آنالیز شد. نتایج نشان داد که مؤلفه‌های فعالیت فرهنگی، ارزش فرهنگی و نگرش فرهنگی، مهم‌ترین مؤلفه‌های معرفت فرهنگی تحقیق بوده و اینکه مؤلفه‌های معرفت فرهنگی در بین قومیت، وضعیت تأهل و جنسیت مختلف دانشجویان و نیز تحصیلات در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تفاوت معناداری نشان نداد، اما در متغیّر تحصیلات در بین دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد با دانشجویان دکتری در خصوص رصد فرهنگی تفاوت معنادری یافت شد. نتیجه کاربرد عوامل پژوهش حاضر، توسعه معرفت فرهنگی، ایجاد ذهنیت مثبت به این فعالیت ها، رشد سلامت و شادابی روانی دانشجویان را به دنبال دارد.

بررسی عوامل و موانع مؤثر بر ارتقای جایگاه ورزش در سبک زندگی دانشجویی

روح‌ا... شاطری و سید ابوالفضل میردهقان                   

چکیده: در این مقاله به دنبال توصیف جایگاه ورزش در سبک زندگی دانشجویان و بررسی عوامل و موانع مؤثر بر ارتقای آن در سبک زندگی دانشجویی بوده است. تحقیق حاضر با استفاده از روش مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد دانشجویان در دانشگاه های کشور با وجود اطلاع از محاسن ورزش، اقبال لازم را به فعالیتهای بدنی نشان نمی‌دهند. مهم‌ترین گام ها در مسیر بهبود جایگاه ورزش در سبک زندگی دانشجویی عبارتند از: 1. تغییر نگرش دانشجویان نسبت به ورزش از طریق عواملی همچون: ارتقای  دانش و اطلاعات فرد نسبت به انواع ورزش و فرهنگ‌سازی از طریق وسایل ارتباط جمعی؛ 2. نیازسنجی و جلب مشارکت مخاطب از طریق عواملی همچون: ارائه خدمات با کیفیت مناسب و منطبق بر ذائقه ورزشی جوانان و توجه به اختلاف های فرهنگی، سنی و جنسیت؛ 3. نهادینه‌سازی ورزش در سبک زندگی دانشجویان از طریق عواملی همچون: تقدّم توجه به ورزشی همگانی، جذب مربیان متخصص، توجه ویژه به دروس تربیت بدنی، تدوین فوق برنامه ورزشی منسجم برای دانشجویان ساکن خوابگاه و توجه ویژه به ایشان، نگاه ویژه به فعالیت های ورزشی بانوان.

راهبردهای ارزش‌آفرینی در پژوهش های علوم انسانی اسلامی

علیرضا عالی‌پور   

چکیده: پژوهش حاضر به دنبال ارتباط بین فنّاوری نرم با تحقیقات علوم انسانی و به منظور ارزش‌آفرینی در پژوهش های علوم انسانی اسلامی بود. این پژوهش یک مطالعه کیفی و کمّی(آمیخته) است که به صورت توصیفی - تحلیلی با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی انجام شده است. یافته‌ها: در مرحله اول برای گردآوری داده‌ها، از ابزار مصاحبه اکتشافی و نیمه‌ساختاریافته با خبرگان استفاده شده است. در مرحله دوم، با استفاده از تکنیک SWOT، راهبردهای مدیریتی به منظور ارزش‌آفرینی در پژوهش های علوم انسانی ارائه شد. بدین منظور ابتدا نقاط قوّت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای پژوهش های علوم انسانی شناسایی و توسط کارشناسان وزن‌دهی شدند. سپس ماتریس SWOT استخراج و راهبردهای مناسب ارائه شد. چهار راهبرد اصلی شاملِ تحول در علوم انسانی و پژوهشهای علوم انسانی، کارآفرینی در پژوهش های علوم انسانی، روش های تحقیق در پژوهش های علوم انسانی و راهبرد ساختاری در پژوهش های علوم انسانی، در راستای ارزش‌آفرینی در پژوهش های علوم انسانی ارائه شده است.

بررسی بنیان های نظری علوم انسانی بومی در ایران

سردار فتوحی و نعمت‌الله فاضلی                  

چکیده: هدف از پژوهش حاضر بررسی چگونگی اخذ علوم انسانی بومی در نزد متفکران ایرانی با توجه به آبشخور فکری آنان بوده است. روش پژوهش حاضر تحلیل محتوای کیفی بود و همچنین این پژوهش به لحاظ متغیر غایت، بنیادین نظری و  از حیث ماهیت، اکتشافی - توصیفی بوده است. برخی از سنّت های فکریِ علوم انسانی از جمله سنّت فوکویی، پدیدارشناسی، فرانکفورتی، هگلی و پوپری دروازه‌ای برای بومی کردن علوم انسانی در ایران بوده است و برخی از این سنّت های فکری(پدیدارشناسی و فوکویی) به عنوان ردّیه‌ای برای علوم انسانی جدید، و اخذ علومِ بومی بوده است. همچنین یافته‌ها بیانگر آن است که نقطه آغازین علوم انسانی بومی آنجاست که نظریه‌پردازان ایرانی متوجه انتقادهای سنّت آبشخوری‌اشان، به سایر رویکردهای علوم انسانی بوده‌‌اند و این انتقادها را نوعی تردید و خلأهای موجود در علوم انسانی دانسته‌اند و دانش بومی را برای علاج و بهبود این خلأها و انتقادها مفهوم‌پردازی کرده‌اند. امروزه علوم انسانی به حدی در سطح انضمامی و انتزاعی غلبه پیدا کرده است که حتی اگر متفکران ایرانی درصدد تحقق علوم بومی(نه علوم انسانی بومی) بوده‌اند، راهی جز گلاویز شدن و نقد علوم انسانی نداشته‌اند. متفکران ایرانی در رویکردهای خود نشان داده‌اند که از مجرای علوم انسانی است که می‌توان علوم انسانی بومی را ایجاد کرد.

بررسی مبانی انسان‌شناختی علوم انسانی غربی و اقتضائات روش‌شناختی آن

مرضیه عبدلی مسینان و عبدالحسین خسروپناه            

چکیده: هدف از انجام این پژوهش، تببین مبانی انسان‌شناختی پارادایم‌های رایج در علوم انسانی غربی و پاسخ به این پرسش بود که آیا روش‌شناسی علوم انسانی غربی متأثر از مبانی انسان‌شناختی آن است یا خیر. تحقیق حاضراز نوع توصیفی - تحلیلی و مطالب آن با روش کتابخانه‌ای گردآوری شده است. انسان به عنوان موضوع علوم انسانی و انسان‌شناسی به مثابة یکی از پشتوانه‌ها و مبانی نظری علم، نقشی اساسی در فرایند تولید علم دارد. تنوع تعریف و تلقی‌های گوناگون از انسان، تأثیر زیادی بر حوزه معرفت‎شناسی، به‌ویژه در مباحث روش‌شناسی و روش های تحقیق در علوم انسانی دارد؛ به گونه‌ای که پارادایم معیّنی در حوزه علوم انسانی می‌تواند متأثر از ایده‌ای خاص در باب ماهیت انسان باشد. برای مثال، تلقی شیء‌انگارانه و تصور مکانیکی از انسان و بالطبع گزینش روش های کمّی در رویکرد اثباتی و تعریف انسان به موجودی آزاد، معناساز و خلاق و اتخاذ روش های کیفی در رویکرد تفسیری، معلول همین تفاوت نگرش به انسان است. روش‌شناسی علوم انسانی به نحو اجتناب‌ناپذیری متأثر از مبانی و پیش‌فرضهای انسان‌شناختی آن است؛ به گونه‌ای که تغییر در نوع نگرش به انسان می‌تواند روش‌شناسی و به تبع آن، به دلیل تأثیر عمیق روش‌شناسی، ماهیت علوم انسانی را متحول سازد.

تأملاتی در نسبت میان عقل و امام معصوم(ع)

الهام محمدزاده و رضا نیرومند

چکیده: یک مسئله اساسی در مباحث امام‌شناسی که به ندرت درباره آن بحث شده، این است که چه رابطه و نسبتی میان وجود امام با عقل، اعم از عقل به معنای هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه برقرار است. امام(ع) به سبب مقام و رتبه وجودی، از قدرت عقلانی برتر و معارف الهی برخوردار است که از آن برای شناخت و درک اشیا و هدایت به سوی حقیقت بهره می‌‌گیرد. هدف از این نوشتار این بود که به مسائل پیرامون مقوله عقل امام و نسبت میان الهامات ربّانی و علوم و معارف شهودی و لدنَی امام با عقلش و نیز رابطه میان عقل و علم امام(ع) بپردازد. پژوهش پیش رو با شیوه توصیفی و تحلیلی به این موضوع غامض و پیچیده که کمتر مورد توجه و رمزگشایی قرار گرفته، پرداخته است. قرآن و روایات با اشاره به عصمت و خطاناپذیری عقل و اهل بیت(ع) و کارکرد یگانه‌ای که هر دو در هدایت بشر داشته‌اند، ما را به این نکته رهنمون می‌سازند که با توجه به کمال نفس امام، عقل ایشان، هم به عنوان منبع و هم ابزار شناخت کامل بوده و نقص ندارد. به نظر می‌رسد عقل به عنوان یک حقیقت مجرد و مستقل که اولین و محبوب‌ترین مخلوق و واسطه ایجاد موجودات دیگر معرفی شده است، در واقع به حقیقت وجود امام معصوم(ع) اشاره دارد.

بررسی رابطه خودشناسی با جهت‌گیری مذهبی

مرضیه زرگری، ‌هادی بهرامی احسان، مریم سادات مدنی و فاطمه فیاض

چکیده: خودشناسی مهارتی اکتسابی و مؤثر بر رشد فرد است که با بسیاری از متغیّرهای روان‌شناختی مرتبط است و نقش مهمی در فرایندهای درمانی ایفا می‌کند. همچنین تأکید زیادی در متون دینی به آن شده است؛ به نحوی که آن را سودمندترین شناخت ها دانسته‌اند. هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه خودشناسی و جهت‌گیری مذهبی بوده است. شرکت‌کنندگان در پژوهش، 214 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بودند که تقریباً از هر دو جنس زن و مرد به نسبت مساوی با نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. مقیاس خودشناسی انسجامی(قربانی و همکاران، 2008) و جهت‌گیری مذهبی(بهرامی احسان، 1380) ابزار‌های سنجش در این پژوهش‌اند. تحلیل داده‌ها از طریق ضرایب همبستگی، تحلیل واریانس و تحلیل رگرسیون صورت گرفت. یافته‌ها نشان داد که خودشناسی با جهت‌گیری مذهبی و ارزنده‌سازی، همبستگی مثبت و با سازمان‌نایافتگی و کامجویی، همبستگی منفی دارد. بنابر داده‌های رگرسیون سازمان‌نایافتگی و ارزنده‌سازی، قدرت پیش‌بینی خودشناسی را 34/0 نشان می‌دهند. بنابر این، خودشناسی می‌تواند به نحو مؤثری ابعاد مختلف جهت‌گیری مذهبی را پیش‌بینی کند.

موانع همکاری دولت و ملت و تأثیر آن بر پایداری و تداوم انقلاب ‌اسلامی ایران

محمدرضا الفی                

چکیده: معرفی موانع موجود همکاری دولت و ملت و نحوه تأثیرگذاری آنها بر پایداری انقلاب اسلامی، هدف محقق از نگارس این مقاله بود. تحقیق حاضر با الهام از رویکردهای آسیب‌شناسی، به تأثیر موانع همکاری دولت و ملت به عنوان بخشی از تهدیدات پیش روی انقلاب ‌اسلامی پرداخته است. نتیجه مهم حاصل از این رویکرد، این است که آسیب ها الزاماً جنبه عینی ندارند؛ بلکه می‌توانند به صورت ذهنی نیز وجود داشته باشند. در واقع؛ نوع نظام ادراکی موجود در اذهان است که معیّن می‌کند یک واقعه چگونه فهمیده شود و متناسب با آن، کنشهای اجتماعی صورت گیرد. غفلت و بی‌توجهی به موانع از سوی نخبگان حکومتی و صاحب‌نظران، موجب ناپایداری انقلاب اسلامی می‌شود. لذا لازم است راهکارهای مناسبی برای پیشگیری از موانع موجود ارائه شود. نتایج بیانگر آن است که هر یک از موانع داخلی و خارجی، موجب شکل‌گیری روحیه بی‌اعتمادی ملت به برخی از دولتمردان شده و زمینه ناپایداری انقلاب اسلامی را فراهم کرده است.

بررسی تأثیر انقلاب اسلامی در ارتقای آگاهی مردم از حقوق شهروندی و کرامت انسانی؛ مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

حسین احمدی سفیدان و علیرضا کاظمی زاد

چکیده: با توجه به پایه‌گذاری جمهوری اسلامی ایران بر اساس موازین اسلامی و اینکه از اهداف اصلی آن احیای کرامت انسانی و احترام به حقوق شهروندی است؛ تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر انقلاب اسلامی در ارتقای آگاهی مردم از حقوق شهروندی و کرامت انسانی انجام شد. در این تحقیق از روش توصیفی پیمایشی استفاده شده و جامعه آماری آن شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در سال تحصیلی 98-1397 است که 384 نفر با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق‌ساخته با روایی 0/83 و پایایی0/87 است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمارهای توصیفی میانگین و انحراف معیار و آماره استنباطی تی تک‌نمونه‌ای با نرم‌افزار اس.پی.اس.اس.23 استفاده شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که انقلاب اسلامی در ارتقای آگاهی مردم از حقوق شهروندی و کرامت انسانی، نقش مثبت داشته است. انقلاب اسلامی باعث ارتقای آگاهی شهروندان از حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی خود شده است. طبق نتایج به دست آمده، پیشنهاد می‌شود رسانه‌های ملی و محلی در معرفی حقوق شهروندی بر اساس مبانی انقلاب اسلامی بیشتر تلاش کنند.